Άρης Χατζηστεφάνου | Η Εφημερίδα των Συντακτών 17/06/2023
Στις Ιστορίες του Ηροδότου για τους Μερμνάδες, τη δυναστεία που κυβέρνησε τη Λυδία από το 717 μέχρι το 546 π.Χ., μαθαίνουμε ότι ο διάσημος κιθαρωδός Αρίoνας έπεσε θύμα ληστείας, καθώς επέστρεφε εν πλω από τον Τάραντα, όπου είχε κερδίσει πλούσια βραβεία σε ένα μουσικό διαγωνισμό. Σαν τους σημερινούς πρόσφυγες ο Αρίoνας βρέθηκε αντιμέτωπος με δυο επιλογές: είτε να αποδεχθεί τον βέβαιο θάνατό του στην ξηρά ή να δοκιμάσει την τελευταία του ελπίδα στη θάλασσα όπου θα τον εγκατέλειπαν μεσοπέλαγα οι ληστές. Επιλέγοντας τη λύση της θάλασσας ο Αρίoνας άρχισε να παίζει την κιθάρα του στέλνοντας μήνυμα στον θεό Απόλλωνα να τον βοηθήσει. Ήταν ίσως το πρώτο «σήμα κινδύνου» που εξέπεμψε ένας ναυαγός στη Μεσόγειο. Ο Απόλλωνας ανταποκρίθηκε άμεσα στο κάλεσμα (distress call) και οργάνωσε αυτό που σήμερα θα αποκαλούσαμε επιχείρηση έρευνας και διάσωσης. Με εντολή του ένα δελφίνι έσπευσε στην περιοχή και έσωσε τον Αρίoνα, μεταφέροντάς τον στο ακρωτήριο Ταίναρο, το νοτιότερο άκρο της ηπειρωτικής Ελλάδας και ολόκληρων των Βαλκανίων.
Σήμερα το συγκεκριμένο γεωγραφικό σημείο όπου βρήκε καταφύγιο ο Αρίoνας χωρίζει κυριολεκτικά δυο διαφορετικούς κόσμους. Στα διεθνή ύδατα, ανατολικά και νότια του ακρωτηρίου, τεράστια δεξαμενόπλοια μεταγγίζουν μεταξύ τους ρωσικό πετρέλαιο επιτρέποντας στον Πούτιν να συνεχίζει τον ιμπεριαλιστικό του πόλεμο εναντίον της Ουκρανίας. Η περιοχή παρακολουθείται λοιπόν όσο ελάχιστα θαλάσσια σημεία του πλανήτη. Λίγα ναυτικά μίλια ανατολικά του ακρωτηρίου όμως βρήκαν τραγικό θάνατο εκατοντάδες άνθρωποι που επέβαιναν σε ένα αλιευτικό σκάφος χωρίς κανένας να τους προσφέρει έγκαιρα βοήθεια. Το διάδοχο σχήμα του θεού Απόλλωνα, δηλαδή το ελληνικό κράτος, φέρεται να αδιαφόρησε για τις πληροφορίες που λάμβανε από πολλές διαφορετικές πηγές για τον άμεσο κίνδυνο. Παρά το γεγονός λοιπόν ότι διέθετε πολύ πιο σύγχρονα μέσα (από τα δελφίνια) έγινε συνένοχο σε μια από τις χειρότερες ναυτικές τραγωδίες της σύγχρονης εποχής.
Στην αρχαία Ελλάδα η ιστορία του Αρίoνα συμβόλιζε την απόλυτη προτεραιότητα κάθε ναυτικού λαού: να σώζει τους ανθρώπους που κινδυνεύουν στη θάλασσα. Η παράδοση αυτή μάλιστα επεκτεινόταν και σε περιόδους πολέμου. Όπως ανέφερε το 1924 ο Αμερικανός στρατιωτικός ιατρός Ουίλιαμ Λικ Μαν στο βιβλίο του Medical Tactics in Naval Warfare (Iατρικές τακτικές στις ναυτικές εχθροπραξίες) πιστεύεται ότι στην αρχαία Ελλάδα οι ναυτικοί στόλοι συνοδεύονταν από ένα πλοίο που ονομαζόταν «Θεραπεία». Το πλοίο αναλάμβανε να προσφέρει βοήθεια, να περιποιείται και να μεταφέρει τραυματίες και ασθενείς που βρίσκονταν στη θάλασσα. Την ίδια πρακτική πιστεύεται ότι ακολούθησαν και οι αρχαίοι Ρωμαίοι με το βοηθητικό σκάφος Aesculapius – από τη λατινική γραφή του Ασκληπιού. Τα συγκεκριμένα πλοία είναι ό,τι πλησιέστερο υπάρχει σήμερα σε πλωτά νοσοκομεία και διασωστικά σκάφη, ενώ σύμφωνα με τη διεθνολόγο Άλμπα Γκρέμπι αποτέλεσαν την απαρχή των κρατικών ενεργειών που ονομάζουμε επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης.
Την περιπέτεια του Αρίoνα, που περιγράφει ο Ηρόδοτος, μετέδωσαν και ανάπτυξαν πολλοί συγγραφείς, όπως ο Λουκιανός ο Σαμοσατεύς, ενώ στην αρχαία ελληνική και τη ρωμαϊκή μυθολογία συναντάμε πολλές σχεδόν πανομοιότυπες ιστορίες: Ο Μελικέρτης και η μητέρα του, Ινώ, διασώθηκαν και μεταφέρθηκαν στην Κόρινθο, ενώ ο γιος του Ποσειδώνα, Τάραντας, διασώθηκε και αυτός από ένα δελφίνι που ξεκίνησε από το ακρωτήριο Ταίναρο για να φτάσει μέχρι την Απουλία στη Νότια Ιταλία.
Φανταστείτε πόσο τραγικές θα ήταν αυτές οι ιστορίες αν ο θεός Απόλλωνας είχε κρίνει τότε ότι η Απουλία βρίσκεται έξω από την περιοχή έρευνας και διάσωσης (SAR) των θεών του Ολύμπου ή ακόμη χειρότερα αν έστελνε τα δελφίνια του να επαναπροωθήσουν (pushback) τους ναυαγούς σε πιο βαθιά νερά.
Σήμερα προβεβλημένα στελέχη της Νέας Δημοκρατίας, όπως ο Κώστας Κυρανάκης, και μεγαλοστελέχη μιντιακών αυτοκρατοριών εφοπλιστών, όπως ο Γιάννης Πρετεντέρης, ισχυρίζονται ψευδώς ότι «η Ελληνική Πολιτεία δεν είχε υποχρέωση να ασχοληθεί με ένα περιστατικό που αφορά και τη Λιβύη και την Ιταλία», αποκρύπτοντας ότι το ναυάγιο σημειώθηκε εντός της ζώνης έρευνας και διάσωσης της Ελλάδας. Η θέση αυτή είναι πρωτίστως απάνθρωπη, αλλά ταυτόχρονα αμφισβητεί και τα γεωγραφικά όρια δικαιοδοσίας ή κυριαρχικών δικαιωμάτων της χώρας (στην περίπτωση της Ελλάδας το SAR ταυτίζεται με το FIR Αθηνών) με ό,τι αυτό μπορεί να σημαίνει για προσπάθειες αμφισβήτησής τους από γειτονικές χώρες.
Στις Ιστορίες του Ηροδότου, ο τύραννος Περίανδρος, όταν πληροφορήθηκε το περιστατικό προχώρησε σε δυο άκρως συμβολικές κινήσεις: συνέλαβε και σταύρωσε όσους ευθύνονταν για το γεγονός ότι ο Αρίoνας βρέθηκε στη θάλασσα και κατασκεύασε ένα μνημείο για να τιμήσει το δελφίνι, ουσιαστικά δηλαδή όλους τους διασώστες των θαλασσών.
Σήμερα οι διασώστες στοχοποιούνται από στελέχη της κυβέρνησης Μητσοτάκη και από νεοφασιστικά στοιχεία που τους ταυτίζουν με τους διακινητές, ενώ ακόμη και η Πρόεδρος της Δημοκρατίας αποφεύγει να τους συναντήσει υπακούοντας στην ακροδεξιά αυλή της. Τα πτώματα του Αρίονα, του Τάραντα, του Μελικέρτη και της μητέρας του θα ξεβραστούν σύντομα σε κάποια παραλία της Πελοποννήσου, όπου αρκετοί αδιάφοροι παραθεριστές θα εξαργυρώσουν τη φρίκη τους με κάποιο προεκλογικό επίδομα των 20 ευρώ.
Είναι φαίνεται η τραγωδία μιας χώρας που μαθαίνει στο σχολείο να αμφισβητεί τις θεωρίες του Φαλμεράιερ, αλλά με κάθε ευκαιρία προσπαθεί να αποδείξει την ασυνέχεια με τα θετικά χαρακτηριστικά των αρχαίων προγόνων της.
