του Ανδρέα Κοσιάρη
Η αναγνώριση από το Ισραήλ της κυριαρχίας του Μαρόκου επί της Δυτικής Σαχάρας, ολοκληρώνει ένα κύκλο συνεργασίας των δύο κρατών που ξεκίνησε με τη μεσολάβηση των ΗΠΑ το 2020. Μια κατοχική δύναμη που φυλακίζει, βασανίζει και στερεί δικαιώματα από τον κατεχόμενο πληθυσμό, αναγνωρίζει μια άλλη — η κανονικοποίηση της κατοχής επεκτείνεται.
Με επιστολή του προς τον βασιλιά του Μαρόκου Μοχάμεντ ΣΤ’ τη Δευτέρα 17 Ιουλίου, ο πρωθυπουργός του Ισραήλ, Μπενιαμίν Νετανιάχου, αναγνώρισε επισήμως την κυριαρχία του Μαρόκου επί της περιοχής της Δυτικής Σαχάρας. Η Δυτική Σαχάρα είναι η τελευταία αποικιακή περιοχή στην Αφρική που δεν έχει καταφέρει να αποκτήσει ανεξαρτησία, με το Μαρόκο να κατέχει περίπου το 80% των εδαφών της, ουσιαστικά από τα τέλη της δεκαετίας του 1970.
Το Ισραήλ είναι μόλις η δεύτερη χώρα που αναγνωρίζει τη μαροκινή κυριότητα επί των κατεχόμενων εδαφών, καθώς η πρώτη επίσημη αναγνώριση έγινε από την κυβέρνηση των ΗΠΑ επί προέδρου Τραμπ το 2020. Το αντάλλαγμα της αναγνώρισης αυτής ήταν να εξομαλύνει το Μαρόκο τις σχέσεις του με το Ισραήλ.
Η αναγνώριση έφερε ενθουσιασμό και ανακούφιση στα μέλη των πολιτικών τάξεων του Μαρόκου, που ανέμεναν την εκπλήρωση της υπόσχεσης του Ισραήλ — «κάποιοι είχαν ξεκινήσει να αμφιβάλλουν για την προθυμία του Ισραήλ να μας υποστηρίξει στο ζήτημα της Σαχάρας», δήλωσε στο Middle East Monitor ανώνυμο στέλεχος του Κόμματος Αυθεντικότητας και Νεωτερικότητας που συμμετέχει στον κυβερνητικό συνασπισμό.
Στην πραγματικότητα, κακώς αμφέβαλλαν — είναι προς όφελος του Ισραήλ η κανονικοποίηση της κατοχής της Δυτικής Σαχάρας, δίνοντας ένα πάτημα και για την κανονικοποίηση της δικής του κατοχής. Ακόμα περισσότερο, όταν αυτή η σύσφιγξη κατοχικών σχέσεων γίνεται με ένα κράτος που θεωρητικά στηρίζει τον αγώνα των Παλαιστινίων.
Κατοχή και μοναρχία
Η κυριαρχία επί της Δυτικής Σαχάρας είναι κάτι που ενώνει σχεδόν το σύνολο των διαφορετικών πολιτικών δυνάμεων στο Μαρόκο. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο πως οι διαδικασίες εξομάλυνσης των σχέσεων με το Ισραήλ το 2020 δεν έγιναν από την παρούσα κυβέρνηση συνασπισμού συντηρητικών και φιλελεύθερων μοναρχικών, αλλά από την προηγούμενη κυβέρνηση του μετριοπαθούς ισλαμιστικού κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης. Το επίδικο της κατοχής είναι ο ισχυρότερος παράγων.
Το Μαρόκο είναι μία κοινοβουλευτική συνταγματική μοναρχία, με την εκτελεστική εξουσία να μοιράζεται ανάμεσα στον πρωθυπουργό και στον βασιλιά, με τον τελευταίο να έχει αυξημένες εξουσίες από το 2011 κι έπειτα. Η αμφισβήτηση της ηγεμονίας του βασιλιά και ο αντιμοναρχισμός είναι ουσιαστικά απαγορευμένες πρακτικές, με μεγάλο αριθμό ακτιβιστών και πολιτικών αντιπάλων της μοναρχίας να φυλακίζεται ή να ζει σε εξορία.
Το Μαρόκο κατέχει δια της βίας τη μερίδα του λέοντος των εδαφών της Δυτικής Σαχάρας, ουσιαστικά από το 1975, όταν η Ισπανία αποχώρησε από την πρώην αποικία της. (Για μια εκτενή ιστορία των γεγονότων, δείτε παλιότερο κείμενό μας εδώ). Έπειτα από μία εκεχειρία που επετεύχθη το 1991, οι εχθροπραξίες μεταξύ των δυνάμεων του Μαρόκου και των ανταρτών του Polisario Front, του στρατού της αυτοανακηρυγμένης Αραβικής Δημοκρατίας των Σαχράουι που ελέγχει το πιο άγονο ανατολικό κομμάτι της περιοχής, ξεκίνησαν και πάλι το 2020, περίπου έναν μήνα πριν την αναγνώριση της κατοχής από τις ΗΠΑ.
Οι δυνάμεις κατοχής του Μαρόκου έχουν σε όλα αυτά τα χρόνια κατηγορηθεί για τη διάπραξη πολυάριθμων εγκλημάτων πολέμου και παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων, από δεκάδες οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δημοσιογράφους και ακτιβιστές. Στις αρχές των ένοπλων συγκρούσεων το 1976, το Μαρόκο βομβάρδισε αυτοσχέδιους προσφυγικούς καταυλισμούς των γηγενών Σαχράουι με βόμβες ναπάλμ και λευκού φωσφόρου, ενώ δεκάδες χιλιάδες Σαχράουι έχουν εκτοπιστεί από τη γη τους, με την πλειοψηφία να ζει σε προσφυγικούς καταυλισμούς στην Αλγερία.
Η κυριαρχία του Μαρόκου επί της Δυτικής Σαχάρας δεν είναι αναγνωρισμένη από κανέναν διεθνή οργανισμό (ΟΗΕ, ΕΕ, Αφρικανική Ένωση) — η αναγνώριση από το Ισραήλ προσφέρει μια στήριξη που οι Μαροκινοί κρίνουν ως αναγκαία για να αρχίσει αυτό να αλλάζει
Η κατοχή είναι το μέλλον, η συνδιαλλαγή ο τρόπος
«Πιστεύω πως πολλά πράγματα θα αλλάξουν με αυτή την απόφαση, καθώς άλλες δυνάμεις θα επιθυμήσουν τώρα να ακολουθήσουν στα βήματα των ΗΠΑ, της Ισπανίας και του Ισραήλ», ήταν τα λόγια του προαναφερθέντος ανώνυμου πολιτικού στελέχους του κυβερνητικού συνασπισμού στο Μαρόκο.
Η Ισπανία είχε προηγουμένως, τον Μάρτιο του 2022, εγκαταλείψει την πολιτική ουδετερότητας στο ζήτημα, αναγνωρίζοντας την ανάγκη για τη δημιουργία στη Δυτική Σαχάρα «μίας αυτονομίας υπό τον έλεγχο του Μαρόκου», με αντάλλαγμα τη σκληρότερη αντιπροσφυγική και αντιμεταναστευτική δράση των μαροκινών αρχών. Η σφαγή της Μελίγια είχε έρθει λίγους μήνες αργότερα.
Θα παρατηρήσετε σίγουρα ένα μοτίβο σε αυτές τις συμφωνίες αναγνώρισης, ολικής ή μερικής, της κυριαρχίας του Μαρόκου επί της Δυτικής Σαχάρας — κάθε μία από αυτές αποτελείται από ένα «δούναι και λαβείν», μια συνδιαλλαγή μεταξύ των συμμετεχόντων κρατών.
Οι «Συμφωνίες του Αβραάμ», που εξομάλυναν τις διπλωματικές σχέσεις του Ισραήλ με μία σειρά από αραβικές χώρες και στις οποίες συμμετείχε το Μαρόκο, ήταν κι αυτές προϊόν τέτοιου είδους συνδιαλλα΄γων: για το Ισραήλ, που υποσχέθηκε να προσφέρει στήριξη στις στρατιωτικές ενέργειες χωρών όπως το Μαρόκο και η Σαουδική Αραβία και έλαβε «νομιμοποίηση» του εποικισμού και του απαρτχάιντ από τις αραβικές κυβερνήσεις — για τις Αραβικές χώρες, που έλαβαν πρόσβαση σε ισραηλινή τεχνολογία, μεταξύ άλλων για τον στρατό και τις δυνάμεις ασφαλείας τους — για τις ΗΠΑ, που πούλησαν οπλισμό και είδαν τους συμμάχους τους να συσφίγγουν σχέσεις — αλλά και για τον ιθύνοντα νου των Συμφωνιών, τον γαμπρό του προέδρου Τραμπ, Τζάρεντ Κούσνερ, που επέκτεινε τα επιχειρηματικά συμφέροντα της οικογένειάς του.
Στην αναγνώριση της μαροκινής κατοχής της Δυτικής Σαχάρας, το Ισραήλ βρίσκει έναν σύμμαχο πρόθυμο για «μπίζνες», αλλά και που εφαρμόζει παρόμοιες πολιτικές στα κατεχόμενα εδάφη του. Το Μαρόκο έχει επί δεκαετίες εποικίσει τις κατεχόμενες περιοχές της Δυτικής Σαχάρας με πολίτες του, απαγάγει και φυλακίζει χωρίς δίκη αντιφρονούντες από τον γηγενή πληθυσμό και εκμεταλλεύεται συστηματικά τους Σαχράουι ως φτηνή εργατική δύναμη. Οι παραλληλισμοί με τις πολιτικές του Ισραήλ έναντι των Παλαιστινίων είναι κάτι παραπάνω από εμφανείς. Μιλώντας στο δίκτυο Democracy Now, ο βασισμένος στη Δυτική Σαχάρα ακτιβιστής Μοχάμεντ Ελμπαϊκάμ συνόψισε αυτόν τον παραλληλισμό: «Το Μαρόκο βασίζεται στα ίδια εργαλεία και μεθόδους όπως το Ισραήλ στην καταστολή των Παλαιστινίων, την κατοχή, τον εκτοπισμό από τη γη τους, την κλοπή του πλούτου τους και τον έλεγχό τους».
Επιπλέον, μπορεί το έδαφος της Δυτικής Σαχάρας να μην είναι ιδιαίτερα γόνιμο και να μην περιέχει (με τα έως τώρα δεδομένα) μεγάλα κοιτάσματα ορυκτών καυσίμων, είναι όμως αφενός πλούσιο σε φωσφίτες, συστατικό απαραίτητο για την παρασκευή λιπασμάτων. Και αφετέρου αποτελεί ιδανική τοποθεσία για επενδύσεις σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, που ήδη πραγματοποιούνται στα κατεχόμενα εδάφη με αιχμή του δόρατος εταιρικές συμπράξεις του Ισραήλ με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.
