Γράφει η Δήμητρα Μπέη
Τον περασμένο Νοέμβριο η φυλή των Σαχράουι στη Δυτική Σαχάρα, πραγματοποίησε καθιστική διαμαρτυρία για να αποκλείσει τη διέλευση από ένα δρόμο στα σύνορα με τη Μαυριτανία, υποστηρίζοντας ότι η κατασκευή του ήταν παράνομη. Ο μαροκινός στρατός παρενέβη καταστέλλοντας βίαια τη διαμαρτυρία. Το Polisario Front, το απελευθερωτικό κίνημα των Σαχράουι, περιέγραψε την πράξη ως επέκταση εδάφους χρησιμοποιώντας στρατιωτική δύναμη. Ο Μπραχίμ Γκάλι, πρόεδρος της Αραβικής Λαϊκής Δημοκρατίας των Σαχράουι, το κράτος που έχει ανακηρύξει το Polisario Front στη Δυτική Σαχάρα, ανακοίνωσε την επανάληψη των εχθροπραξιών με το Μαρόκο.
Κάπου την ίδια περίοδο, ο Ντόναλντ Τραμπ θα προχωρούσε σε μια σειρά «διπλωματικών ανταλλαγών». Μέσω αυτών των συμφωνιών τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Μπαχρέιν, το Σουδάν και το Μαρόκο καθιέρωσαν διπλωματικές σχέσεις με το Ισραήλ. Οι Ηνωμένες Πολιτείες συμφώνησαν να πουλήσουν μαχητικά αεροσκάφη F35 και υπερσύγχρονη τεχνολογία drone αξίας 23 δισεκατομμυρίων δολαρίων στα ΗΑΕ, ενώ το Σουδάν είδε τον εαυτό του να αφαιρείται από τη λίστα των κρατών που χρηματοδοτούν την τρομοκρατία.
Πιο αμφιλεγόμενη ωστόσο ήταν η κίνησή του να καταστήσει τις ΗΠΑ την πρώτη μεγάλη δύναμη στον κόσμο που θα αναγνώριζε την κυριαρχία του Μαρόκου έναντι της παράνομα προσαρτημένης Δυτικής Σαχάρας. Η κίνηση αυτή πήγαινε κόντρα σε πολλά ψηφίσματα του ΟΗΕ και του Διεθνούς Δικαστηρίου. Ωστόσο, από τότε που ανέλαβε τη θέση του τον Ιανουάριο, ο υπουργός Εξωτερικών Άντονι Μπλίνκεν αρνήθηκε να απαντήσει εάν η νέα κυβέρνηση Μπάιντεν θα ανατρέψει την απόφαση Τραμπ.
Η «πράσινη πορεία»
Η Δυτική Σαχάρα καταλαμβάνει ένα σημαντικό τμήμα γης στη βορειοδυτική Αφρική. Το πρόβλημα, όπως διαφαίνεται και από το όνομα, είναι ότι η περιοχή είναι σχεδόν ερημική. Έτσι για αρκετούς αιώνες δεν ήταν πεδίο ενδιαφέροντος για καμία ισχυρή αυτοκρατορία. Αυτή η αδιαφορία για την περιοχή ωστόσο θα έπαυε να υφίσταται κατά το τέλος του 19ου αιώνα. Οι Ισπανοί θα έχτιζαν μια παραθαλάσσια πόλη με λιμάνι, τη Βίλα Σισνιέρος, γνωστή σήμερα ως Ντάκλα. Η Αφρική εκείνη την περίοδο βίωνε την πιο άγρια περίοδο αποικιοκρατίας, με την Ισπανία να αποφασίζει πως και εκείνη έπρεπε να μπει στο παιχνίδι κηρύσσοντας την κατοχή της περιοχής.
Στη γη αυτή ωστόσο ζούσε η νομαδική φυλή των Σαχράουι. Στην αρχή δεν ανησύχησαν με την άφιξη των Ισπανών, καθώς δεν διέθεταν σταθερούς οικισμούς και έβρισκαν τα ελάχιστα προς το ζην στην έρημο. Εξάλλου οι Ισπανοί περιόρισαν την παραμονή τους στην ακτή για 50 χρόνια, με αποτέλεσμα να μη συναναστρέφονται τους ντόπιους. Κατά τη διάρκεια όμως της δικτατορίας του Φράνκο, οι Ισπανοί ξεκίνησαν να ερευνούν το υπέδαφος σε αναζήτηση φυσικών πόρων, χωρίς βέβαια να βρουν σημαντικές πηγές πετρελαίου. Ωστόσο αυτής τους η προσπάθεια δεν ήταν εντελώς άκαρπη.
Το 1963 ανακάλυψαν μεγάλες ποσότητες φωσφίνης. Οι φωσφίτες είναι άλατα φωσφορικού οξέος που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή λιπασμάτων, που είχαν τεράστια ζήτηση από την αγροτική βιομηχανία. Η μεγάλη ποσότητα και η ευκολία απόκτησης, σήμαινε και μεγάλο ανταγωνισμό για τον κυρίαρχο εξαγωγέα φωσφίνης στη διεθνή αγορά, το Μαρόκο.
Ωστόσο μέχρι εκείνο το σημείο η Ισπανία είχε ήδη άλλα προβλήματα. Από τη μία η Επιτροπή του ΟΗΕ όριζε τη Δυτική Σαχάρα ως μία από τις περιοχές από τις οποίες έπρεπε να αποχωρήσουν οι αποικιοκράτες. Από την άλλη τα εθνικά κινήματα της περιοχής άρχισαν να κάνουν την εμφάνισή τους διεκδικώντας την ανεξαρτησία τους, με σημαντικότερο το Polisario Front. Μεταξύ άλλων ενεργούσε επιτυχημένες επιχειρήσεις μποϊκοτάζ σε ορυχεία, οξύνοντας τις σχέσεις με τους Ισπανούς. Τελικά το 1975 η Ισπανία συμφώνησε να διεξαχθεί δημοψήφισμα για να αποφασίσει ο λαός της περιοχής το τι θα γινόταν με το καθεστώς κυριαρχίας. Όμως η πράσινη πορεία έμελλε να αλλάξει τα σχέδια.
Στις 6 Νοεμβρίου του 1975, ο βασιλιάς Χασάν ο Δεύτερος διέταξε 350.000 Μαροκινούς πολίτες στα νότια σύνορα να ξεκινήσουν μια πορεία για να καταλάβουν την ισπανική αποικία. Παρά την καταδίκη της πράσινης πορείας από τον ΟΗΕ η επιτυχία ήταν άμεση. Μόλις 8 ημέρες μετά, έλαβαν χώρα οι Συμφωνίες της Μαδρίτης, σύμφωνα με τις οποίες η Ισπανία θα αποσυρόταν από τη διοίκηση της αποικίας στη Δυτική Σαχάρα και θα άφηνε τον διαμοιρασμό της περιοχής στο Μαρόκο και τη Μαυριτανία.
Οι Ισπανοί αποχώρησαν από την περιοχή το 1976, οπότε και το Polisario Front ανακήρυξε την περιοχή ως Αραβική Λαϊκή Δημοκρατία των Σαχράουι και εξαπέλυσε πόλεμο ενάντια στους εισβολείς με διαφορετικά αποτελέσματα για τον καθένα. Ήταν πετυχημένος ενάντια στη Μαυριτανία, η οποία γρήγορα κατάλαβε ότι η μάχη ήταν χαμένη και δεν άξιζε ο πόλεμος για το 1/3 της Δυτικής Σαχάρας που της αναλογούσε, με αποτέλεσμα να αποσυρθεί το 1979. Ωστόσο η χαρά των Σαχράουι δεν κράτησε πολύ, καθώς η αμφιλεγόμενη περιοχή καταλήφθηκε κατευθείαν από το Μαρόκο.
Η κατάληψη της περιοχής ήταν από τις μεγαλύτερες επιτυχίες του βασιλιά Χασάν ο οποίος καθιέρωσε ξανά την κυριαρχία του στο παγκόσμιο εμπόριο φωσφίνης. Ωστόσο δεν κυριάρχησε μόνο στο εμπόριο. Γενικότερα η βασιλεία του χαρακτηριζόταν από μεγάλη καταπίεση και καταστολή ενάντια στον λαό, με την αντιμετώπισή του ενάντια στη φυλή των Σαχράουι να είναι ακόμα χειρότερη. Οι Σαχράουι θα δέχονταν ανελέητη επίθεση με βόμβες ναπάλμ και φωσφόρου, γεγονός που θα τους οδηγούσε στη φυγή και τη μετεγκατάσταση σε προσφυγικά στρατόπεδα στην Αλγερία. Η μάχη μεταξύ των δύο πλευρών θα συνεχιζόταν μέχρι το 1991.
Το 1991 ο ΟΗΕ εξασφάλισε κατάπαυση του πυρός με την υπόσχεση ότι οι Σαχράουι θα έκαναν δημοψήφισμα. Μέχρι τότε η περιοχή της Δυτικής Σαχάρας θα ήταν υπό την επιτήρηση του ΟΗΕ. Η συμφωνία εξασφάλιζε ότι τα 2/3 της πιο γόνιμης γης της Δυτικής Σαχάρας θα βρίσκονταν υπό τον έλεγχο του Μαρόκου, ενώ το αφιλόξενο 1/3 υπό τον έλεγχο του Polisario Front. Και τα χρόνια περνούσαν χωρίς να λαμβάνει χώρα το δημοψήφισμα. Το Μαρόκο ενεργούσε κατά το δοκούν στην περιοχή με την κατασκευή υποδομών, τη διενέργεια συναλλαγών και τη μετεγκατάσταση μαροκινών πολιτών. Αφορμή για τα γεγονότα του περασμένου Νοεμβρίου ήταν μια τέτοια υποδομή, ένας δρόμος που είχε κατασκευάσει το Μαρόκο και χρησίμευε ως ο κύριος αγωγός του χερσαίου εμπορίου του με την υποσαχάρια Αφρική.
Οι τρίτοι παίκτες
Σήμερα η βάση των ηγετών της Αραβικής Λαϊκής Δημοκρατίας των Σαχράουι βρίσκεται στην Αλγερία. Οι περισσότεροι από τους πρόσφυγες της σύγκρουσης ζουν σε στρατόπεδα στη νοτιοδυτική Αλγερία, ενώ το 20% της Δυτικής Σαχάρας ελέγχεται από το Polisario Front. Εδώ και χρόνια, το Μαρόκο κατηγορούσε την Αλγερία, και πλέον και το Ιράν, ότι προμηθεύει στο Polisario Front όπλα, πυρομαχικά και στρατιωτική εκπαίδευση, μια κατηγορία που ποτέ δεν επιβεβαιώθηκε ούτε απορρίφθηκε. Η Αλγερία ασκεί πιέσεις για την αναγνώριση της Αραβικής Λαϊκής Δημοκρατίας των Σαχράουι. Η διαμάχη για τη Δυτική Σαχάρα θεωρείται ευρέως ως η αντανάκλαση μιας δεκαετούς αντιπαλότητας μεταξύ Μαρόκου και Αλγερίας για κυριαρχία και επιρροή στην ευρύτερη περιοχή.
Στην υπόλοιπη ήπειρο, μεγαλύτερη βάση στήριξης για την Αραβική Δημοκρατία των Σαχράουι είναι η Αφρικανική Ένωση, της οποίας είναι μέλος. Η δημοκρατία έχει αναγνωριστεί ως ανεξάρτητη χώρα από 84 μέλη του ΟΗΕ, αν και αρκετά πρόσφατα κάποια έχουν αποσύρει ή παγώσει την αναγνώρισή τους μετά από πιέσεις από το Μαρόκο. Μεταξύ αυτών είναι η Ινδία, η Κολομβία και η Τζαμάικα. Οι ΗΠΑ έγιναν η πρώτη χώρα που αναγνώρισε τον ισχυρισμό του Μαρόκου για κυριαρχία στη Δυτική Σαχάρα. Καμία άλλη χώρα όμως δεν ακολούθησε την κίνηση των ΗΠΑ. Η Γερμανία αμφισβήτησε την απόφαση στα Ηνωμένα Έθνη, καλώντας τις ΗΠΑ να «ενεργήσουν εντός του πλαισίου του διεθνούς δικαίου». Αυτό εξόργισε το Μαρόκο, του οποίου το Υπουργείο Εξωτερικών σταμάτησε στη συνέχεια τους δεσμούς με τη γερμανική κυβέρνηση για απροσδιόριστες «βαθιές παρανοήσεις».
Η επέμβαση των ΗΠΑ
Η αναγνώριση της κυριαρχίας του Μαρόκου στη Δυτική Σαχάρα ήταν το δώρο των ΗΠΑ στο Μαρόκο για την ομαλοποίηση των σχέσεών του με το Ισραήλ. Μέχρι το 2020 οι αραβικές χώρες ακολουθούσαν ως στρατηγική για την υπεράσπιση των Παλαιστινίων την πολιτική απομόνωση του Ισραήλ. Αυτό το καθεστώς ωστόσο άλλαξε. Αυτή η πολιτική συναναστροφή του αραβικού κόσμου με το Ισραήλ ενορχηστρώθηκε από τις ΗΠΑ και πραγματώθηκε με τις λεγόμενες Συμφωνίες του Αβραάμ. Μεταξύ αυτών ήταν και το Μαρόκο.
Ωστόσο η επιλογή αναγνώρισης του καθεστώτος κυριαρχίας στη Δυτική Σαχάρα δεν ήταν και η καλύτερη διπλωματική επιλογή που θα μπορούσε να κάνει ο Τραμπ. Οι συνέπειες της απόφασης αυτής υπερκαλύπτουν τα οφέλη της συμφωνίας. Κι αυτό γιατί το Μαρόκο και το Ισραήλ ανέκαθεν είχαν καλές σχέσεις, έστω και πίσω από τις κλειστές πόρτες. Ήδη από το 1948 οπότε και ιδρύθηκε το κράτος του Ισραήλ, ζούσαν στο Μαρόκο 250.000 Εβραίοι. Πολλοί μετανάστευσαν στο νεοσυσταθέν κράτος, με αποτέλεσμα σχεδόν 1.000.000 Εβραίοι αυτή τη στιγμή στο Ισραήλ να είναι μαροκινής καταγωγής.
Ωστόσο, όπως και κάθε προηγούμενος Πρόεδρος των ΗΠΑ, ο Τραμπ αγωνιούσε για το επικερδές της πολεμικής βιομηχανίας των ΗΠΑ. Έτσι τον Οκτώβριο έγινε γνωστό ότι μετά τα ΗΑΕ, και το Μαρόκο θα αποκτούσε πρόσβαση στα υπερσύγχρονα F35 ενώ συνήφθη και συμφωνία αξίας 1 δισεκατομμυρίου δολαρίων για μαροκινά όπλα με τη διοίκηση Τραμπ.
Όσον αφορά τον Μπάιντεν, δεν φαίνεται να υπάρχει καμία διάθεση ακύρωσης της συμφωνίας από μεριάς του. Η Ουάσιγκτον ενδιαφέρεται περισσότερο να μην δυσαρεστήσει το Μαρόκο παρά να ακούσει τα αιτήματα των Σαχράουι, με το δημοψήφισμα να παραμένει ακόμα στα χαρτιά.
Ο βασιλιάς Μοχάμετ ο Έκτος ωστόσο, που είναι υπεύθυνος για την εξωτερική πολιτική του Μαρόκο, δεν αρκέστηκε μόνο στη συμφωνία. Σύμφωνα με τους New York Times, η διοίκηση Τραμπ αποφάσισε την επένδυση 3 δισεκατομμυρίων δολαρίων σε τράπεζες, ξενοδοχεία και εταιρείες ανανεώσιμων πηγών ενέργειας που ανήκουν στον βασιλιά. Υπάρχουν ακόμα φήμες ότι ο αμερικανικός στρατός σκοπεύει να μεταφέρει μια αμερικανική ναυτική βάση από την Ισπανία στο Μαρόκο. Αν και ο δύο πλευρές διαψεύδουν κάτι τέτοιο, δεν μοιάζει απίθανο οι αποφάσεις του Τραμπ να αποτελούν την απαρχή μιας στρατηγικής που θα καθιστά το Μαρόκο τον βασικό σύμμαχο των ΗΠΑ στην περιοχή.
Η επόμενη μέρα
Το Μαρόκο ταυτόχρονα δεν μοιάζει διατεθειμένο να διαπραγματευτεί την κυριαρχία του στη Δυτική Σαχάρα με τους Σαχράουι. Η πρότασή του αντί διαλόγου, εδώ και χρόνια, είναι η προσάρτηση της Δυτικής Σαχάρας στο Μαρόκο σαν αυτόνομο κράτος. Ωστόσο κάτι τέτοιο δεν είναι ρεαλιστικό, καθώς το αναμενόμενο αποτέλεσμα είναι ο πλήρης έλεγχος της περιοχής από το Μαρόκο, γεγονός που οι Σαχράουι δεν προτίθενται να αποδεχτούν. Με τη «λύση» αυτή, ωστόσο, φαίνεται να συντάσσονται οι εξωτερικοί παίκτες όπως ο ΟΗΕ, προτάσσοντας ως επιχείρημα την «ειρηνική επίλυση», όταν η πλευρά των Σαχράουι δεν βρίσκεται καν στο τραπέζι των συζητήσεων.
Αναφορικά με το δημοψήφισμα, που δεν ήρθε ποτέ, ένας από τους λόγους καθυστέρησής του είναι η διαφωνία σχετικά με την αναγνώριση των κατοίκων ως Σαχράουι. Οι Σαχράουι υποστηρίζουν ότι πρέπει να εφαρμοστεί η ισπανική συμφωνία του 1974 που αναφέρει αναλυτικά ποιοι θεωρούνται Σαχράουι. Το Μαρόκο αντίθετα υποστηρίζει ότι θα έπρεπε να ψηφίσουν οι τωρινοί κάτοικοι της Δυτικής Σαχάρας, θέση αναμενόμενη μιας και όπως αναφέραμε προηγουμένως, μαροκινός πληθυσμός μεταφερόταν στην περιοχή για χρόνια, με αποτέλεσμα σήμερα να αποτελεί την πλειοψηφία.
Σε κάθε περίπτωση η συνεργασία με το Ισραήλ θα πρέπει να θεωρείται δεδομένη και αναμενόμενη. Το Ισραήλ έχει τεράστια τεχνογνωσία στη γεωργική τεχνολογία και τη δραστηριότητα σε άγονα εδάφη. Η περιοχή έχει σημαντική οικονομική σημασία για το Ισραήλ (και τους συμμάχους του) και στον τομέα του εμπορίου με την υπόλοιπη Αφρική. Γι’ αυτό και δεν μπορεί να καθίσταται αντικείμενο διενέξεων. Ο Τραμπ φρόντισε να εξοπλίσει το Μαρόκο για να μπορεί και στην πράξη να εξασφαλιστεί η ακώλυτη εκμετάλλευση της περιοχής. Και ο λαός των Σαχράουι μένει να στέκει αποσβολωμένος μπροστά σε εξελίξεις που όπως όλα δείχνουν δεν μπορεί πια να ελέγξει.
