του Ανδρέα Κοσιάρη
Μία από τις πιο πολυχρησιμοποιημένες «γραμμές άμυνας» των υπεύθυνων για τις καταστροφικές πλημμύρες στη Θεσσαλία, τοπικών και υπερτοπικών, για να δικαιολογήσουν τις εγκληματικές πράξεις και (κυρίως) παραλείψεις τους, είναι η επίκληση στη λογική της «θεομηνίας». Η ισχύς του φαινομένου, μας λένε, ήταν τόσο μεγάλη, που η καταστροφή ήταν αναπόφευκτη. Περίπου σαν άλλοι Πόντιοι Πιλάτοι, δεν νίπτουν ακριβώς τα χέρια τους, αλλά σίγουρα προσποιούνται ότι δεν είναι λερωμένα — η βροχή ήταν τόσο δυνατή, που τα ξέπλυνε εκείνη γι’αυτούς.
Η προδιαγεγραμμένη καταστροφή
«Φταίει ο Αγοραστός για το ότι έβρεξε τη θεομηνία των τελευταίων χιλίων ετών;», γκάριζε σε ζωντανή σύνδεση στο δελτίο ειδήσεων του Open προ ημερών ο Άδωνις Γεωργιάδης. Το νούμερο δεν έχει ιδιαίτερη σημασία, έχει ακουστεί αυτές τις ημέρες ένα μεγάλο εύρος: 100, 400, 500, 1.000, ακόμα και 16.000 χρόνια. Σημασία έχει το συνολικό μήνυμα που περνά: «δεν μπορούσαμε να κάνουμε τίποτα» ή έστω «κάναμε ό,τι μπορούσαμε», το «ανθρωπίνως δυνατόν» που αρέσκεται να λέει ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης σε κάθε του έγκλημα, είτε πρόκειται για τη διαχείριση της πανδημίας είτε για τις πυρκαγιές που «κανένα μέσο δεν είναι αρκετό» για να τις αντιμετωπίσει.
Και ο Γεωργιάδης δεν είναι «καινούριος» σε τέτοιου είδους δικαιολογήσεις. Έχουμε σημειώσει στο παρελθόν πώς παραπληροφορεί εσκεμμένα, χρησιμοποιώντας σαν βάση υπαρκτά δεδομένα απεκδυμένα από κάθε ερμηνευτική πραγματικότητα και δίνοντάς τους τη δική του, «καλυπτική των οπισθίων του», ερμηνεία. Το έκανε στην πανδημία πανηγυρίζοντας για αριθμητικές συγκρίσεις νεκρών, το έκανε στο έγκλημα των Τεμπών ψάχνοντας για σιδηροδρομικά δυστυχήματα σε άλλες χώρες και αγνοώντας τις διαφορές και τις πραγματικές ομοιότητες με το ελληνικό, το έκανε και για να παρουσιάσει πως δήθεν η ελληνική οικονομία πάει «βζιν». Το κάνει και τώρα, στις καταστροφικές πλημμύρες.
Το παραπληροφορητικό αυτό σχήμα είναι σχεδιασμένο για να σβήσει από τη συζήτηση το παρελθόν: αυτό που ουσιαστικά λέει ο Γεωργιάδης είναι πως δεν έχει νόημα να ψάξουμε τι έγινε πριν από τις πλημμύρες, τι έκανε η περιφέρεια, τι έκαναν οι εργολάβοι, τι έκανε το κεντρικό κράτος, αν υπήρχαν σχέδια και μελέτες, αν λήφθηκαν υπόψη. Τίποτα από αυτά δεν έχει σημασία, διότι ήρθε η «θεομηνία» να βυθίσει στα νερά της λήθης τα λάθη, τις παραλείψεις, τα εγκλήματα.
Ίσως και πάνω από τον Άδωνι Γεωργιάδη, την πιο γλαφυρή απόδοση αυτού του δικαιολογητικού σχήματος έκανε, κατά τη γνώμη του γράφοντος, ο πρώην πρύτανης του Πανεπιστημίου Κρήτης, Ιωακείμ Γρυσπολάκης, περισσότερο γνωστός για την αγάπη του για τα δίδακτρα και το μίσος του για τους φοιτητές, αλλά και για τους μετανάστες. «Οποιαδήποτε πρόληψη», έγραψε σε ανάρτησή του, «θα ήταν ανυμπορη [sic] να διασώσει οτιδήποτε». Οποιαδήποτε και οτιδήποτε — δεν έχει σημασία τι έγινε ή τι θα μπορούσε να γίνει, ο εφαρμοσμένος μηδενισμός του απολογητή Γρυσπολάκη λέει ότι το αποτέλεσμα ήταν προδιαγεγραμμένο: τίποτα απολύτως δεν θα άλλαζε, ούτε μισή ζωή δεν θα γλύτωνε, ούτε μισό τετραγωνικό γης δεν θα έμενε ακάλυπτο από τα νερά, ούτε μισό ζώο δεν θα σωζόταν, ούτε μισή ώρα ταλαιπωρίας, πείνας και δίψας σε μια σκεπή σπιτιού δεν θα είχε αποφευχθεί. «Η φύση ήταν αμείλικτη». Θα μπορούσε να μιλά για τον Θεό — δεν είναι άλλωστε τυχαία η γενικευμένη χρήση της λέξης «θεομηνία» ή, στην περίπτωση του Γρυσπολάκη, «βιβλική καταστροφή».
Επιστημονικά δεκανίκια
Ο Γρυσπολάκης βέβαια δεν μιλά ως υπεύθυνος εδώ — μιλά με την ιδιότητα του καλού φίλου και υποστηρικτή των υπευθύνων, αλλά ίσως κυρίως με την ιδιότητα του επιστήμονα. Άσχετου, βέβαια, με το βασικό θέμα, μαθηματικός είναι ο άνθρωπος. Υπήρξαν όμως και άλλοι, πιο σχετικοί, οι οποίοι εκούσια ή ακούσια έσπευσαν να κάνουν κι αυτοί τους απολογητές, κυρίως καλεσμένοι σε τηλεοπτικά πάνελ.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, ήταν αυτό του Δημήτρη Εμμανουλούδη, ο οποίος μας προσέφερε και την πιο ακραία από άποψη χρόνου ερμηνεία της σπανιότητας και ισχύος του φαινομένου. «Πρέπει να περιμένουμε κάτι τέτοιο ξανά το 18.023», είπε ο κ. Εμμανουλούδης μιλώντας στην ΕΡΤ και επικαλούμενος όσα του μετέφερε φίλος του πως το συγκεκριμένο φαινόμενο είχε «περίοδο επαναφοράς 16.000 χρόνια». Ο κ. Εμμανουλούδης δεν είναι άσχετος, είναι δασολόγος-υδρολόγος και καθηγητής στο Διεθνές Πανεπιστήμιο της Ελλάδος, αφότου αυτό απορρόφησε μεταξύ άλλων και το ΤΕΙ Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης στο οποίο δίδασκε. Είναι επίσης Διευθυντής του Εργαστηρίου «Ανάλυσης και Διαχείρισης Ανθρωπογενών και Φυσικών Καταστροφών».
Οι περγαμηνές του κ. Εμανουλούδη κάνουν ιδιαίτερα εντυπωσιακό το πώς ούτε αυτός, αλλά ούτε και ο φίλος του καθηγητής Υδρολογίας που του μετέφερε τις πληροφορίες για την «περίοδο επαναφοράς» του φαινομένου, δείχνουν να καταλαβαίνουν τι σημαίνει στατιστικά αυτός ο όρος. Ακόμα κι αν δεν αμφισβητήσουμε το νούμερο, «περίοδος επαναφοράς 16.000 χρόνια» δεν σημαίνει ότι το φαινόμενο θα «πρέπει να το περιμένουμε ξανά σε 16.000 χρόνια», αλλά ότι βάσει της ανάλυσης δεδομένων από το παρελθόν, το μέσο χρονικό διάστημα που μεσολαβεί μεταξύ δύο διαδοχικών εμφανίσεων τέτοιας έντασης φαινομένου είναι 16.000 χρόνια. Αυτό δεν σημαίνει απολύτως τίποτα για το μέλλον — ή μάλλον σημαίνει ότι κάθε χρόνο υπάρχουν συγκεκριμένες πιθανότητες εμφάνισης του φαινομένου, αν όλες οι υπόλοιπες παράμετροι παραμείνουν ίδιες όπως ήταν στο παρελθόν. Η πιθανότητα είναι πολύ μικρή, συγκεκριμένα 0,00625% (αν δεν με προδίδουν τα ελάχιστα μαθηματικά μου), όμως αυτό δεν την κάνει ανύπαρκτη — και οι υπόλοιπες παράμετροι που οδηγούν στην εμφάνιση ενός καιρικού φαινομένου σίγουρα δεν είναι ίδιες με αυτές των τελευταίων 16.000 ετών. Τα εξηγεί καλύτερα από τον γράφοντα ο καθηγητής Φυσικής Γεωγραφίας Γιώργος Μανιάτης σε κείμενο που δημοσίευσε σήμερα το INFO-WAR.
Τι σημαίνουν όμως τα παραπάνω για το θέμα μας; Το τι είναι η περίοδος επαναφοράς και το πώς προκύπτουν οι πιθανότητες εμφάνισης ενός φαινομένου έντασης χ σε μία χρονική περίοδο ψ, δεν είναι γνώση από τα επιστημονικά «απόκρυφα». Είναι εισαγωγικές γνώσεις των μαθημάτων Υδρολογίας σε οποιοδήποτε πανεπιστήμιο — είναι σίγουρο πως ο κ. Εμμανουλούδης και ο φίλος του τις διαθέτουν. Το γιατί προσποιούνται αλλιώς, είναι ανοικτό σε ερμηνείες — όμως, χωρίς να χρειαστεί να αποδώσουμε σκοπιμότητα στα λόγια του κ. Εμμανουλούδη, είναι γεγονός πως τα λόγια αυτά χρησιμοποιούνται από τους «υπεύθυνους» ως παραπληροφορητική δικαιολόγηση.
Βροχοπτώσεις, αχυράνθρωποι και θράσος
Κανείς, φυσικά, δεν ισχυρίζεται ότι το φαινόμενο της κακοκαιρίας Ντάνιελ δεν ήταν πολύ ισχυρό, ούτε πως τα ύψη βροχόπτωσης ήταν χαμηλά. Μπορούμε να συζητάμε ατελείωτα για το πόσο ισχυρό ήταν, αλλά και το πόσο σπάνιο. Για παράδειγμα, ψάχνοντας κανείς για ρεκόρ βροχόπτωσης θα βρει πολλά μεγαλύτερα από αυτά του Ντάνιελ σε διάφορα σημεία του κόσμου — ας μην ξεχνάμε και πως τα αναφερόμενα ύψη βροχόπτωσης στο Πήλιο ήταν αρκετά μεγαλύτερα από εκείνα σε άλλες περιοχές της Θεσσαλίας. Εντούτοις, ήταν όντως ένα πολύ ισχυρό φαινόμενο.
Όμως η ισχύς του φαινομένου, σε συνδυασμό με την υποτιθέμενη γνώση των υπεύθυνων πως οι κλιματικές συνθήκες ευνοούν τη συχνότερη εμφάνιση τέτοιας ισχύος φαινομένων, δεν αποτελεί δικαιολογία για την έλλειψη προετοιμασίας και πρόληψης — το ακριβώς αντίθετο. Όπως σημειώναμε και κατά την πρωθυπουργική επίκληση της κλιματικής κρίσης ως δικαιολογίας για την καταστροφή των πυρκαγιών τον περασμένο Ιούλιο, αποτελεί επιβαρυντικό παράγοντα. Μια πολιτεία που (καμώνεται πως) γνωρίζει ότι υπάρχει κλιματική κρίση η οποία θα φέρνει ολοένα και συχνότερα, ολοένα και αυξανόμενης ισχύος φαινόμενα, δεν δικαιολογείται να μην έχει προετοιμαστεί για αυτά.
Θα μπορούσαν να έχουν αποφευχθεί πλήρως οι πλημμύρες στη Θεσσαλία; Φυσικά και όχι, αλλά κανείς δεν το ισχυρίζεται αυτό, όσο κι αν οι διάφοροι Γεωργιάδηδες, Βορίδηδες, Αγοραστοί και όποιοι άλλοι επιχειρούν να κατασκευάσουν ένα αχυράνθρωπο που να το ισχυρίζεται.
Αυτό που ισχυριζόμαστε, όμως, είναι ότι εάν είχαν ληφθεί υπόψιν οι μελέτες κινδύνου, εάν είχε εκπονηθεί μια συνολική στρατηγική πρόληψης και διαχείρισης, εάν οι εργολάβοι δεν είχαν καταπιεί εκατομμύρια χωρίς αντίκρυσμα, εάν η οργάνωση των ευθυνών που εφαρμόζει το ελληνικό κράτος δεν ήταν τόσο χαοτική, εάν η τοπική αυτοδιοίκηση και το κεντρικό κράτος δεν ήταν μηχανισμοί εξυπηρέτησης ιδιωτικών συμφερόντων (και άλλα «εάν»), κάποιο κομμάτι της καταστροφής θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί.
Ξέρω, είναι πολλά τα «εάν» στην παραπάνω περίοδο — όμως είναι αυτά τα «εάν» που τόσο επιμελώς επιχειρούν οι υπεύθυνοι για αυτά να εξαφανίσουν από τη συζήτηση, ισχυριζόμενοι πως «τίποτα» δεν θα μπορούσε να είχε γίνει. Όσο τους επιτρέπουμε να το κάνουν (και το έχουμε επιτρέψει πολύ τα τελευταία χρόνια), τόσο πιο θρασείς θα γίνονται και τόσο περισσότερο θα θρηνούμε.
