Άρης Χατζηστεφάνου | Η Εφημερίδα των Συντακτών 23/09/2023
Aναμένοντας οικονομική βοήθεια που θα ξεπεράσει τα 75 δισεκατομμύρια δολάρια, μόνο από τις ΗΠΑ, η Ουκρανία έχει μετατραπεί στην πιο πολύφερνη νύφη της παγκόσμιας βιομηχανίας όπλων. Ορισμένες εταιρείες όμως ζητούν ακόμη ένα πολύτιμο αντάλλαγμα για να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους: τον τεράστιο όγκο δεδομένων που καταγράφεται σε υπερυπολογιστές από τις καθημερινές στρατιωτικές επιχειρήσεις.
Υπάρχουν ορισμένες εταιρείες που «μυρίζονται» μεγάλους όγκους δεδομένων όπως τα όρνεα οσφραίνονται τη νεκρή σάρκα. Όταν λοιπόν έγινε γνωστό ότι ο Αλεξ Καρπ, ο επικεφαλής της μυστηριώδους εταιρείας Palantir, έγινε το πρώτο κορυφαίο στέλεχος πολυεθνικής εταιρείας της Δύσης που συνάντησε τον Ζελένσκι μετά τη ρωσική εισβολή, αρκετοί αναλυτές κατάλαβαν ότι η Ουκρανία πρόσφερε αυτό που ορισμένοι αποκαλούν τον «νέο χρυσό»: Big Data. Η εταιρεία, που σύμφωνα με δημοσιογραφικές πληροφορίες είχε προσεγγίσει και την κυβέρνηση Μητσοτάκη για να συγκεντρώσει δεδομένα ασθενών τους πρώτους μήνες της πανδημίας, διαθέτει πλέον το δικό της γραφείο στο Κίεβο. Και δεν είναι η μόνη.
Όπως εξηγεί στο τελευταίο του τεύχος το περιοδικό Wired, «αμυντικές βιομηχανίες προσεγγίζουν την Ουκρανία προκειμένου να λαμβάνουν σε πραγματικό χρόνο δεδομένα» που συλλέγονται από drones ή από αισθητήρες σε σύγχρονα οπλικά συστήματα. Με αυτά τα δεδομένα «ταΐζουν» τους αλγόριθμους εφαρμογών τεχνητής νοημοσύνης ώστε να τους εκπαιδεύουν στο πώς διεξάγονται οι σύγχρονες μάχες και πώς αντιδρούν οι στρατιώτες όταν δέχονται ή πραγματοποιούν επιθέσεις. «Δεν μπορείτε να φανταστείτε πόσες ξένες εταιρείες χρησιμοποιούν την Ουκρανία σαν πεδίο δοκιμών για τα προϊόντα τους», δήλωνε στο Wired ο Αλεξ Μπορνιάκοφ, αναπληρωτής υπουργός Ψηφιακού Μετασχηματισμού. Το ενδιαφέρον είναι τόσο μεγάλο ώστε το Κίεβο φέρεται αποφασισμένο να εκμεταλλευτεί οικονομικά τα δεδομένα που παράγει ο πόλεμος με τη Ρωσία.
Πρέπει να θεωρείται δεδομένο ότι αρκετές από αυτές τις εταιρείες πουλάνε… φύκια για μεταξωτές κορδέλες, αφού είναι γνωστό ότι προσφέρουν στην Ουκρανία υπηρεσίες και εφαρμογές τις οποίες είχαν απορρίψει οι ένοπλες δυνάμεις άλλων χωρών. Είναι αμφίβολο κατά πόσο προσφέρουν οποιοδήποτε στρατιωτικό πλεονέκτημα στην Ουκρανία — τουλάχιστον αν κρίνουμε από τα κατώτερα των προσδοκιών αποτελέσματα της στρατιωτικής αντεπίθεσης που διέταξε ο Ζελένσκι.
Όπως εξηγούσαμε και πριν από έναν χρόνο («Οι εντερπρενέρ δεν θα σώσουν την Ουκρανία» – 19/3/22), πολλοί επιχειρηματίες είδαν μια ευκαιρία να ενισχύσουν το προσωπικό τους προφίλ ή απλώς να ξεστοκάρουν παλιά προϊόντα των εταιρειών τους. Στην πρώτη περίπτωση ανήκει αναμφίβολα ο πανταχού παρών Έλον Μασκ, ο οποίος πρόσφερε δορυφορικό ίντερνετ μέσω του ιδιόκτητου δικτύου δορυφόρων της εταιρείας Space X αλλά σύμφωνα με πληροφορίες το απέσυρε σε μια κρίσιμη στιγμή που οι ουκρανικές δυνάμεις θα το χρησιμοποιούσαν για να πραγματοποιήσουν αιφνιδιαστική επιχείρηση εναντίον της Ρωσίας.
Από την πλευρά της η Palantir, λόγω της απόλυτης μυστικότητας με την οποία περικλείει κάθε ενέργειά της, ανήκει σε εκείνη την κατηγορία εταιρειών που κανένας δεν γνωρίζει τι προσφέρει και με ποιο αντάλλαγμα. To γεγονός ότι είχε χρηματοδοτηθεί αρχικά από τη CIA αλλά και τα δεκάδες συμβόλαια που έχει υπογράψει με αναρίθμητες υπηρεσίες των ΗΠΑ και της Βρετανίας τής προσφέρουν τεράστιο κύρος στον χώρο της συλλογής και επεξεργασίας δεδομένων. Στις ΗΠΑ, όμως, φορείς όπως η Αστυνομική Διεύθυνση Νέας Υόρκης στράφηκαν εναντίον της εταιρείας υποστηρίζοντας ότι αθέτησε τις υποσχέσεις της και παραβίασε όρους της συμφωνίας που είχαν υπογράψει.
Τι κάνει λοιπόν η Palantir στην Ουκρανία;
Πριν από λίγους μήνες ο Πορτογάλος πρώην υπουργός Μπρούνο Μακάες, που επισκέφθηκε τα γραφεία της εταιρείας στο Λονδίνο, περιέγραψε φουτουριστικές εικόνες από τους τεχνικούς που συνέλεγαν σε πραγματικό χρόνο δεδομένα από τις στρατιωτικές επιχειρήσεις στην Ουκρανία. Στις 1.675 λέξεις, όμως, με τις οποίες περιέγραψε την εμπειρία του στο περιοδικό TIME, δεν υπάρχει ούτε ένα συγκεκριμένο παράδειγμα για το πώς ωφελήθηκε η Ουκρανία από αυτή την επιχείρηση επεξεργασίας δεδομένων. Αντίθετα, στα διεθνή ΜΜΕ διαβάζουμε μόνο ανακοινώσεις της ίδιας της Palantir για τα επιτεύγματά της — όπως ότι θα βοηθήσει το Κίεβο να καταδικάσει Ρώσους αξιωματούχους για εγκλήματα πολέμου.
Όποια και αν είναι όμως η πραγματική συνεισφορά εταιρειών υψηλής τεχνολογίας στα πεδία των μαχών, καταγράφεται πλέον μια σαφής στροφή του ενδιαφέροντος από τα ίδια τα όπλα προς τα δεδομένα που αυτά τα συστήματα παράγουν σε συνθήκες πολέμου. Στο παρελθόν πολεμικές βιομηχανίες υπερηφανεύονταν σε διεθνείς εκθέσεις ότι τα οπλικά τους συστήματα έχουν δοκιμαστεί σε πραγματικές συνθήκες (στα περίπτερα του Ισραήλ έβρισκες πάντα αναφορές για τη δοκιμή των όπλων εναντίον Παλαιστινίων). Σήμερα νέες εταιρείες υπερηφανεύονται ότι εκπαιδεύουν τους αλγόριθμούς τους με τα δεδομένα ενός αληθινού πολέμου.
