της Δήμητρας Μαρέτα*
1. Η νίκη της ΝΔ στις εκλογές πιθανότατα σημαίνει το πέρασμα από την κυριαρχία του νεοφιλελευθερισμού και του αυταρχισμού στην ηγεμονία τους. Το σχέδιο Βορίδη (περί τέλους της ιδεολογικής ηγεμονίας της αριστεράς) και Καιρίδη (περί τέλους της μεταπολίτευσης) πλέον πιθανότατα εφαρμόζεται. Σε κάθε περίπτωση, σίγουρα σημαίνει επιπλέον την κανονικοποίηση της ακροδεξιάς η οποία δεν είναι μη αντιστρέψιμη γενικά αλλά είναι μη αντιστρέψιμη στο αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα. Ήδη από το 2019 η ΝΔ έχει ενσωματώσει και συνεχίζει να ενσωματώνει αξιόλογα ποσοστά ψηφοφόρων της ΧΑ που νιώθουν και είναι ιδεολογικά, κοινωνικά και πολιτικά κοντά στη ΝΔ και προτιμούν να εκφράζονται μέσω αυτής. Αυτή η κανονικοποίηση όχι μόνο δεν ανετράπη από την είσοδο της Νίκης και κυρίως των Σπαρτιατών στη βουλή αλλά αντίθετα επιβεβαιώνεται τόσο σε επίπεδο κυβέρνησης όσο και αντιπολίτευσης: η ΝΔ θα στρέφεται όλο και περισσότερο προς ακροδεξιά ρητορική και πρακτικές προκειμένου να συγκρατεί το κομμάτι της ακροδεξιάς που την ψηφίζει από το 2019, ενώ σε επίπεδο αντιπολίτευσης τα δύο αυτά κόμματα μαζί με την Ελληνική Λύση θα την πιέζουν να σέρνεται σε όλο και πιο ακροδεξιά μονοπάτια.
2. Πρακτικά η τρέχουσα ηγεμονία της νεοφιλελεύθερης κυβέρνησης θα οδηγήσει σε πλήρη απορρύθμιση των εργασιακών σχέσεων (ή ό,τι είχε απομείνει από αυτές), στην πλήρη ιδιωτικοποίηση του συστήματος υγείας, σε αλλαγές στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση μέσω της επιλογής σχολείου με voucher, την υποβάθμιση σχολείων και πανεπιστημίων μέσω της μη χρηματοδότησής τους από το κράτος, την άρση της μονιμότητας στον δημόσιο τομέα, της άρσης προστασίας δασών και περιοχών Natura, μεταξύ άλλων. Ένα νέο κύμα αντιμεταρρυθμίσεων θα σαρώσει ό,τι μέχρι τώρα στοιχειωδώς λειτουργούσε με κοινωνικό και δημόσιο πρόσημο. Θα χρειαστεί χρόνος μέχρι οι επιπτώσεις αυτών των αντιμεταρρυθμίσεων να γίνουν αισθητές από ένα σημαντικό ποσοστό του πληθυσμού, γεγονός που με τη σειρά του σημαίνει ότι η ΝΔ θα έχει αρκετό χρόνο στη διάθεσή της να εφαρμόσει αυτές και όσες άλλες αντιμεταρρυθμίσεις θέλει με το επιχείρημα ότι εφαρμόζει το πρόγραμμα για το οποίο ψηφίστηκε.
3. Η ΝΔ είναι το μοναδικό κόμμα που συνεχίζει να κεφαλαιοποιεί κέρδη από το αντιΣΥΡΙΖΑ μέτωπο και τον φόβο. Ήδη από την αλλαγή ηγεσίας στις εσωκομματικές εκλογές του Ιανουαρίου του 2016 αυτός είναι ο θεμέλιος λίθος τόσο της αντιπολιτευτικής όσο και κυβερνητικής πολιτικής της ΝΔ: από τον φόβο για την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ, μέχρι την καλλιέργεια του υπαρξιακού φόβου για την ίδια τη ζωή εν μέσω πανδημίας και από τον φόβο για το πώς θα είναι το μέλλον, μέχρι τον φόβο να μην επιστρέψει η κυβέρνηση της χώρας σε χέρια άλλα από εκείνα των νόμιμων ιδιοκτητών της. Το γιατί μια προεκλογική εκστρατεία βασισμένη στον φόβο και διανθισμένη με ένα κάποιο θετικό μήνυμα αποδείχθηκε τόσο αποτελεσματική έχει να κάνει τόσο με την ιδεολογική κυριαρχία της δεξιάς στην Ελλάδα διαχρονικά όσο και με την καθοριστική συμβολή των media.
Ενδεικτικό ως προς αυτό είναι το γεγονός ότι μια αποδεδειγμένα αναποτελεσματική κυβέρνηση στη διαχείριση και επίλυση προβλημάτων κατάφερε να πλασαριστεί ως πιο αποτελεσματική και διαχειριστικά επαρκής κυβέρνηση των τελευταίων ετών ή ακόμα και δεκαετιών. Αυτό προϋπέθετε το να εξαφανιστεί, για παράδειγμα, η πιο αναποτελεσματική, θανατηφόρα και αυταρχική ταυτόχρονα διαχείριση της πανδημίας σε ευρωπαϊκό τουλάχιστον επίπεδο από τη δημόσια προεκλογική σφαίρα. Το ίδιο έγινε και με τη διαχείριση φυσικών καταστροφών, που είναι ιδιαίτερα προκλητικό ειδικά αν λάβουμε υπ’ όψιν μας το γεγονός ότι και με αυτές σημαία έγινε η ΝΔ κυβέρνηση το 2019. Ας μην παραβλέπουμε το γεγονός ότι και το κεντρικό προεκλογικό σύνθημα της ΝΔ «σταθερά, τολμηρά, μπροστά» λανσαρίστηκε προκειμένου να λειτουργήσει ως αντίβαρο στους νεκρούς των Τεμπών και να τους εξαφανίσει από τη δημόσια σφαίρα με μια δήθεν κίνηση προς τα μπροστά την ίδια στιγμή που η αντιπολίτευση συνεχίζει να είναι υπόλογη για πολιτικές της και λάθη της που έγιναν από αρκετά έως πολλά χρόνια πριν. Η ΝΔ με ένα «σταθερά, τολμηρά, μπροστά» εξαφάνισε τους νεκρούς των Τεμπών (αλλά και της πανδημίας) και το πένθος, των συγγενών τους και το συλλογικό, σε λίγες, ελάχιστες ημέρες χωρίς ποτέ να ερωτηθεί επίμονα και να ελεγχθεί για οποιαδήποτε από τις μελανές της σελίδες. Οι νεκροί του ναυαγίου της Πύλου δεν προσμετρώνται καν εδώ: η δική τους ζωή δεν ήταν άξια πένθους.
4. Για τη συντριβή του ΣΥΡΙΖΑ προφανώς φταίνε πολλά και πολλά θα ειπωθούν. Εδώ θέλω να επισημάνω μόνο ένα σημείο: Το θεωρητικό πλαίσιο του λαϊκισμού είχε βρει τα πολιτικά και κοινωνικά όριά του πολύ καιρό πριν. Τώρα βρήκε και τα εκλογικά του όρια, ειδικά τη στιγμή που έγινε προσπάθεια να εφαρμοστεί ταυτόχρονα με την πρόταση για το δίπολο «προοδευτικές και συντηρητικές δυνάμεις στην Ελλάδα που αντικαθιστούν το δίπολο αριστερά-δεξιά».
5. Η εκλογική διαδικασία του Ιουνίου έδειξε και τα εκλογικά όρια του ΠΑΣΟΚ, καθώς απέτυχε όχι μόνο να γίνει δεύτερο κόμμα αλλά ακόμα και να καρπωθεί τις επιπλέον απώλειες του ΣΥΡΙΖΑ.
6. Το ΚΚΕ επιβεβαιώνει και μία ακόμη φορά ότι το κεντρικό του μέλημα είναι η αναπαραγωγή του κομματικού του μηχανισμού. Αυτή η τόσο προβλέψιμη πια στάση συνιστά μάλλον μια ελληνική ιδιαιτερότητα, ειδικά αν λάβουμε υπ’ όψιν μας ότι συνεχίζει να πείθει αυτό το ποσοστό του ελληνικού εκλογικού σώματος.
7. Η Ελληνική Λύση δοκιμάστηκε κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου του Μαΐου και αποδείχθηκε ανθεκτική. Η Νίκη πέτυχε να λάβει κοινοβουλευτική εκπροσώπηση, παρ’ όλο που είχε να ανταγωνιστεί μεταξύ άλλων και τους Σπαρτιάτες. Η επιστροφή του Ηλία Κασιδιάρη τον καθιστά τον αδιαφιλονίκητο κυρίαρχο του (νεο)ναζιστικού και ευρύτερα εθνικιστικού χώρου. Έχοντας την απαραίτητη βοήθεια από τη ΝΔ μέσω της ειδικής μεταχείρισης που λαμβάνει, όντας έγκλειστος, και την εξίσου απαραίτητη προβολή στα mainstream media μέσω της συζήτησης για την τροπολογία Γεραπετρίτη/Βορίδη, ο Κασιδιάρης πέτυχε να επιστρέψει ως «ο νούμερο 1 εχθρός του συστήματος», αυτός «που όλοι τον πολεμούν αλλά αντέχει» για να υπερασπιστεί την Ελλάδα, τη δημοκρατία και τη συνταγματική νομιμότητα. Αυτή η ανθεκτικότητα της Ελληνικής Λύσης, η δυναμική της Νίκης αλλά και η επιστροφή του Κασιδιάρη μπορεί να ανησύχησαν (όψιμα) ορισμένους/-ες, αλλά ταιριάζουν πολύ στο πολιτικό και κοινωνικό σκηνικό της χώρας: όταν η ακροδεξιά γίνεται mainstream μέσω της κυβέρνησης, είναι βέβαιο ότι κόμματα με σημαία τις θεωρίες συνωμοσίας και τον χριστιανικό σκοταδισμό θα αναδυθούν, ενώ και ο φασιστικός/ναζιστικός χώρος όχι μόνο θα αντέξει αλλά θα έχει ανά πάσα στιγμή τη δυναμική να επανέλθει στην κεντρική πολιτική σκηνή.
8. Η ρητορική και η στρατηγική του ΜΕΡΑ25 βρήκε και αυτή τα όριά της έχοντας προηγουμένως συνεισφέρει (ακούσια ή εκούσια) στην τροφοδότηση του αντιΣΥΡΙΖΑ μετώπου με επιχειρήματα που εύκολα μπορούσαν να οικειοποιηθούν τα στελέχη και οι οργανικοί δημοσιογράφοι της ΝΔ. Η πρόσφατη ιστορία και εμπειρία έχει δείξει ότι αυτού του βεληνεκούς κόμματα δεν εξασφαλίζουν δεύτερη κοινοβουλευτική θητεία, μένει να φανεί αν και το ΜΕΡΑ25 θα ακολουθήσει αυτή την πορεία — σενάριο που αυτή τη στιγμή μοιάζει το πιο πιθανό.
9. Η είσοδος της Πλεύσης Ελευθερίας στη βουλή είναι προϊόν της δυσανάλογης τηλεοπτικής προβολής και προστασίας που απόλαυσε η Ζωή Κωνσταντοπούλου προκειμένου να κόψει ψηφοφόρους κυρίως από τον ΣΥΡΙΖΑ. Εκτός συγκλονιστικού απροόπτου, δεν θα ευτυχήσει να δει δεύτερη κοινοβουλευτική θητεία, εφ’ όσον επιτέλεσε την αποστολή της αυτή την περίοδο. Εξάλλου, ως κόμμα δεν έχει να συνεισφέρει πολιτικά κάτι πέραν του υβριδικού της εθνικισμού.
10. Η βούληση των πολλών δεν είναι ούτε αλάνθαστη ούτε υπεράνω κριτικής. Εν προκειμένω, λειτουργεί ως κολυμπήθρα του Σιλωάμ για όσα έχουν προηγηθεί και θα χρησιμοποιηθεί ως πρόσχημα για όσα θα ακολουθήσουν. Επιπλέον, υπονομεύει το μέλλον των επόμενων γενεών μέσω της αποδιάρθρωσης των υποδομών, της μεταφοράς κεφαλαίου από τα κάτω προς τα πάνω μέσω των πλειστηριασμών, του πληθωρισμού και των αυξήσεων στην ενέργεια και προσεχώς και στο νερό και της απορρύθμισης κάθε ρυθμιστικού πλαισίου που διασφαλίζει τους όρους της κοινωνικής αναπαραγωγής. Αν λάβουμε ακόμη υπ’ όψιν ότι η περίοδος της δημοσιονομικής χαλαρότητας τελειώνει και αρχίζει εκ νέου μια ακόμη εποχή πολιτικών λιτότητας, τότε είναι εύκολο να αντιληφθούμε πόσο αυτοί οι όροι της κοινωνικής αναπαραγωγής υπονομεύονται προκειμένου να εξυπηρετηθούν πολιτικές αναδιανομής του κεφαλαίου από τα κάτω προς τα πάνω.
11. Το αν το εκλογικό ποσοστό της ΝΔ που σημαίνει συντηρητικοποίηση του πολιτικού συστήματος σημαίνει συντηρητικοποίηση και της κοινωνίας, είναι ένα ερώτημα στο οποίο η υπογράφουσα απαντά καταφατικά: μόνο μια τόσο βαθιά και εκτενώς συντηρητικοποιημένη και αντιδραστική κοινωνία θα επιβράβευε αυτές τις πολιτικές επιλογές. Αυτό δεν αποτελεί μομφή αλλά διαπίστωση.
Οι λόγοι πίσω από αυτή τη συντηρητικοποίηση — πέραν ασφαλώς της προπαγάνδας της ΝΔ και των media — επιβάλλεται να αναλυθούν διεξοδικά. Αυτό πρέπει να γίνει από εδώ και πέρα χωρίς τίποτα να θεωρηθεί ιερό. Αν η υπόθεση των υποκλοπών και οι νεκροί των Τεμπών είναι τα δύο τελευταία κριτήρια ψήφου, όπως προκύπτει από τα ευρήματα της έρευνας της AboutPeople για το News24/7.gr, αυτό είναι κάτι που πρέπει να ληφθεί υπ’ όψιν χωρίς εξωραϊσμούς και δικαιολογίες. Κάτι τέτοιο δεν είναι η πρώτη φορά που καταγράφεται αλλά κάτι που επιβεβαιώνει μια ανησυχητική τάση αδιαφορίας και ατομικισμού. Τα όσα ειπώθηκαν για τους εκατοντάδες νεκρούς ανθρώπους στο ναυάγιο της Πύλου ίσως μας επιτρέπουν πλέον να μιλάμε για εμπέδωση του ρατσισμού σε κοινωνικό επίπεδο για την οποία το ελληνικό κράτος έχει κοπιάσει ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1990.
Ας συνυπολογίσουμε τέλος ότι, σύμφωνα με την ίδια έρευνα της AboutPeople, τρίτο πιο δημοφιλές κριτήριο ψήφου ήταν οι εξωτερικές σχέσεις και τα λεγόμενα εθνικά θέματα (στην Ελλάδα η εξωτερική πολιτική του κράτους βαφτίζεται «εθνικά θέματα» για να καλλιεργεί εθνικιστικές υπαρξιακές αγωνίες και φόβους) για να συμπληρωθεί μια εικόνα συντηρητισμού μιας κοινωνίας που δέχεται με προθυμία να δίνονται δις ευρώ για πολεμικούς εξοπλισμούς και αδιαμαρτύρητα να ιδιωτικοποιούνται όσα νοσοκομεία δεν κλείσουν. Αυτή η κοινωνική συντηρητικοποίηση είναι απαραίτητη, γιατί θα εξασφαλίζει τη διατήρηση της ΝΔ στην εξουσία.
12. Το ότι η ΝΔ είναι τόσο κοντά στην επιτυχή εφαρμογή του σχεδίου Βορίδη και Καιρίδη δεν στερεί από κανέναν και καμία το δικαίωμα στην κριτική. Αντιθέτως, τώρα είναι που η κριτική πρέπει να ακονίσει ακόμα πιο πολύ τα εργαλεία της. Και αυτό όχι μόνο γιατί αυτή η ηγεμονία θα οδηγήσει σε κοινωνική καταστροφή αλλά και γιατί η ηγεμονία δεν είναι ποτέ απόλυτη αλλά είναι πάντοτε ένα εγχείρημα για την επίτευξή της — και ως τέτοιο μπορεί να μείνει ανολοκλήρωτο. Αυτή τη στιγμή μπορεί το περιβάλλον να μην δείχνει προς ένα ελληνικό «!que se vayan todos, que no se queda ni uno solo!» («να φύγουν όλοι, να μην μείνει ούτε ένας!», το σύνθημα που κυριάρχησε στις διαδηλώσεις στην Αργεντινή την περίοδο της χρεοκοπίας και της κοινωνικής καταστροφής τον Δεκέμβριο του 2001) αλλά ούτε στην Αργεντινή έδειχνε. Ίσως σε μια τέτοια περίπτωση, αυτό που θα έχει περισσότερη σημασία θα είναι τι θα μπορεί να διασωθεί και τι θα έχει χαθεί οριστικά, ποιες πολιτικές θα είναι δυνατό να αντιστραφούν και ποιες όχι.
13. Και μια πρόβλεψη για το τέλος: εκτός απροόπτου και αν η δεύτερη κυβέρνηση της ΝΔ εξαντλήσει την τετραετία, θα τεθεί ζήτημα περιορισμού του δικαιώματος των γυναικών στην άμβλωση. Αυτό δεν θα τεθεί από κανένα ακροδεξιό ή φασιστικό κόμμα που είναι τώρα στη βουλή. Αυτό θα το θέσει η ίδια η κυβέρνηση ή, τουλάχιστον, ένα αξιόλογο μέρος των βουλευτών της. Και αυτό όχι μόνο γιατί μια σειρά στελεχών της στην κυβέρνηση, την τοπική αυτοδιοίκηση και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ουσιαστικά και απροσχημάτιστα έχουν ήδη στρατευθεί στην υπόθεση αυτή αλλά και γιατί πουθενά μέχρι τώρα συντηρητική κυβέρνηση, με παρόμοια χαρακτηριστικά με αυτή που αναδείχθηκε από τις εκλογές της 25ης Ιουνίου, δεν έχει κυβερνήσει χωρίς να εισαγάγει κάποιας μορφής και έκτασης περιορισμούς στα δικαιώματα των γυναικών ξεκινώντας συνήθως από την πρόσβαση στην ασφαλή άμβλωση. Η απειλή δεν θα έρθει ούτε από την Ελληνική Λύση ούτε από τη Νίκη ούτε από τους Σπαρτιάτες (ανεξαρτήτως του αν και τα τρία αυτά κόμματα θα υπερψηφίσουν μια οποιαδήποτε τέτοια νομοθετική πρωτοβουλία) αλλά από την κυβέρνηση της ΝΔ, αυτή που έχει ήδη κανονικοποιήσει όχι μόνο μια ακραία συντηρητική ρητορική αλλά ουσιαστικά έχει ήδη κανονικοποιήσει την ακροδεξιά και τη ρητορική της.
Εξάλλου, το υπουργείο Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας (που πολύ κακώς έγινε αντικείμενο σάτιρας ως δήθεν «υπουργείο οικογένειας Μητσοτάκη») δεν θα μπορεί παρά να θέσει, αργά ή γρήγορα, το ζήτημα αυτό με όρους είτε προστασίας του αγέννητου παιδιού, όπως ήδη έχουν κάνει στελέχη της ΝΔ, είτε με όρους επίλυσης του υποτιθέμενου δημογραφικού προβλήματος της χώρας, όπως έκανε ήδη η προηγούμενη κυβέρνηση της ΝΔ μέσω της μετατροπής της Γενικής Γραμματείας Ισότητας των Φύλων σε Υφυπουργείο για τη Δημογραφική Πολιτική και την Οικογένεια. Αν η ελληνική κοινωνία κρατά αντιστάσεις ενάντια στην εντεινόμενη συντηρητικοποίηση, θα κριθεί τη στιγμή που τα σώματα των γυναικών θα γίνουν πάλι πεδία πολιτικής, ιδεολογικής και κοινωνικής μάχης.
*Η Δήμητρα Μαρέτα είναι διδάκτωρ Πολιτικής Θεωρίας του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου
