του Ανδρέα Κοσιάρη
Οι δηλώσεις του υποψήφιου βουλευτή (γιατρού και καθηγητή ορθοπεδικής στο ΕΚΠΑ) Σπύρου Πνευματικού έδειξαν ξανά την κατεύθυνση στην οποία επιθυμεί η Νέα Δημοκρατία να οδηγήσει τον χώρο της υγείας — την κατεύθυνση της αμερικανοποίησης.
Φέρνοντας ως παράδειγμα τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, ο καθηγητής Πνευματικός, που έχει θητεύσει στις ΗΠΑ σε ακαδημαϊκά αλλά και κλινικά πόστα, μίλησε για «αξιολόγηση πράξεων» και «πράγματα (…) που δεν χρειάζονται να γίνουν», σύμφωνα με την «αναλογία κόστους-οφέλους».
Έπειτα από τη δίκαιη κατακραυγή, ο υποψήφιος βουλευτής της ΝΔ με ανάρτησή του στο Facebook, επιχείρησε να διασκεδάσει τις εντυπώσεις λέγοντας πως τα λεγόμενά του «παρερμηνεύθηκαν» και πως ήταν τμήμα μιας «συζήτηση(ς) επιστημονικού καθαρά περιεχομένου στο ραδιόφωνο του ΣΚΑΙ» στην οποία είχε «περιορισμένο χρόνο για να αναλύσω ένα τόσο δύσκολο θέμα».
Ας δούμε μερικούς από τους ισχυρισμούς του καθηγητή Πνευματικού, ξεκινώντας από τη δικαιολόγησή του.
Προεκλογικές «καθαρά επιστημονικές συζητήσεις»
Θα πρέπει αρχικά να ξεκαθαριστεί πως η συζήτηση του κ. Πνευματικού δεν ήταν «επιστημονικού καθαρά χαρακτήρα». Ο υποψήφιος βουλευτής της ΝΔ ήταν προσκεκλημένος να μιλήσει στο ραδιόφωνο του ΣΚΑΪ ως τέτοιος, υποψήφιος βουλευτής. Βρισκόμαστε σε προεκλογική περίοδο και αυτός ο ρόλος του υπερέχει κάθε άλλου στη συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Είναι άλλωστε κάτι που κάνει ξεκάθαρο και η εισαγωγή του δημοσιογράφου του ΣΚΑΪ, Άρη Πορτοσάλτε, ο οποίος δεν παρουσιάζει τον κ. Πνευματικό πρώτα ως γιατρό και καθηγητή, κι έπειτα ως υποψήφιο βουλευτή, αλλά το αντίστροφο.
Το γεγονός ότι ο κ. Πνευματικός είναι γιατρός και καθηγητής δεν είναι αδιάφορο — η συζήτηση όντως αφορά θέματα γύρω από την υγεία. Όμως ο κ. Πνευματικός δεν κλήθηκε να παρουσιάσει τα αποτελέσματα κάποιος επιστημονικής έρευνας ή να σχολιάσει ως επιστήμων κάποιο ιατρικό θέμα. Κλήθηκε να παρουσιάσει τις απόψεις του και τις απόψεις του κόμματός του για την υγεία. Η συζήτηση είναι εκ των πραγμάτων πρώτιστα πολιτική κι έπειτα επιστημονική.
Η προσπάθεια του κ. Πνευματικού να «βάψει» τη συζήτηση ως «επιστημονικού καθαρά χαρακτήρα» αποτελεί μια παραπλανητική δικαιολόγηση.
Το ίδιο θα μπορούσε να πει κανείς και για τον «περιορισμένο χρόνο» που ισχυρίστηκε ότι είχε για αυτή τη συζήτηση. Το σύνολο της συζήτησης του υποψήφιου βουλευτή με τον Άρη Πορτοσάλτε ήταν λίγο λιγότερο από 29 λεπτά. Ολόκληρη η κουβέντα κινήθηκε γύρω από το Σύστημα Υγείας — μπορεί κατά στιγμές να επικεντρώθηκε σε επιμέρους ζητήματα πέριξ αυτού του θέματος, αλλά δεν εξόκειλε ούτε στιγμή από το γενικό πλαίσιο. Ο περιορισμός τον οποίο επικαλείται ο κ. Πνευματικός σίγουρα δεν είναι τόσο ασφυκτικός όσο τον παρουσιάζει.
Όσο για το αν τα λόγια του «παρερμηνεύθηκαν», θα πρέπει να τα κοιτάξουμε λίγο πιο προσεκτικά.
Οι «ξύπνιοι» Αμερικανοί
Ο υποψήφιος βουλευτής της ΝΔ χρησιμοποίησε τη θητεία του στις ΗΠΑ ως παράδειγμα για το τι πρέπει να γίνει και στην Ελλάδα σε σχέση με το κόστος της υγείας. Στο επίμαχο απόσπασμα είπε, επί λέξει:
«Αυτά τα πράγματα τα έχουν δει… Η Αμερική είναι ένα τρομακτικό παράδειγμα. Γιατί ψάχνουν τα πάντα, ψάχνουν το κόστος των πράξεων, το cost benefit ratio σε μία πράξη κτλ. Όταν είχαμε πάει με τη γυναίκα μου στις αρχές της δεκαετίας του ’90 στην Αμερική, η πρώτη συζήτηση που είχαμε ακούσει είναι πόσο ακριβό είναι το αμερικάνικο σύστημα. Γιατί ήταν τόσο ακριβό; Γιατί όλοι φτάνανε στο νοσοκομείο, σε όποια κατάσταση κι αν ήταν και γινόντουσαν τα πάντα για όλους. Και με αυτό τον τρόπο ανακαλύψανε ότι μετά από λίγο καιρό δεν θα μπορούν να παρέχουν υπηρεσίες σε κανέναν. Άρα θα πρέπει να κάνουν μια σχετική επιλογή το πόσο μπορούν να ξοδέψουν».
Η Αμερική είναι όντως ένα «τρομακτικό παράδειγμα», αλλά όχι για τους λόγους που ισχυρίζεται ο κ. Πνευματικός.
Γιατί «τόσο ακριβό»;
Δεν είναι απίθανο, όταν πήγε στην Αμερική ο κ. Πνευματικός όντως η πρώτη κουβέντα που άκουσε να ήταν για το κόστος του αμερικανικού συστήματος υγείας. Το κόστος της υγείας στις ΗΠΑ ξεκίνησε να ανεβαίνει ραγδαία σε σχέση με τον υπόλοιπο πλανήτη από το 1980. Όμως, όπως έχουν επανειλημμένα εξηγήσει ειδικοί στον τομέα, ο λόγος που το αμερικανικό σύστημα ήταν «τόσο ακριβό» δεν είναι γιατί «όλοι φτάνανε στο νοσοκομείο και γινόντουσαν τα πάντα για όλους», όπως ισχυρίστηκε ο κ. Πνευματικός.
Όπως εξηγούσε προ μερικών ετών σε άρθρο του στους New York Times ο αναπληρωτής καθηγητής της Σχολής Δημόσιας Υγείας του Πανεπιστημίου της Βοστόνης, Όστιν Φρακτ, ήταν η απορρύθμιση στον χώρο της υγείας, κομμάτι της γενικότερης απορρύθμισης που εφάρμοσε ο πρόεδρος Ρίγκαν τη δεκαετία του 1980, που οδήγησε σε αυτό το αποτέλεσμα. «Κερδοσκοπικές εταιρείες, με ιδιοκτήτες επενδυτές, οδηγούμενες από μετόχους, έγιναν για πρώτη φορά κοινός τόπος στην παροχή υγείας. Επικεντρώθηκαν στη μεγιστοποίηση των εσόδων και των κερδών, όχι στον έλεγχο κόστους».
Ο κ. Πνευματικός, λοιπόν, κάνει λάθος στα αίτια που ισχυρίζεται ότι «ανακάλυψαν» οι Αμερικανοί για το μεγάλο κόστος. Μήπως όμως έχει δίκιο για τη λύση;
Όπως τα εμφανίζει ο υποψήφιος βουλευτής της ΝΔ, θα έπρεπε το πρόβλημα να έχει λυθεί. Η «σχετική επιλογή το πόσο μπορούν να ξοδέψουν», αυτό το «cost benefit ratio», θα έπρεπε να είχε μειώσει το κόστος της υγείας στις ΗΠΑ, σωστά;
Λάθος, διότι οι ΗΠΑ παραμένουν μακράν η χώρα με τα μεγαλύτερα κατά κεφαλή ιατρικά έξοδα σε σύγκριση με χώρες ανάλογου εισοδήματος. Το 2021 είχαν σχεδόν διπλάσιο κόστος από την επόμενη χώρα, τη Γερμανία (12.914 και 7.383 δολάρια αντίστοιχα).
Η πορεία αυτή δεν έχει ανακοπεί από το 1980 και την απορρύθμιση της υγείας στις ΗΠΑ. Τα έξοδα υγείας στις ΗΠΑ ως ποσοστό του ΑΕΠ ήταν υψηλότερα από τον μέσο όρο των συγκρίσιμων χωρών ήδη από το 1970, όμως από το 1980 κι έπειτα η ψαλίδα συνεχώς μεγαλώνει.
Συνεπώς, ο κ. Πνευματικός κάνει λάθος και για τα αίτια του προβλήματος, αλλά και για τη λύση. Πέρασε 14 χρόνια στην Αμερική, αλλά καταπώς φαίνεται τα συμπεράσματα που έβγαλε είναι ολωσδιόλου λανθασμένα.
Ο αμερικανικός ιατρικός «παράδεισος»
Αυτή η αύξηση κόστους, η καθαρά προερχόμενη από τον κερδοσκοπικό χαρακτήρα που αποκτούσε από τη δεκαετία του 1980 κι έκτοτε η παροχή υγείας στις ΗΠΑ, δεν συνοδεύτηκε και από ανάλογη βελτίωση στην ποιότητά της. Το ακριβώς αντίθετο — οι ΗΠΑ βρίσκονται σε χειρότερη θέση σε σχεδόν όλους τους σχετικούς δείκτες παροχής υγείας σε σύγκριση με αντίστοιχου εισοδήματος χώρες, την ίδια ώρα που ξοδεύουν πολύ περισσότερα χρήματα.
Το εξηγούσε αναλυτικά σε σειρά άρθρων του από το 2010 ο Άαρον Κάρολ, καθηγητής Παιδιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Ιντιάνα, ο οποίος είναι επίσης Αντιπρόεδρος για την Πολιτική Υγείας και Έρευνα Αποτελεσμάτων και Διευθυντής του Κέντρου Έρευνας Πολιτικής Υγείας και Επαγγελματισμού στο ίδιο Πανεπιστήμιο.
«Με την εξαίρεση της διαθέσιμης τεχνολογίας», κατέληγε ο Κάρολ, «δεν έχουμε καλή βαθμολογία σε σχέση με τις συγκρίσιμες χώρες. Κι αυτό είναι το μήνυμα που πρέπει να λάβουμε. Μπορούμε να διαφωνήσουμε για το ποια είναι η καλύτερη μέτρηση για να περιγράψουμε την ποιότητα ενός συστήματος υγείας, αλλά σχεδόν δεν έχει σημασία τι θα διαλέξεις. Δεν σου αρέσει η στατιστική πληθυσμού; Ωραία. Διάλεξε κάτι άλλο. Αλλά εκτός κι αν νομίζεις πως το μόνο πράγμα που έχει σημασία είναι το πόσοι μαγνητικοί τομογράφοι είναι διαθέσιμοι, θα εξακολουθούμε να φαινόμαστε άσχημα».
Μια σημαντική μέτρηση, όπως τονίζει ο καθηγητής Κάρολ, είναι και η πρόσβαση στο σύστημα υγείας. Κι εκεί οι ΗΠΑ έχουν μάλλον τη χειρότερη βαθμολογία. Ο ιδιωτικός χαρακτήρας της ασφάλισης υγείας, που διακαώς επιθυμούν οι ομόσταβλοι του κ. Πνευματικού να επιβάλλουν και στην Ελλάδα, έρχεται να συνδυαστεί με το τεράστιο κόστος των ιατρικών υπηρεσιών (το οποίο σημαντικά προκαλεί), με αποτέλεσμα μεγάλο ποσοστό ανθρώπων είτε να μην έχει ιατρική κάλυψη, είτε ακόμα κι αν έχει να μην μπορεί να ανταπεξέλθει στα κόστη υγείας.
Το 2013, ο αριθμός των ανθρώπων κάτω των 65 ετών που δεν είχαν ασφάλιση υγείας στις ΗΠΑ ήταν 44,3 εκατ. ή το 16.6% του αντίστοιχου πληθυσμού. Οι αριθμοί αυτοί έπεσαν σημαντικά έπειτα από το 2013 και την εφαρμογή του Νόμου Προσιτής Φροντίδας, γνωστού ως «Obamacare», που ήταν μια ημιτελής προσπάθεια να επεκταθεί η ασφαλιστική κάλυψη χωρίς να μειωθούν τα κέρδη των ασφαλιστικών εταιρειών και εταιρειών υγείας.
Το 2016 έφτασαν στο χαμηλό των 28,2 εκατ. ανασφάλιστων κάτω των 65 ετών ή 10,4% του αντίστοιχου πληθυσμού — όμως στα χρόνια του Τραμπ οι αριθμοί αυτοί άρχισαν και πάλι να ανεβαίνουν, πριν τα πανδημικά μέτρα επεκτείνουν ξανά την κάλυψη υγείας.
Οι ανασφάλιστοι στις ΗΠΑ πρέπει να πληρώνουν για το κάθε τι από την τσέπη τους. Ακόμα και το ασθενοφόρο που θα τους πάει στο νοσοκομείο χρεώνεται. Το αποτέλεσμα είναι πολλοί από αυτούς να αποφεύγουν πάση θυσία την επίσκεψη σε γιατρό, ακόμα και για επείγοντα περιστατικά.
Ελεήστε για μια εγχείρηση
Το ίδιο όμως συμβαίνει και σε πολλούς που έχουν ασφάλιση. Σύμφωνα με έρευνα του 2018 από το Εθνικό Κέντρο Ερευνών Γνώμης του Πανεπιστημίου του Σικάγο, έναν από τους παλαιότερους ανεξάρτητους οργανισμούς ερευνών στις ΗΠΑ, το 44% των ερωτηθέντων απάντησαν πως το προηγούμενο έτος δεν πήγαν στον γιατρό όταν ήταν άρρωστοι ή τραυματισμένοι λόγω του υψηλού κόστους.
Αυτό συμβαίνει και πάλι διότι ολόκληρο το σύστημα ασφάλισης υγείας έχει κερδοσκοπικό χαρακτήρα. Πολλά από τα ασφαλιστικά πακέτα δεν καλύπτουν μεγάλο εύρος ιατρικών αναγκών και η ανάγκη όλων των εμπλεκόμενων να μεγιστοποιήσουν το κέρδος από μία ιατρική ανάγκη οδηγεί, όπως είδαμε, το κόστος στα ύψη.
Στις ΗΠΑ ανθεί η βιομηχανία των εράνων για ιατρικούς σκοπούς. Η μεγαλύτερη από τις κερδοσκοπικές πλατφόρμες διαδικτυακών εράνων στις ΗΠΑ, η GoFundMe, έχει ειδικό τμήμα για τη συγκέντρωση χρημάτων για ιατρικούς σκοπούς. Μάλιστα, η εταιρεία ισχυρίζεται πως το ένα τρίτο των εράνων που πραγματοποιούνται στην πλατφόρμα της αφορούν ιατρικούς σκοπούς — το 2018 το ποσοστό αυτό μεταφραζόταν σε 250.000 εράνους ετησίως, που έφερναν 650 εκατ. δολάρια ανά έτος σε δωρεές. Κι επειδή το κέρδος είναι που έχει σημασία, η GoFundMe έπαιρνε μέχρι και το 2017 ποσοστό 5% από κάθε έρανο, με άλλο ένα 2,9% από κάθε δωρεά να πηγαίνει στις εταιρείες επεξεργασίας πληρωμών. Από τον Νοέμβριο του 2017 η εταιρεία βασίζεται μονάχα στα φιλοδωρήματα των δωρητών για τη λειτουργία της.
Όπως είχε τονίσει ο ίδιος ο CEO της GoFundMe, Ρομπ Σόλομον, «όταν ξεκινήσαμε το 2010, δεν στήθηκε και φτιάχτηκε εσκεμμένα ως υποκατάστατο της ιατρικής ασφάλισης. Δεν στηθήκαμε ποτέ για να γίνουμε εταιρεία υγείας και ακόμα δεν είμαστε. Όμως σταδιακά, οι άνθρωποι χρησιμοποιούν το GoFundMe για τα πιο σημαντικά ζητήματα που αντιμετωπίζουν». Σύμφωνα με τον ίδιο, τα αίτια είναι πως «το σύστημα είναι απαίσιο (…) υπάρχουν άνθρωποι που δεν λαμβάνουν ανακούφιση από εμάς ή από τους θεσμούς που υποτίθεται πως πρέπει να υπάρχουν. Δεν θα έπρεπε να είμαστε η λύση σε ένα περίπλοκο σύνολο συστημικών προβλημάτων».
Κυνικό και όχι ιδιαίτερα ανθρώπινο
Σε όλο αυτό το κείμενο αναφερόμαστε στα επιχειρήματα του κ. Πνευματικού ως «λάθη» και όχι ως «ψέματα». Όμως ο υποψήφιος βουλευτής της ΝΔ δεν είναι κάποιος άσχετος, κάποιος που δεν έχει επαφή με τις ΗΠΑ, ούτε με την ιατρική. Ακριβώς τα στοιχεία που υποτίθεται τον κάνουν ειδικό για μια «επιστημονικού καθαρά χαρακτήρα συζήτηση» (που όπως είδαμε δεν ήταν τέτοια), θα έπρεπε να τον κάνουν να αποφεύγει τέτοια «λάθη».
Εάν από τη 14ετή του θητεία στην αντίπερα όχθη του Ατλαντικού, αυτό που ο κ. καθηγητής κατάλαβε είναι πως οι ΗΠΑ έχουν ακριβό σύστημα υγείας επειδή «όλοι φτάνανε στο νοσοκομείο, σε όποια κατάσταση κι αν ήταν και γινόντουσαν τα πάντα για όλους», τότε θα πρέπει να αμφισβητήσουμε ένα από τα δύο: είτε την αντιληπτική του ικανότητα, είτε την ειλικρίνειά του.
Δεν ξέρουμε τι από τα δύο είναι πιο προσβλητικό για τον ίδιο, να τον πούμε χαζό ή να τον πούμε ψεύτη. Θα μείνουμε, λοιπόν, σε μια αντιστροφή των δικών του λέξεων. Αφότου εξήγησε τα λανθασμένα του συμπεράσματα, ο κ. Πνευματικός είπε πως το να εφαρμόσει κανείς την αναλογία κόστους-οφέλους στις ιατρικές πράξεις «Ακούγεται λίγο κυνικό, αλλά δεν είναι κυνικό, είναι ανθρώπινο».
Το σύστημα που προτείνει ο υποψήφιος της ΝΔ, το αμερικανικό Σύστημα Υγείας με το δυσθεώρητο κόστος, τα άσχημα αποτελέσματα δημόσιας υγείας, τους εκατομμύρια ανασφάλιστους και τα γιγαντιαία κέρδη των εταιρειών είναι το ακριβώς αντίθετο: απόλυτα κυνικό και καθόλου ανθρώπινο.
ΥΓ: Την ώρα που γραφόταν αυτό το κείμενο, ανακοινώθηκε πως ο Σπύρος Πνευματικός τίθεται «εκτός εκλογικού αγώνα», κάτι που σημαίνει πως παραμένει υποψήφιος, αφού τα ψηφοδέλτια έχουν κατατεθεί στον Άρειο Πάγο και δεν μπορούν να αλλάξουν, όμως εάν εκλεγεί θα παραδώσει την έδρα και θα παραιτηθεί. Όμως αυτό δεν αλλάζει το γεγονός πως ο κ. Πνευματικός εξέφραζε τους (ίσως ελαφρά μύχιους) πόθους της παράταξης και της τάξης του. Δεδομένης και της σχεδόν σίγουρης εκλογής της ΝΔ, η αμερικανοποίηση του ελληνικού συστήματος υγείας θα προχωρήσει ακάθεκτη.
