του Ανδρέα Κοσιάρη
Ένα σχόλιο του καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, Στάθη Καλύβα, που συντάσσεται με τις επιλογές των τοπικών αρχών της Αττικής για απαγόρευση πρόσβασης στα λιγοστά πάρκα, έκανε εντύπωση για την απόλυτη αδυναμία κατανόησης της πραγματικότητας που φανερώνει.
«Από πότε προσφέρουν δροσιά τα πάρκα μέσα στον καύσωνα;», αναρωτήθηκε ο καθηγητής και πρόσθεσε, «Η ζέστη εκεί είναι αφόρητη, αυτό που κάνουν όλες οι μεγάλες πόλεις είναι να προσφέρουν μεγάλους κλιματιζόμενους χώρους».
Δεν θα έπρεπε να χρειάζεται να εξηγήσουμε γιατί αυτό που λέει ο καθηγητής είναι μπαρούφα ολκής. Για να κατανοήσει κανείς ότι η σκιά των δέντρων προσφέρει δροσιά δεν χρειάζεται καν «να έχει φύγει από το χωριό του», κατά το κοινώς λεγόμενο. Βασικά, είναι πιο πιθανό κάποιος από χωριό να το καταλαβαίνει καλύτερα από κάτοικο κέντρου ελληνικής τσιμεντούπολης.
Αλλά ο κ. Καλύβας δεν είναι τίποτα από αυτά. Μορφωμένος, ταξιδεμένος, ποιος ξέρει τι είδους τύφλα τον οδήγησε στη διαπίστωση ότι τα πάρκα δεν προσφέρουν δροσιά. Αν ήταν όμως να μαντέψουμε, θα λέγαμε πως οδηγήθηκε εκεί από κάποια ανάγκη υπεράσπισης της απόφασης της περιφέρειας Αττικής, έπειτα από προτροπή της ΓΓ Πολιτικής Προστασία, να απαγορεύσει την πρόσβαση σε δάση, δασικές εκτάσεις και πάρκα το Σάββατο 22 Ιουλίου.
Βέβαια, τα αίτια αυτής της απόφασης δεν είναι επειδή «τα πάρκα δεν δροσίζουν». Είναι λόγω του «υψηλού κινδύνου πυρκαγιάς», όπως άλλωστε έγινε σαφές στη σχετική ανακοίνωση του εκπροσώπου της Πυροσβεστικής. Για τις μεγάλες περιαστικές δασικές εκτάσεις το μέτρο φέρει αρκετή λογική και δεν είναι ασυνήθιστο — στον τόπο καταγωγής του γράφοντος, την Ξάνθη, το περιαστικό δάσος συνηθίζεται να είναι κλειστό τους πολύ θερμούς μήνες του ε΄τους.
Όμως για τα λιγοστά πάρκα εντός της Αθήνας (όπως Πεδίον Άρεως, Πάρκο Τρίτση, Αττικό Άλσος) η δικαιολογία της πυρκαγιάς φανερώνει μια γενικότερη πλήρη γύμνια. Αφενός τη γύμνια της Αθήνας από χώρους πρασίνου, που μάλιστα επιδεινώνεται τα τελευταία χρόνια από τα μεγαλεπίβολα έργα του δημάρχου και τις προσπάθειες παράδοσης δημοσίου χώρου σε ιδιωτικά συμφέροντα (βλ. λόφο Στρέφη). Και αφετέρου τη γύμνια της φροντίδας των χώρων αυτών από τις τοπικές αρχές.
Ο κ. Καλύβας διδάσκει στην Οξφόρδη. Μπορεί αυτές τις ημέρες η Αγγλία να είναι από τις λίγες δροσερές γωνιές της ηπείρου, όμως ο επόμενός της καύσωνας δεν αργεί (ήδη έρχονται κι εκεί ολοένα πιο συχνά). Τότε, ας βγει ο καθηγητής μια βόλτα στα πάρκα των αγγλικών μεγαλουπόλεων. Θα δει τις σκιές των δέντρων να γεμίζουν από ανθρώπους, τους οποίους οι τοπικές αρχές προτρέπουν να πάνε εκεί προς αναζήτηση δροσιάς. Φυσικά απαγορεύονται ψησίματα, σβησίματα τσιγάρων στο έδαφος και άλλες τέτοιου είδους συμπεριφορές που μπορεί να προκαλέσουν κίνδυνο. Όμως τα πάρκα είναι στελεχωμένα με επιπλέον προσωπικό, που προσέχει για την πιθανή πρόκληση ατυχημάτων πυρκαγιάς.
Στην Αθήνα, των μόλις 2 τετρ. μέτρων πράσινου χώρου ανά κάτοικο (το Λονδίνο έχει 64 τ. μ.), στα λίγα πάρκα είναι πιθανό γινόταν κυριολεκτικά το αδιαχώρητο. Και φυσικά, ούτε λόγος για επιπλέον προσωπικό, αφού ακόμα και το ήδη υπάρχον είναι δεδομένα ανεπαρκές.
Αυτά όμως δεν αποτελούν δικαιολογία. Ακολουθώντας την ίδια λογική που εκθέσαμε και σε πρόσφατο κείμενο για την (μη) αντιμετώπιση των πυρκαγιών και τη «δικαιολογία» της κλιματικής κρίσης, η γνώση και η διαπίστωση του προβλήματος δεν αποτελεί δικαιολογία για τη μη δράση. Αποτελεί επιβαρυντικό στοιχείο.
Η Αθήνα έχει εδώ και χρόνια ανάγκη από περισσότερο πράσινο — μέσα και γύρω της. Όμως κεντρικές κυβερνήσεις, υπουργεία, τοπικές αρχές και επιχειρηματικά συμφέροντα συνεργάζονται αρμονικά όχι μόνο για να μην αυξήσουν τους χώρους πρασίνου, αλλά να περιορίσουν και να εκμεταλλευτούν (με ξεριζώματα, τσιμέντο και περιορισμό πρόσβασης) τους ήδη υπάρχοντες.
Όσο για τη στελέχωση της φροντίδας των χώρων πρασίνου, οι προτεραιότητες των διάφορων αρχών είναι άλλες, ειδικά από τα μνημονιακά χρόνια κι έπειτα. Ακόμα και τα (υπό συνθήκες αναγκαία) κλαδέματα δέντρων γίνονται χωρίς επίβλεψη γεωπόνων και από εξειδικευμένο προσωπικό.
Θα είχε ανάγκη περισσότερο πράσινο η Αθήνα (και άλλες ελληνικές πόλεις) ακόμα κι αν δεν υπήρχε η απειλή της κλιματικής κρίσης και της ερημοποίησης. Διότι πέρα από όλα τα άλλα οφέλη, η δεντροκάλυψη μπορεί να επιτύχει χαμηλότερες θερμοκρασίες αέρα και εδάφους από τις συνωστισμένες συγκεντρώσεις τσιμέντου, ασφάλτου, εξατμίσεων και εξωτερικών μονάδων κλιματιστικών, κύριε καθηγητά. Κι αυτό όχι μόνο κάτω από τη σκιά των δέντρων — τα οφέλη επεκτείνονται και στις γειτονιές γύρω από τα πάρκα.
Δεν είναι μόνο η κοινή λογική που το λέει: μελέτη της μη κερδοσκοπικής αμερικανικής οργάνωσης Trust for Public Land από το 2020, ανέλυσε δεδομένα από 14.000 μικρές και μεγάλες πόλεις στις ΗΠΑ. Σύμφωνα με την έρευνα, περιοχές που βρίσκονται εντός απόστασης 10 λεπτών με τα πόδια από πάρκο έχουν μέχρι και 3°C χαμηλότερη θερμοκρασία αέρα από περιοχές με μεγαλύτερή απόσταση από χώρο πρασίνου.
Η θερμοκρασία εδάφους είναι ίσως ακόμα πιο σημαντική. Το τσιμέντο και η άσφαλτος απορροφούν θερμότητα κατά τη διάρκεια της ημέρας, την οποία έπειτα εκπέμπουν κατά τη διάρκεια της νύχτας. Η συγκέντρωση θερμότητας αυτή ονομάζεται «αστική νησίδα θερμότητας» (urban heat island) και αποτελεί ένα πρόβλημα που θα γίνεται ολοένα και μεγαλύτερο στο μέλλον. Το φυσικό περιβάλλον των πάρκων, όμως, τα δέντρα και τα λοιπά φυτά, το χώμα και το νερό, προσφέρουν πολύ καλύτερη απορρόφηση της θερμότητας, εκπέμποντας πολύ λιγότερη από αυτή στον αέρα γύρω τους.
Το φαινόμενο φαίνεται πολύ καθαρά σε δορυφορικές θερμικές εικόνες που είχαν παρθεί από τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό, κατά τη διάρκεια καύσωνα στην Ευρώπη το καλοκαίρι του 2022. Ιδιαίτερα εντυπωσιακή είναι η εικόνα της τσεχικής πρωτεύουσας, Πράγας, (180 τ.μ. πρασίνου ανά κάτοικο, 9000% περισσότερο από την Αθήνα!), όπου η θερμοκρασία εδάφους στα πολυάριθμα πάρκα της πόλης είναι έως και πάνω από 10°C χαμηλότερη από τις πιο πυκνοχτισμένες περιοχές της πόλης.
Όσο για τους «μεγάλους κλιματιζόμενους χώρους» του κ. καθηγητή, ο κλιματισμός μπορεί σίγουρα να προσφέρει μεγάλη ανακούφιση από τη θερμοκρασία σε εσωτερικό χώρο, όπως η εξωτερική του μονάδα «ξερνάει» θερμότητα στον εξωτερικό χώρο. Σύμφωνα με πολλές έρευνες η χρήση κλιματιστικών αυξάνει την εξωτερική θερμοκρασία κατά έως και πάνω από 1°C, ιδιαίτερα τη νύχτα — παρεμπιπτόντως, υπάρχει εδώ και ένας βρόχος ανάδρασης: η αύξηση θερμοκρασίας από τη χρήση κλιματιστικού αυξάνει με τη σειρά της και την απαιτούμενη ενέργεια για τη λειτουργία του κλιματιστικού.
Ας τα δει αυτά ο κύριος καθηγητής, ή ας κάνει μια βόλτα ο ίδιος σε ημέρα καύσωνα σε κάποια πόλη με πλούσιο αστικό πράσινο για να διαπιστώσει ιδίοις όμμασι (ή ιδίω δέρματι) όσα αρνείται να πιστέψει. Κι αν θέλει να μάθει και για την ταξική ανισότητα του καύσωνα, των χώρων πρασίνου και της δροσιάς, μπορεί να διαβάσει εδώ ή να ακούσει εδώ και εδώ. Αλλά ας μην του πει κανείς τι κάνουν οι αρκούδες στο δάσος, θα σοκαριστεί.
