Αντιμέτωπη με μία «σοβαρή κρίση δημόσιας υγείας» βρίσκεται η Ευρώπη, καθώς σύμφωνα με έρευνα της εφημερίδας the Guardian, το 98% των κατοίκων της ηπείρου αναπνέει αέρα με μικροσωματίδια πάνω από τα προτεινόμενα από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας επίπεδα.
Τα δεδομένα συλλέχθηκαν και αναλύθηκαν από ακαδημαϊκούς ερευνητές στο πανεπιστήμιο της Ουτρέχτης και στο ελβετικό Tropical and Public Health Institute, στο πλαίσιο του χρηματοδοτούμενου από την Ευρωπαϊκή Ένωση προγράμματος Expanse. Θεωρείται μία από τις πιο ενδελεχείς έρευνες στον τομέα, καθώς συνδύασε υψηλής ευκρίνειας εικόνες από δορυφόρους και αποτελέσματα μετρήσεων επίγειων σταθμών για να συνθέσει την εικόνα της ετήσιας μέσης επιβάρυνσης του Ευρωπαϊκού αέρα από μικροσωματίδια μεταξύ των ετών 2010 και 2019.
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, η συντριπτική πλειοψηφία των κατοίκων της ευρωπαϊκής ηπείρου αναπνέει αέρα με μεγαλύτερη συγκέντρωση μικροσωματιδίων PM2.5 από τα προτεινόμενα από τον ΠΟΥ επίπεδα, ενώ σχεδόν τα δύο τρίτα ζουν σε περιοχές όπου αυτά τα επίπεδα είναι παραπάνω από διπλά των προτεινόμενων. Η ονομασία PM2.5 αναφέρεται σε μικροσωματίδια με μέγεθος μικρότερο από 2,5 μικρόμετρα, δηλαδή 2,5 χιλιοστά του χιλιοστού. Τα σωματίδια αυτά είναι αόρατα στο γυμνό μάτι και εκλύονται στον αέρα κυρίως από την καύση στερεών και υγρών καυσίμων, αλλά και από χημικές διεργασίες. Το όριο «ασφαλούς αέρα» του ΠΟΥ έχει τεθεί στα 5 μικρογραμμάρια ανά κυβικό μέτρο αέρα.
Τα PM2.5 συνδέονται με μεγάλο εύρος προβλημάτων υγείας, καρκίνους, πνευμονικές και καρδιακές παθήσεις, προβλήματα εγκεφαλικής λειτουργίας και πρόωρες κυήσεις, ενώ μελέτες τα συνδέουν με 400.000 πρόωρους θανάτους ετησίως στην Ευρώπη.
Όπως δείχνει και ο χάρτης του Guardian, τα χειρότερα επίπεδα ποιότητας αέρα συγκεντρώνονται κατά κύριο λόγο στην ανατολική Ευρώπη, με «σκοτεινή» εξαίρεση την κοιλάδα του ποταμού Πο στη βόρεια Ιταλία, η οποία είναι προ πολλού διαβόητη ως η περιοχή με τον χειρότερο αέρα στην Ευρώπη. Αιτία για αυτό είναι η υπερσυγκέντρωση βιομηχανιών και εντατικής αγροτοκτηνοτροφίας στην κοιλάδα.
Η διαφορά αυτή μεταξύ ανατολικής και δυτικής Ευρώπης υποδεικνύει πως το ζήτημα ενέχει και την «περιβαλλοντική ανισότητα». Όπως τονίζει στον Guardian η καθηγήτρια περιβαλλοντικής επιδημιολογίας στο πανεπιστήμιο του Ντίσελντορφ, Μπάρμπαρα Χόφμαν, «(ο)ι χώρες που χτυπιούνται περισσότερο είναι επίσης οι χώρες με το χαμηλότερο διάμεσο εισόδημα, με ελάχιστες εξαιρέσεις — αυτό καταδεικνύει τον βαθμό περιβαλλοντικής αδικίας που βιώνουμε στην ΕΕ. Ο καθαρισμός του αέρα συγκεκριμένα στην ανατολική Ευρώπη είναι επειγόντως αναγκαίος για να παρέχει ίσες ευκαιρίες για μια υγιή ζωή σε όλη την Ευρώπη».
Τέτοιου είδους οικονομικές ανισότητες είναι, όμως, εμφανείς και εντός των ευρωπαϊκών χωρών. Αν κοιτάξει κανείς, για παράδειγμα, την Ελλάδα στον διαδραστικό χάρτη του Guardian θα παρατηρήσει πως οι μεγαλύτερες συγκεντρώσεις μικροσωματιδίων βρίσκονται αφενός στον αέρα των μεγάλων πόλεων της χώρας και αφετέρου σε περιοχές όπως τμήματα της Κεντρικής Μακεδονίας (νομοί Πέλλας, Ημαθίας, Φλώρινας, Καστοριάς) όπου κυριαρχούν οι μεγάλες βιομηχανικές μονάδες και η εντατική αγροτοκτηνοτροφική παραγωγή και όπου η πλειοψηφία των κατοίκων είναι βιομηχανικοί εργάτες και αγρότες.
