«Yπό την πίεση της Ευρώπης, οι Έλληνες βουλευτές, ψηφίζουν για να αλλάξει η σύνθεση των επιτροπών που καθυστερούσαν τις σχεδιασμένες, απελάσεις». Με αυτόν τον τρόπο ξεκινάει το ρεπορτάζ του Guardian για τη νέα κίνηση της κυβέρνησης στο προσφυγικό. Αυτή η επιλογή έρχεται μονάχα μερικές μέρες μετά την εκκένωση και της ευρύτερης περιοχής της Ειδομένης όπου η πολυδάπανη επιχείρηση της ΕΛ.ΑΣ. ολοκληρώθηκε με τη μεταφορά χιλιάδων προσφύγων σε «χώρους φιλοξενείας» και την προσαγωγή μερικών ακόμα δεκάδων αλληλέγγυων. Με αφορμή τις παραπάνω εξελίξεις θυμόμαστε τι προηγήθηκε αυτών των κινήσεων, στην μεγαλύτερη επιχείρηση του Ελληνικού κράτους για την εκκένωση της Ειδομένης, μέσα από ένα ρεπορτάζ που δημοσιεύθηκε στο διαδικτυακό Unfollow
Τα ρολόγια έδειχναν εφτάμιση το πρωί. «Η αστυνομική επιχείρηση έχει ξεκινήσει. Χιλιάδες πρόσφυγες ξύπνησαν σήμερα, περικυκλωμένοι από χιλιάδες αστυνομικούς» μετέδιδε το δίκτυο ανεξάρτητης ενημέρωσης Moving Europe, τα ξημερώματα της περασμένης Τρίτης. Η εκκένωση της Ειδομένης μόλις είχε αρχίσει. Και η Οδύσσεια συνεχίζεται για τους χιλιάδες ανθρώπους οι οποίοι στοιβάζονται στα λεωφορεία, με το εμπορικό σήμα Crazy Holidays που αναγράφεται σε πολλά από αυτά να συμπληρώνει με ειρωνία αυτήν την κυνική ιστορία.
Το κυβερνητικό σχέδιο έλεγε ότι οι περισσότεροι από 8.000 πολιτικοί και οικονομικοί πρόσφυγες, με το 40% να αποτελείται από παιδιά, θα μετακινούνταν «μη βίαια» σε χώρους φιλοξενίας. Για να επιτευχθεί αυτό, 1,400 αστυνομικοί ήρθαν από όλη την Ελλάδα. Η Ελληνική Αστυνομία δημιούργησε έναν κλοιό ασφαλείας, σε απόσταση πολλών χιλιομέτρων από τον καταυλισμό.
«Δεν υπάρχει βία, η εκκένωση γίνεται με οργανωμένο τρόπο»
Όπως και στην προηγούμενη μεγάλη εκκένωση της Ειδομένης, τον Δεκέμβριο, έτσι και τώρα η κυβέρνηση ισχυρίζεται δια του εκπροσώπου της ότι δεν υπάρχει βία. Ισχύουν όμως οι παραπάνω ισχυρισμοί; Σε επίπεδο σωματικής φυσικής βίας, αυτή είναι μία υπόθεση που δεν μπορούμε να εξακριβώσουμε, λόγω της απαγόρευσης των ΜΜΕ στον χώρο κατά τη διάρκεια της επιχείρησης. Από εκεί και πέρα, όμως, ποιος θα μπορούσε πραγματικά να χαρακτηρίσει μη βίαιη μία εκκένωση που ξεκινάει με την περικύκλωση ανθρώπων από τόσο μεγάλες ειδικές αστυνομικές δυνάμεις;
Σημαντικό ρόλο στον σχεδιασμό έπαιξε η σταδιακή παρεμπόδιση της πρόσβασης σε νερό και φαγητό. Ενώ υπάρχουν καταγγελίες που λένε ότι οι διακοπές νερού συνδυάστηκαν με τη διαρκή διάχυση της φήμης για εκκένωση και άσκησαν την ψυχολογική βία της απόγνωσης. «Τι πιστεύετε ότι θα συμβεί σε όλους αυτούς τους ανθρώπους χωρίς φαγητό και νερό για 3 μέρες; Αλλά όσο δεν το βλέπει κανείς, αυτό δεν συμβαίνει, σωστά;» έγραψε στα social media αλληλέγγυα που βρίσκεται στην περιοχή.
«Μια εξήγηση στο παράδοξο της μη βίαιης μετακίνησης χιλιάδων που δεν θέλουν να φύγουν θα μπορούσε να δοθεί από τη δήλωση ενός εκπροσώπου των Γιατρών Χωρίς Σύνορα, που είπε ότι η αστυνομική πολιορκία του στρατοπέδου δυσχεραίνει τις προσπάθειες να μοιραστούν τρόφιμα και να διατηρηθούν οι συνθήκες υγιεινής» σημείωνε το refugeetrail.
Ο κ. Κυρίτσης έδωσε τη δική του εξήγηση στον Guardian: «Οι πιο πολλοί [πρόσφυγες] έχουν συνειδητοποιήσει πως οι συνθήκες στη νέα στέγη θα είναι καλύτερες».
Ένας ισχυρισμός που δεν φαίνεται να επιβεβαιώνεται με βάση τις δηλώσεις που έκανε γυναίκα από τη Συρία κατά την εκκένωση σε Διεθνή ΜΜΕ και ανέφερε ότι «οι φίλοι μας πηγαίνουν και μας λένε ότι η κατάσταση είναι πολύ κακή. Και στην Ειδομένη είναι καλύτερα από ό,τι εκεί».
Οι ελάχιστοι εργαζόμενοι και εθελοντές που τους επιτράπηκε η είσοδος στο καμπ είπαν μία διαφορετική ιστορία. O Athersuch, από τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα είπε στον Guardian ότι «οι άνθρωποι μπαίνουν βιαστικά στο ιατρείο και λένε: «Παρακαλώ, παρακαλώ, μπορώ να έχω φάρμακα;» Επειδή δεν ξέρουν αν θα υπάρχουν φάρμακα στους νέους χώρους. Και αυτό είναι κάτι που δεν γνωρίζουμε ούτε εμείς».
«Για το καλό τους»;
H κυβέρνηση λέει πως η εκκένωση γίνεται για το καλό των προσφύγων, καθώς θα μεταφερθούν σε «οργανωμένους χώρους φιλοξενίας, με πολύ καλύτερες συνθήκες διαβίωσης».
Όμως τα πρώτα δείγματα γραφής δείχνουν ότι κάτι τέτοιο μάλλον απέχει από την πραγματικότητα. Στον χώρο φιλοξενίας στο Καλοχώρι οι συνθήκες χαρακτηρίστηκαν απαράδεκτες από το Moving Europe. Δεν υπήρχε πόσιμο νερό, ενώ οι σκηνές ήταν βρώμικες και έσταζαν νερά με το πιο κοντινό σούπερ μάρκετ να είναι χιλιόμετρα μακριά. Αντίστοιχα προβλήματα υπήρξαν και σε άλλα καμπ, με τους πρόσφυγες μάλιστα να αρνούνται να μπουν στο Βαγιοχώρι λόγω των άθλιων συνθηκών. «Εδώ πέρα είναι χώρος για ζώα και όχι για ανθρώπους» κατήγγειλαν. Ακόμα όμως και στο κατά κοινή ομολογία καλύτερο καμπ της Ελλάδας, αυτό στα Λαγκαδίκια Θεσσαλονίκης, που διαχειρίζεται η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ, δεν υπάρχει μόνιμη ιατρική κάλυψη. «Η κυβέρνηση δεν έχει κανένα σχέδιο και παίζει με τις ζωές των ανθρώπων» σχολίασε στο UNFOLLOW η Ζαχαρούλα Βεζύρη, μέλος της Αντιρατσιστικής Πρωτοβουλίας Θεσσαλονίκης.
Έτσι, αφού η εκκένωση δεν φαίνεται να έγινε τελικά για να βρουν οι πρόσφυγες καλύτερες υποδομές, η συζήτηση επικεντρώνεται στα κίνητρα της ελληνικής κυβέρνησης. Και σε αυτό το σημείο φαίνεται ότι σημαντικό ρόλο παίζουν πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα.
«Πάνω από τα κέρδη οι άνθρωποι» ή μήπως όχι;
Είναι χαρακτηριστικό το άρθρο του Reuters που φιλοξενεί δηλώσεις του προέδρου Συνδέσμου Εξαγωγέων Βορείου Ελλάδος, Κυριάκου Λουφάκη, ο οποίος δηλώνει ότι τα μέλη του συνδέσμου έχουν χάσει περίπου 5 εκατομμύρια ευρώ μέχρι στιγμής. Ενώ οι συγγραφείς του άρθρου δηλώνουν την ανακούφισή τους που με την εκκένωση θα ανοίξουν οι σιδηροδρομικές γραμμές και θα ιδιωτικοποιηθεί πιο εύκολα και σε καλύτερη τιμή ο ΟΣΕ…
Πάντως δεν είναι λίγοι αυτοί που εκτιμούν ότι τα επιχειρήματα περί οικονομικής αναγκαιότητας είναι απλά το προπέτασμα καπνού για να κρύψει η κυβέρνηση την πολιτική σκοπιμότητα. Οι πρόσφυγες στην Ειδομένη ενοχλούσαν. Και σε πολλές περιπτώσεις ενοχλούσαν ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση με την πολιτική τους στάση. Οι εικόνες προσφύγων που συγκρούονται για ώρες με τις δυνάμεις καταστολής στα σύνορα, τα δακρυγόνα σε παιδιά και οι αναταραχές, δεν είναι το καλύτερο θέαμα για το προφίλ καμίας από τις 28 κυβερνήσεις της ΕΕ που υπέγραψαν τη συμφωνία για το υπάρχον καθεστώς, μεταξύ των οποίων φυσικά και η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ. Αντίθετα, η κατανομή των μεταναστών σε καταυλισμούς αρκετά χιλιόμετρα από τα αστικά κέντρα φαίνεται ότι αποτελεί μία πολιτικά πολύ πιο βολική λύση για την κυβέρνηση και την Ε.Ε. Διασκορπισμένοι εκτός αστικών κέντρων, μακριά από τα κινήματα, χωρίς πλήρη δικαιώματα, οι «Χωρίς χαρτιά» στερούνται έτσι των βασικών μέσων αντίστασης και διεκδίκησης.
Άλλωστε δεν είναι η πρώτη φορά που δημιουργούνται προβλήματα στην επαφή προσφύγων και αλληλέγγυων που διαφωνούν με τον κυβερνητικό σχεδιασμό. Παράδειγμα η δίωξη του μέλος του Συντονισμού για το Προσφυγικό-Μεταναστευτικό Π. Αντωνόπουλου για «διέγερση σε απείθεια», καθώς η συλλογικότητα μοίραζε φυλλάδιο στον Πειραιά, που ενημέρωνε τους πρόσφυγες για τα δικαιώματά τους και για το ότι δεν δικαιούται κανείς να τους διώξει με τη βία.
Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί πως η κυβέρνηση έχει χρησιμοποιήσει πολλές φορές το ζήτημα του προσφυγικού ως διαπραγματευτικό χαρτί με τους εταίρους. Έτσι, πολλοί σχολιάζουν αυτήν την εκκένωση ως κίνηση «καλής θέλησης» εν μέσω αξιολόγησης, ενώ έχει σημασία και η δήλωση του εκπροσώπου Τύπου της Κομισιόν Μαργαρίτη Σχοινά, που είπε ότι «η Επιτροπή καλωσορίζει την πρωτοβουλία των ελληνικών αρχών να εκκενώσουν την Ειδομένη».
ΜΚΟ ως φορείς προληπτικής καταστολής;
Πώς ξεκίνησε ο σχεδιασμός της εκκένωσης; Μερικές μέρες μετά τη συμφωνία Ε.Ε. – Τουρκίας, η Ελληνική Αστυνομία δυσκόλεψε την πρόσβαση στην Ειδομένη σε ανεξάρτητους αλληλέγγυους (π.χ. no border) και σε πολλές ΜΚΟ. Αποτέλεσμα να μείνουν λιγότερες από 10 ΜΚΟ που έλεγχαν τις ροές φαγητού και ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης.
«Έτσι, ελλείψει συλλογικών δομών αλληλεγγύης οι άνθρωποι που διέμεναν μάθανε να αναζητούν ατομικές λύσεις, κάθε οικογένεια στον εαυτό της και δεν υπήρχε καμία συλλογική διαδικασία. Από τη μία είχαμε ένα δίκτυο ΜΚΟ που τους συμπεριφερόταν με μία μέθοδο εμπέδωσης της πειθαρχίας και από την άλλη πλευρά, λειτουργούσαν δίκτυα διακίνησης τόσο ανθρώπων όσο και κάθε λογής προϊόντων» δηλώνει ο Νίκος από την Clandestina. Και δεν θα μπορούσε να γίνει κι αλλιώς στον βαθμό που το ελληνικό κράτος άφησε μονάχα αυτές τις μορφές οργάνωσης να αναπτυχθούν και κατέστειλε όλες τις υπόλοιπες. Το συμπέρασμα για τις ΜΚΟ φαίνεται να αποδέχεται και o Benjamin Julian με την ανταπόκρισή του, που είχε τον χαρακτηριστικό τίτλο «Μείνετε ήσυχοι και φάτε σούπα». Βέβαια εδώ θα πρέπει να σημειωθεί ότι ακόμα και ΜΚΟ που έχουν πολύ καλές σχέσεις με την κυβέρνηση, έκαναν σε πολλές περιπτώσεις έργο που ερχόταν σε αντίθεση με τις κυβερνητικές επιδιώξεις, κυρίως λόγω της αυταπάρνησης και των επιλογών των απλών εργαζόμενων, ενώ αυτή η δράση των ανθρώπων των ΜΚΟ βοήθησε τους πρόσφυγες να επιβιώσουν σε αυτό το μαρτύριο ακόμα και στις πιο δύσκολες στιγμές, όπως τις μέρες που έπεφταν τα δακρυγόνα και μέσα στον καταυλισμό.
«Η κυβέρνηση αποφάσισε να κρύψει το πρόσωπό της»;
Από τους πρώτους που εκδιώχθηκαν στην επιχείρηση εκκένωσης, μετά τους ανεξάρτητους αλληλέγγυους, ήταν οι δημοσιογράφοι, με το κράτος να επιτρέπει μόνο σε αυτούς της ΕΡΤ και του ΑΠΕ-ΜΠΕ να καλύψουν τα γεγονότα, σε μία κίνηση που ξεσήκωσε αντιδράσεις στην Ελλάδα κι διεθνώς, καθώς θυμίζει άλλες εποχές και καθεστώτα. Ενώ αλγεινές εντυπώσεις προκάλεσε και η αποδοχή της συνθήκης από την ΕΡΤ Α.Ε., ιδιαίτερα με δεδομένο το κίνημα που είχε ξεπηδήσει για να ξανανοίξει η ΕΡΤ ως πραγματικά δημόσια τηλεόραση.
«Πρωτοφανή και λογοκριτική για όλα τα άλλα έντυπα και ηλεκτρονικά ενημερωτικά μέσα» χαρακτήρισε τη συγκεκριμένη επιλογή η Πανελλήνια Ομοσπονδία Ενώσεων Συντακτών. Μάλιστα ο έτερος φορέας που καλύπτει με την καμερά του τα γεγονότα είναι η Ελληνική Αστυνομία, η οποία δημοσίευσε και σχετικό βίντεο. Αιχμηρή ήταν και η ανακοίνωση της ΕΣΗΕΑ: «Τελικά η κυβέρνηση αποφάσισε να κρύψει το πρόσωπό της για το προσφυγικό, με ρεπορτάζ Τόσκα στην Ειδομένη».
Η επιχείρηση της αστυνομίας είχε και τα ευτράπελά της, όταν ο δημοσιογράφος της Bild Paul Ronzheimer, κατάφερε να κρυφτεί και να μεταδίδει τα γεγονότα μέσα από τον καταυλισμό. Στη συνέχεια εντοπίστηκε και μετέδιδε στο τουήτερ ότι «οι έλληνες αστυνομικοί δεν μπορούν να συμφωνήσουν εάν πρέπει να μεταφερθώ ή όχι στο τμήμα», «εδώ δεν γίνεται πραγματικά τίποτε», ενώ στο τέλος αφέθηκε ελεύθερος.
Ο εκπρόσωπος της κυβέρνησης για το προσφυγικό Γ. Κυρίτσης δήλωσε: «Σε τέτοιες επιχειρήσεις σε όλο τον κόσμο υπάρχουν περιοριστικά μέτρα. Κρίθηκε πως στην πρώτη φάση της επιχείρησης δεν θα έπρεπε να είναι πολλές κάμερες. Το επόμενο διάστημα τα πράγματα θα είναι πιο χαλαρά». Η παρεμπόδιση των ΜΜΕ έγινε επίσης για να μην επιβραδυνθεί η διαδικασία εκκένωσης, σύμφωνα με τον κυβερνητικό εκπρόσωπο.
Επικοινωνήσαμε με τον Καθηγητή του Τμήματος Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Πλειό ο οποίος δήλωσε: «Τέτοιοι ισχυρισμοί πρέπει πρώτα να τεκμηριώνονται. Σε κάθε περίπτωση το γεγονός ότι «έτσι κάνουν κι άλλοι» δεν κάνει την πράξη απαγόρευσης της πρόσβασης των ΜΜΕ στα σημεία εκκένωσης αποδεκτή η λιγότερο αυταρχική. Η απαγόρευση πρόσβασης των δημοσιογράφων στον τόπο των γεγονότων θεωρείται από τους αρμόδιους οργανισμούς ως μια από τις πλέον πιο σοβαρές μορφές παραβίασης της ελευθερίας του Τύπου. Και αυτό είναι πιθανόν να έχει αρνητικές συνέπειες στη διεθνή κατάταξη της χώρας στην κλίμακα ελευθερίας του Τύπου».
Ένα άθλιο τέλος ή μία αθλιότητα δίχως τέλος;
Περισσότεροι από 55.000 άνθρωποι παραμένουν εγκλωβισμένοι στην Ελλάδα, κατά βάση σε άθλιες συνθήκες διαβίωσης, με τον Αναπληρωτή Υπουργό Μετανάστευσης Γ. Μουζάλα να δηλώνει στο ΑΜΕ-ΜΠΕ ότι 10.000-15.000 θα κάνουν χρήση του προγράμματος μετεγκατάστασης σε άλλες χώρες της Ε.Ε.. «Εμείς αυτό που γνωρίζουμε είναι ότι από τον Νοέμβριο που ισχύει η συμφωνία, μέχρι τα τέλη Απριλίου, λιγότεροι από χίλιοι άνθρωποι έχουν μετεγκατασταθεί, με τα απίστευτα εμπόδια που υψώνει η Ευρώπη-Φρούριο και της εξονυχιστικές συνεντεύξεις. Επίσης στόχος δεν είναι μονάχα να φύγουν αλλά να έχουν μια ζωή με όλα τα δικαιώματα, κάτι που τώρα δεν συμβαίνει» σημείωσε η Ζαχαρούλα Βεζύρη, μέλος της Αντιρατσιστικής Πρωτοβουλίας Θεσσαλονίκης.
Χιλιάδες από αυτούς τους ανθρώπους βρίσκονταν στα σύνορα και πίεζαν για το άνοιγμά τους, αμφισβητώντας έμπρακτα τη συμφωνία. Αυτοί μεταφέρονται αναγκαστικά και με τη χρήση πολλαπλών μορφών βίας, σε χώρους που ως επί το πλείστον είναι ακατάλληλοι για φιλοξενία ανθρώπων. Οι πιο πολλοί περιμετρικά της Θεσσαλονίκης, μακριά από τον κύριο όγκο των πολιτών και από τα κινήματα αλληλεγγύης. Το βασικό πρόβλημα βέβαια δεν είναι ο χώρος και οι συνθήκες κράτησης. Αλλά η ίδια η κράτηση. Η κυβέρνηση υπακούει σε μία συμφωνία «απάνθρωπη», όπως την χαρακτήρισε η Διεθνής Αμνηστία. Μια συμφωνία που υπέγραψαν όλοι αλλά δεν εφαρμόζει κανείς. Οι άνθρωποι που έφτασαν στην χώρα γίνονται μπαλάκι που μπορεί να μεταφέρεται πότε στην Ειδομένη, πότε στο ένα ή στο άλλο στρατόπεδο, με μοναδικό δεδομένο το ότι θα ζήσουν αόρατοι, χωρίς χαρτιά, μακριά από εκεί που θέλουν πραγματικά να ζήσουν και με ελάχιστες δυνατότητες να διεκδικήσουν κάτι καλύτερο, εγκλωβισμένοι σε έναν διαρκή «συμπεριληπτικό αποκλεισμό» που θα έλεγε και ο Τζιόρτζιο Αγκάμπεν.
Κερδισμένοι, τα μεγάλα επιχειρηματικά συμφέροντα και η Ε.Ε., που διώχνει από τα σύνορά της τους «ενοχλητικούς» αμφισβητίες της συμφωνίας. Και όλα αυτά μετά από μια επιχείρηση της αστυνομίας σε κάποια γωνιά της Ελλάδας όπου οι μόνοι που έχουν την άδεια της εξουσίας να βρίσκονται εκεί για να ενημερώνουν είναι η ΕΡΤ, τo κρατικό πρακτορείο και η ίδια η Ελληνική Αστυνομία. Και τι έπρεπε να γίνει; Να μείνουν στην Ειδομένη; Όχι, αλλά δεν χρειάζεται να έχουμε πάντα να ακολουθούμε μία από τις δύο γνωστές επιλογές, «ένα άθλιο τέλος, ή μία αθλιότητα δίχως τέλος»…
