Οσα δεν κατάφεραν οι ΗΠΑ και ο Γουαϊδό στη Βενεζουέλα, επιβλήθηκαν σε σημαντικό βαθμό στο διαδίκτυο από πλατφόρμες όπως το Twitter, το Facebook αλλά και η Wikipedia. H ψηφιακή πόλις εάλω.
Προ ημερών έπιασα κουβέντα με ένα Google Home, έναν από τους οικιακούς βοηθούς (αντίστοιχο της Siri της Apple και της Alexa της Amazon), που δέχονται φωνητικές εντολές (παίξε μουσική, κλείσε τα φώτα κτλ.) ή απαντούν σε ερωτήσεις, συλλέγοντας πληροφορίες από το ίντερνετ. Αφού ζήτησα να μάθω τον καιρό της επόμενης εβδομάδας και τις εξελίξεις στη σύλληψη του Τζούλιαν Ασάνζ, έκανα το τραγικό λάθος να ρωτήσω ποια είναι η πρωτεύουσα του Ισραήλ.
Η «Ιερουσαλήμ», μου απάντησε ανερυθρίαστα η συσκευή, αμφισβητώντας όλες τις σχετικές αποφάσεις του ΟΗΕ. Ουσιαστικά παπαγάλιζε τις θέσεις ακροδεξιών και νεοφασιστών, όπως ο Ντόναλντ Τραμπ των ΗΠΑ ή ο Ζαΐρ Μπολσονάρο της Βραζιλίας. Η συσκευή, δηλαδή, μιας αμερικανικής πολυεθνικής, την οποία συμβουλεύονται καθημερινά εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο, δημιουργούσε μια εικονική πραγματικότητα με ψευδείς πληροφορίες.
Καμία χώρα, βέβαια, δεν βιώνει σε καθημερινή βάση την αυτοκρατορική αυθάδεια των αμερικανικών κολοσσών του διαδικτύου όσο η Βενεζουέλα. Μπορεί ο Χουάν Γουαϊδό να απέτυχε παταγωδώς στο πραξικόπημα της 30ής Απριλίου, αλλά οι ερπύστριες των ψηφιακών τανκς κατέλαβαν το προεδρικό μέγαρο της Μιραφλόρες.
Το Twitter άρχισε να μπλοκάρει φιλοκυβερνητικά μέσα ενημέρωσης αλλά και τους λογαριασμούς των υπουργείων Παιδείας, Πετρελαίου, Δικαιωμάτων των Γυναικών και της αντιπροέδρου της Βενεζουέλας Ντέλσι Ροντρίγκες. Αν και κάποιοι από τους λογαριασμούς υπουργείων επανήλθαν τις επόμενες ημέρες, δεν συνέβη το ίδιο και για τα μέσα ενημέρωσης. Αντίθετα, το Twitter αναγνώρισε αμέσως (προσφέροντας μάλιστα το μπλε σήμα γνησιότητας) τον λογαριασμό @presidencia_VE της δεξιάς αντιπολίτευσης, ο οποίος αυτοπαρουσιάζεται ως ο «επίσημος λογαριασμός της προεδρίας της Μπολιβαριανής Δημοκρατίας της Βενεζουέλας».
Παρόμοια είναι η στάση, τους τελευταίους μήνες, και του Facebook, το οποίο μπλοκάρει, άλλοτε προσωρινά και άλλοτε μόνιμα, τους λογαριασμούς εκατοντάδων πολιτών αλλά και μέσων ενημέρωσης εντός και εκτός της Βενεζουέλας, τα οποία στηρίζουν τη νόμιμη κυβέρνηση ή απλώς ασκούν κριτική στην εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ.
H στάση του Τwitter και του Facebook θυμίζει ανησυχητικά τα αιματηρά πραξικοπήματα που προωθούσαν οι ΗΠΑ στη Λατινική Αμερική από τη δεκαετία του 1950: οι στρατηγοί καταλάμβαναν πρώτα τα μέσα ενημέρωσης και τα σημαντικότερα υπουργεία και επέβαλλαν τον δικό τους άνθρωπο στο προεδρικό μέγαρο. Η μόνη διαφορά ήταν ότι το συγκεκριμένο «πραξικόπημα» ολοκληρώθηκε με επιτυχία μόνο στο ίντερνετ.
Δεν ήταν φυσικά η πρώτη φορά που μεγάλες πλατφόρμες του διαδικτύου προέβαλλαν την αμερικανική κοσμοαντίληψη για τη Βενεζουέλα, αμφισβητώντας τα αποτελέσματα των εκλογών αλλά και τις θέσεις του ΟΗΕ. Οταν ο Χουάν Γουϊδό αυτοανακηρύχθηκε πρόεδρος, η Wikipedia τον παρουσίασε σαν «εν ενεργεία» (incumbent) πρόεδρο. Στη συνέχεια, ο τίτλος μετατράπηκε: «εκτελών καθήκοντα» (acting) πρόεδρος – με την υποσημείωση ότι «διαδέχτηκε στην προεδρία τον Νικολάς Μαδούρο».
Το γεγονός βέβαια ότι 54 χώρες έχουν αναγνωρίσει τον Γουαϊδό σαν «πρόεδρο» της Βενεζουέλας σημαίνει ότι οι υπόλοιπες 141 χώρες του πλανήτη αλλά και ο ΟΗΕ δεν αναγνωρίζουν την εξουσία του. Παρ’ όλα αυτά η Wikipedia προτίμησε να εκφράσει τις θέσεις των λίγων και ισχυρών και όχι των πολλών και νομίμων.
Προφανώς, θα υποστηρίξει κάποιος, εδώ δεν έχουμε να κάνουμε με μια κεντρική απόφαση διοικητικών στελεχών μιας εταιρείας, όπως συμβαίνει με το Τwitter και το Facebook, αλλά με τους ίδιους τους χρήστες της Wikipedia, που γράφουν και διορθώνουν τα λήμματα της ηλεκτρονικής εγκυκλοπαίδειας. Δυστυχώς, η πραγματικότητα είναι και πάλι ελαφρώς πιο σύνθετη.
Οπως έχουμε εξηγήσει, μεγάλες εταιρείες αλλά και κρατικοί οργανισμοί συχνά χρησιμοποιούν εκατοντάδες υπαλλήλους και ειδικό λογισμικό για να διαμορφώνουν την εικόνα τους στο ίντερνετ.
Το γεγονός, λόγου χάρη, ότι το Google Home μού παρουσίασε την Ιερουσαλήμ σαν πρωτεύουσα του Ισραήλ, οφείλεται μεταξύ άλλων σε μια τεράστια εκστρατεία ισραηλινών λόμπι που έβαζαν χιλιάδες υπαρκτούς και εικονικούς χρήστες να ζητούν από την Google ή την Alexa και τη Siri να αναγνωρίσουν τη δική τους «πρωτεύουσα». Πρόκειται για τις λεγόμενες εκστρατείες astroturfing με τις οποίες δίνεται η εντύπωση ότι υπάρχει ευρύ κίνημα για την υποστήριξη ενός σκοπού.
Παρεμπιπτόντως να σημειώσουμε ότι τις τελευταίες ημέρες εφαρμογές για κινητά που χρηματοδοτεί η ισραηλινή κυβέρνηση, όπως το Act.il, παρεμβαίνουν σε διαδικτυακές δημοσκοπήσεις σχετικά με τη Eurovision για να αλλοιώνουν το αποτέλεσμα.
Συγκεκριμένα, στην Ιρλανδία, όταν πολίτες ψήφιζαν υπέρ του μποϊκοτάζ του φετινού διαγωνισμού, σε δημοσκόπηση της έκδοσης TheJournal.ie το Act.il κινητοποίησε χιλιάδες χρήστες του για να μπουν και να καταψηφίσουν. Το αποτέλεσμα ήταν να σημειωθεί θεαματική αλλαγή του αποτελέσματος, υπέρ του Ισραήλ, μέσα σε λίγες ώρες.
Ακόμη όμως και χωρίς τις έξωθεν παρεμβάσεις, πόσο μπορούμε να εμπιστευόμαστε τις «δημοκρατικές διαδικασίες» στις μεγάλες πλατφόρμες του διαδικτύου; Εάν οι εύποροι πολίτες των ΗΠΑ και της Ε.Ε., που έχουν μεγαλύτερα ποσοστά πρόσβασης στο ίντερνετ, βομβαρδίζονται καθημερινά από τα μέσα ενημέρωσης ότι ο Γουαϊδό είναι «πρόεδρος» της Βενεζουέλας και η Ιερουσαλήμ «πρωτεύουσα» του Ισραήλ, θα αποτυπώσουν αυτή την «πραγματικότητα» και στο ίντερνετ.
Ενας φτωχός αγρότης στην Ινδία, ο οποίος ενδεχομένως έχει πρόσβαση στο ίντερνετ μόνο μέσω του Facebook, θα ξυπνήσει ένα πρωί σε αυτή την εικονική πραγματικότητα. Θα είναι σαν να έχει πάρει το μπλε χάπι της ταινίας Matrix, που υπόσχεται την ευδαιμονία της άγνοιας και των ψευδαισθήσεων.
Άρης Χατζηστεφάνου
Εφημερίδα των Συντακτών – 4/5/2019
