του Γιώργου Ζερβουδάκη*
Αντιπαράδειγμα αριστείας
Το 1994, σε ηλικία 47 ετών, η Polly Matzinger διατύπωσε μια ανατρεπτική θεωρία για τα μέχρι τότε δεδομένα στην ανοσολογία. Συγκεκριμένα, αμφισβήτησε την κυρίαρχη άποψη ότι ο πρωταρχικός στόχος του ανοσοποιητικού συστήματος είναι να κάνει διάκριση μεταξύ εαυτού και μη εαυτού. Υποστήριξε για πρώτη φορά ότι πιθανώς το ανοσοποιητικό σύστημα δεν ελέγχει τι ανήκει στον εαυτό μας και τι είναι ξένο, αλλά ότι η πρωταρχική του κινητήρια δύναμη είναι να ανιχνεύει τι είναι επικίνδυνο και να προστατεύει από αυτό. Μικρή λεπτομέρεια: όπως η ίδια έχει πει, την ιδέα για τη θεωρία της τη συνέλαβε σε δύο φάσεις, αρχικά μια μέρα που έκανε μπάνιο και μετά μία άλλη μέρα που έβοσκε πρόβατα.
Ο Albert Bendelac, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Princeton δεν συμφώνησε με το προτεινόμενο μοντέλο όταν δημοσιεύτηκε. Παραδέχθηκε όμως ότι «καθώς δίδασκα τα δύο [μοντέλα] δίπλα-δίπλα, οι φοιτητές μου αποδέχτηκαν αμέσως την απλότητα και τη δύναμη του μοντέλου κινδύνου. Γινόταν όλο και πιο δύσκολο να υπερασπιστεί κανείς το άλλο» και ότι η Matzinger ήταν «ένα από τα πιο λαμπρά μυαλά που γνώρισα».
Η Polly Matzinger γεννήθηκε το 1947 στη Γαλλία, από Γαλλίδα μητέρα, πρώην μοναχή, και Ολλανδό πατέρα, αντιστασιακό που επέζησε από το Νταχάου. Το 1954 μετακομίζει με την οικογένειά της στις ΗΠΑ. Σε ηλικία 11 ετών, βαριεστημένη και δυστυχισμένη, όπως αναφέρει η ίδια «δανείστηκα ένα κουτάβι και συνόδευσα έναν φίλο σε ένα μάθημα εκπαίδευσης σκύλων. Εκεί γνώρισα ενήλικες με τους οποίους μπορούσα να συνεννοηθώ, όχι σαν τους δασκάλους μου». Έχει γραφτεί ότι τη χρονιά που τελείωσε το σχολείο, η λεζάντα της επετηρίδας κάτω από τη φωτογραφία της την περιέγραφε ως «Most likely not to succeed».
Για το πώς εξελίχθηκαν τα πράγματα, διαβάζουμε σε συνέντευξή της στους New York Times:
«Ερώτηση: Πώς ανακαλύψατε την επιστήμη;
Απάντηση: Ήμουν σερβιτόρα σε ένα κοκτέιλ μπαρ στο Ντέιβις της Καλιφόρνια, το 1972. Μία πήγαινα και μία παρατούσα το σχολείο, και έκανα κάθε είδους δουλειά – μουσικός τζαζ, τεχνικός εργαστηρίου, εκπαιδευτής προβληματικών σκύλων και κουνελάκι του Playboy, που παρεμπιπτόντως ήταν εξαιρετική δουλειά. Όλα όμως μου φαίνονταν βαρετά μετά από λίγο, οπότε αποφάσισα να κάνω καριέρα σερβιτόρας για να μπορώ στη διάρκεια της ημέρας να διαβάζω, να συνθέτω και να δουλεύω με τα ζώα.
Μια μέρα, δύο καθηγητές από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Ντέιβις οι οποίοι έρχονταν τακτικά για καμία μπύρα, άρχισαν να μιλάνε σχετικά με τον μιμητισμό των ζώων, και τους ρώτησα, “Γιατί κανένα ζώο δεν μιμήθηκε ποτέ τον μεφίτη;”2. Ο Καθηγητής Robert Swampy Schwab έμεινε άφωνος. Αποφάσισε ότι αυτή η σερβιτόρα που έκανε ερωτήσεις θα έπρεπε γίνει επιστήμονας. Για εννέα μήνες ερχόταν στο μπαρ και μου έφερνε κάθε λογής επιστημονικά άρθρα. Και αυτός ήταν που με έπεισε πως η επιστήμη δεν είναι ποτέ βαρετή. Με την προτροπή του έκανα αίτηση στο Πανεπιστήμιο. Ξεκίνησα το 1974, πήρα πτυχίο αργοπορημένα το 1976 και διδακτορικό το 1979. Σε αυτόν τον άνθρωπο χρωστάω τη ζωή μου».
Το 1979, στα 32 της τελειώνει το διδακτορικό της στη βιολογία. Το 1978, έναν χρόνο πριν πάρει το διδακτορικό της, στέλνει στο περιοδικό Journal of Experimental Medicine μία εργασία της με συν-συγγραφέα την Galadriel Mirkwood. Η εργασία περνάει επιτυχώς από κρίση και δημοσιεύεται. Σύντομα όμως ο εκδότης του περιοδικού ανακαλύπτει ότι η Galadriel Mirkwood είναι ο σκύλος της Matzinger, ένα αφγανικό κυνηγόσκυλο. Το συγκεκριμένο περιοδικό δεν δέχτηκε να δημοσιεύσει ξανά εργασία στην οποία η Matzinger ήταν η κύρια συγγραφέας, μέχρι που πέθανε ο συγκεκριμένος εκδότης και αντικαταστάθηκε από άλλον.
Όσο για την άποψή της για την επιστήμη και την τεχνολογία: «[…] είναι πολύ διαφορετικές. Η επιστήμη μοιάζει περισσότερο με την τέχνη και οι αληθινοί επιστήμονες είναι περισσότερο σαν καλλιτέχνες. […] Η τεχνολογία αφορά τα εμβόλια και τα πλαστικά και τα φάρμακα και πράγματα που χρησιμοποιούμε στη ζωή. Η επιστήμη έχει να κάνει με την περιγραφή της φύσης, όπως και η τέχνη: Εμείς ζωγραφίζουμε τη φύση.
Ερώτηση: Πιστεύετε ότι ο κόσμος της επιστήμης είναι πολύ σοβαρός;
Απάντηση: Ω, όχι. Όχι η αληθινή επιστήμη. Αυτή είναι τέχνη. Στην πραγματικότητα, είναι ένα σκάμμα με άμμο και οι επιστήμονες παίζουμε εκεί όλη μας τη ζωή».
Πτυχίο στα 29 και κουνελάκι του Playboy; Η κα Κεραμέως θα την είχε διαγράψει σίγουρα. Και τι απίστευτη αναίδεια να συνυπογράφει με τον σκύλο της μία επιστημονική δουλειά που ήταν αποκλειστικά δική της (χωρίς επιβλέποντα), η 4η μόλις στη σειρά των εργασιών της και χωρίς καν να έχει ολοκληρώσει τη διδακτορική διατριβή της! Στη χώρα μας, εκτός από την κα Κεραμέως, και αρκετοί πανεπιστημιακοί θα απαιτούσαν τη διαγραφή της και μόνο γιατί στην εργασία της δεν είχε βάλει ως συν-συγγραφέα τον επιβλέποντά της.
Σε κάθε περίπτωση, η Polly Matzinger όχι μόνο δεν αποτελεί το πρότυπο της ακαδημαϊκής αριστείας με το οποίο μας «μπουκώνουν» καθημερινά τα τελευταία χρόνια, αλλά μάλλον δεν θα είχε καν θέση στο σημερινό Πανεπιστήμιο. Από την άλλη πλευρά όμως, η Galadriel Mirkwood σίγουρα μπορεί να καυχιέται για την επιστημονική πρωτοπορία της ανάμεσα στα canine. Αν μάλιστα είχε ιδρύσει και μια start-up θα ήταν σίγουρα άριστη.
Το σκυλί μου είναι καλύτερο από τον δικηγόρο σου
Από το 2009, η Lucy Davis είναι μέλος της εταιρείας νομικών υπηρεσιών Davis Law Group στο Seattle των ΗΠΑ που ασχολείται με νομικές υποθέσεις δυστυχημάτων, ατυχημάτων και σωματικών βλαβών. Η Lucy είναι στο γραφείο σχεδόν κάθε μέρα αν και σπάνια εμφανίζεται στο λόμπι ή στις αίθουσες συνεδριάσεων. Στη δουλειά, συχνά την αποκαλούν με το παρατσούκλι «Lucy η παράνομη» (Lucy Lawless) αλλά εκείνη διαθέτει ένα σπουδαίο ιστορικό αρωγής σε θύματα τραυματισμών που προσφεύγουν στην εταιρεία, γι’ αυτό και έχει αναγνωριστεί από τη νομική κοινότητα ως κορυφαία. Συγκεκριμένα, το 2017 έλαβε ένα δέμα που περιείχε μια τιμητική πλακέτα η οποία έγραφε:
Lawyers of Distinction
Lucy Davis, Esq
Personal Injury
Top 10% in the USA
Η Lucy Davis μόλις είχε λάβει ένα βραβείο από τους Lawyers of Distinction (αμερικανική οργάνωση η οποία κάθε χρόνο παρουσιάζει μία λίστα με το 10% των πιο διακεκριμένων δικηγόρων στις ΗΠΑ) ως μία από τις κορυφαίες δικηγόρους στις ΗΠΑ. Μόνο που η Lucy Davis δεν είναι δικηγόρος αλλά ένα συμπαθέστατο κανίς. Όπως αποδείχθηκε, κάποιοι από τους νεότερους υπαλλήλους στο τμήμα επικοινωνίας της εταιρείας διάβασαν μια ιστορία για έναν σκύλο στο Τέξας που είχε λάβει βραβείο από τους Lawyers of Distinction και αποφάσισαν ότι και η Lucy άξιζε κάποια αναγνώριση και την πρότειναν. Και τι έκπληξη! Η Lucy «κέρδισε». Στη συνέχεια παρήγγειλαν και την τιμητική πλακέτα, οπότε έγινε πλέον γνωστή η ιστορία σε όλο το προσωπικό της εταιρείας. Είναι εύκολο να φανταστεί κανείς τι έγινε από τα γέλια στην Davis Law Group όταν οι Lawyers of Distinction ανέβασαν στο Twitter ένα μήνυμα καλωσορίσματος για τη Lucy.
Το εξωφρενικό της υπόθεσης είναι ότι το δικηγορικό γραφείο αναφέρει σαφώς στην ιστοσελίδα του3 ότι η Lucy είναι σκυλί και όχι δικηγόρος, και μάλιστα έχει διανθίσει το «βιογραφικό» της («Lucy’s Pedigree», όπως αναφέρεται) με μια σειρά χιουμοριστικά στοιχεία, ορισμένα από τα οποία είναι εμπνευσμένα από βιβλία. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι:
Η Lucy είναι απόφοιτος νομικής (Juris Dogtor!)4 του Manhattan Law School, New York, NY — όμως η Νομική Σχολή του Μανχάταν είναι προϊόν φαντασίας από μυθιστόρημα των Jeremy Blachman και Cameron Stracher.
Οι εταιρείες στις οποίες έχει προϋπηρεσία η Lucy είναι επίσης φανταστικές και εμφανίζονται σε μυθιστόρημα του John Grisham.
Και καθώς το βιογραφικό κάθε σοβαρού στελέχους πρέπει να αναφέρει σε ποιες εταιρείες, συλλόγους κλπ. είναι μέλος, η Lucy δηλώνει μέλος της King County Bark Association!
Μήπως το παραπάνω παράδοξο αποτελεί απλώς ένα απλώς ανθρώπινο λάθος και αδικούμε τους Lawyers of Distinction; Η απάντηση είναι σίγουρα ΌΧΙ! Θα ήταν ανθρώπινο λάθος αν ήταν ένα μεμονωμένο γραφικό περιστατικό. Όταν όμως οι Lawyers of Distinction βραβεύουν ως διακεκριμένους δικηγόρους όχι μόνο σκυλιά (εκτός από τη συμπαθή Lucy, αντίστοιχο βραβείο έλαβε και ο S. Roosticus Fischer, επίσης σκυλί εταιρείας νομικών υπηρεσιών στο Τέξας) αλλά και κοτόπουλα (ο Zippy DeShickeen είναι το κοτόπουλο ιδιοκτήτη εταιρείας μάρκετινγκ, η οποία έχει ως πελάτες διάφορα νομικά γραφεία οπότε και ο Zippy σίγουρα ξέρει από… δικηγορία) τότε μάλλον κάτι πιο σοβαρό συμβαίνει.
Επιπλέον, τα «λάθη» τους δεν περιορίζονται στα ζώα αλλά αφορούν και αληθινούς δικηγόρους. Ο Andrew Tolchin, δικηγόρος στο Τέξας (και ιδιοκτήτης του S. Roosticus Fischer), βραβεύτηκε και ο ίδιος ως ένας από τους 5 καλύτερους δικηγόρους του Τέξας στο οικογενειακό δίκαιο. Μετά την αρχική χαρά του για τη βράβευσή του, συζητώντας με συναδέλφους του διαπίστωσε ότι μόνο στο Ελ Πάσο του Τέξας τουλάχιστον άλλοι 5 συνάδελφοί του είχαν λάβει την ίδια διάκριση. Και όπως λέει και ο ίδιος: «Να αγαπάς το Ελ Πάσο, αλλά όταν τουλάχιστον έξι από τους πέντε καλύτερους δικηγόρους στο οικογενειακό δίκαιο του Τέξας είναι εδώ, κάτι δεν πάει καλά».
Η απάντηση στο τι δεν πάει καλά είναι μία λέξη: χρήμα. Η ιστοσελίδα των Lawyers of Distinction περιγράφει τη διαδικασία αίτησης για μία υποψηφιότητα καθώς και τη διαδικασία κρίσης για τη βράβευση, με τρόπο που φαίνεται περίπλοκη. Όμως, όλα δείχνουν ότι η διαδικασία στην πραγματικότητα είναι πολύ πιο απλή. Κάνε αίτηση υποψηφιότητας, πλήρωσε την ετήσια συνδρομή και είσαι μέσα. Pay-for-play που λένε και στα χωριά μας. Η δε ετήσια συνδρομή κυμαίνεται από 475 έως 775 $ ανάλογα με το αν επιθυμείς πλακέτα από παλίσανδρο ή κρυστάλλινο αγαλματίδιο. Βεβαίως, οι βραβευμένοι δικηγόροι τοποθετούν το βραβείο τους στα γραφεία, την ιστοσελίδα και τις διαφημίσεις τους και η – με τόσο… κόπο κερδισμένη – «αριστεία» τους μπορεί να γίνει ανταποδοτική.
Δυστυχώς, αυτή η κουλτούρα για το συνεχές κυνήγι βραβείων και διακρίσεων, και αποθέωσης της λεγόμενης αριστείας, δεν περιορίζεται μόνο σε κλάδους επαγγελματιών όπως οι δικηγόροι, οι οποίοι σε τελευταία ανάλυση κυνηγούν το δικό τους κέρδος, στον… καλύτερο των κόσμων που ζούμε. Τα τελευταία χρόνια έχουν προσχωρήσει σε αυτήν την κουλτούρα και επιστημονικοί φορείς, Πανεπιστήμια και ακαδημαϊκό προσωπικό. Έτσι, καθόλου δεν λείπουν αντίστοιχοι οργανισμοί, σαν τους Lawyers of Distinction, που μοιράζουν απλόχερα τα βραβεία σε ακαδημαϊκούς και σε Πανεπιστήμια, και από ό,τι φαίνεται με παρόμοιες διαδικασίες και με το αζημίωτο.
Όπως δεν λείπουν και οι περιβόητες διεθνείς λίστες κατάταξης, όπου τα περισσότερα Πανεπιστήμια ανεβοκατεβαίνουν θέσεις σαν να βρίσκονται σε ασανσέρ. Έτσι, το κάθε Πανεπιστήμιο μπορεί επιλεκτικά να πανηγυρίζει για όποια λίστα (ή υπολίστα της λίστας) το κατατάσσει ψηλά. Με τραγελαφικό αποτέλεσμα, να διαβάζουμε θριαμβευτικά δημοσιεύματα και ανακοινώσεις όπου τουλάχιστον το 1/3 των ελληνικών Πανεπιστημίων να βρίσκονται στα… τόσα καλύτερα του κόσμου, ανάλογα με τη λίστα και το κριτήριο. Και την ίδια ώρα, οι ίδιοι που γράφουν τα δημοσιεύματα και εκδίδουν τις ανακοινώσεις ζητάνε τη μεταρρύθμιση του μοντέλου της Ανώτατης Εκπαίδευσης γιατί τάχα δεν είναι πετυχημένο. Ένας τραγέλαφος που όμως κρύβει πολλών λογιών ιδιοτέλειες, γι’ αυτό και αξίζει να ασχοληθεί κανείς με το κυνήγι της αριστείας, των metrics και των κατατάξεων ειδικά στα Πανεπιστήμια. Οψόμεθα…
Αναγκαία διευκρίνιση
Όσα αναφέρονται παραπάνω αποτελούν αποκλειστικό προϊόν της ζηλοφθονίας του γράφοντος, επειδή δεν θα μπορέσει ποτέ να γίνει άριστος ή να κατακτήσει κάποιο βραβείο. Αν παραδόξως πετύχαινε ποτέ κάτι τέτοιο, μάλλον δεν θα τα έγραφε αυτά. Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι όσα διαβάσατε δεν είναι αληθινά.
*Ο Γιώργος Ζερβουδάκης είναι Αναπληρωτής Καθηγητής του Τμήματος Γεωπονίας, Πανεπιστήμιο Πατρών
1 Αφορμή για να γραφτεί το παρόν κείμενο στάθηκε το άρθρο «Vanity Awards: Ματαιότης ματαιοτήτων, τα πάντα… βραβεύονται» του Άρη Χατζηστεφάνου, από το οποίο μάλιστα έχουν απαλλοτριωθεί αρκετά στοιχεία.
2 Μεφίτης ή μεφίτιδα: skunk στα αγγλικά. Θηλαστικό που μοιάζει με τον ασβό και είναι γνωστό για την ικανότητά του να ψεκάζει ένα υγρό με πολύ δυσάρεστη οσμή από τους πρωκτικούς αδένες του.
3 Από εκεί έχουν αντληθεί και τα παραπάνω στοιχεία.
4 Αντί του ορθού που είναι “Juris Doctor”.
