Άρης Χατζηστεφάνου | Η Εφημερίδα των Συντακτών 06/04/2024
Η νέα δημοφιλής σειρά του Netflix για την επερχόμενη εισβολή εξωγήινων προκαλεί οργισμένες αντιδράσεις στην Κίνα που κατηγορεί τους Αμερικανούς παραγωγούς για επίδειξη «πολιτισμικής ηγεμονίας». Τα σχετικά επιχειρήματα πέφτουν επί δικαίους και αδίκους, αποτελούν όμως αφορμή για ενδιαφέρουσες πολιτικές και επιστημονικές αναλύσεις.
Σημείωση: Το κείμενο αποκαλύπτει ορισμένες πληροφορίες από τα πρώτα λεπτά του πρώτου επεισοδίου της σειράς
«Φτιάξατε μια ολόκληρη πιατέλα με dumplings για να φέρετε λίγο ξίδι». Με αυτή τη γνωστή (σύμφωνα τουλάχιστον με το CNN) κινεζική παροιμία, που σημαίνει ότι πίσω από κάποιες πράξεις υπάρχουν κακόβουλα σχέδια, αντέδρασαν πολλοί Κινέζοι στην κυκλοφορία της νέας σειράς του Netflix «Το πρόβλημα των τριών σωμάτων», το οποίο στηρίζεται στο ομότιτλο best seller του Κινέζου συγγραφέα Λιου Σιξίν.
Αρκετά πιο επιθετική στις θέσεις της η ιστοσελίδα China Military Daily, επίσημο όργανο των κινεζικών Ενόπλων Δυνάμεων, χαρακτήρισε τη σειρά σαν ένα τυπικό παράδειγμα αμερικανικής «πολιτισμικής ηγεμονίας».
Οι αντιδράσεις ήταν τουλάχιστον αναμενόμενες αφού η σειρά ξεκινά στα χρόνια της Πολιτιστικής Επανάστασης με τη δημόσια εκτέλεση από ερυθροφρουρούς ενός επιστήμονα ο οποίος δίδασκε τη θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν και τη θεωρία της Μεγάλης Έκρηξης για τη δημιουργία του Σύμπαντος. Καθώς όμως στο πρωτότυπο βιβλίο του Λιου Σιξίν η συγκεκριμένη σκηνή δεν βρίσκεται στην αρχή, αλλά στη μέση του βιβλίου, αρκετοί υπέθεσαν ότι οι Αμερικανοί παραγωγοί αποφάσισαν να προτάξουν όλα τα αρνητικά στοιχεία για την Κίνα.
Οι κατηγορίες που διατυπώθηκαν περιλαμβάνουν ένα παράδοξο και μια μικρή αδικία. Το παράδοξο είναι ότι οι Κινέζοι θεωρητικά δεν μπορούν να δουν Netflix (όχι μόνο λόγω της λογοκρισίας αλλά και επιχειρηματικών αποφάσεων της πλατφόρμας) παρά μόνο αν χρησιμοποιήσουν εφαρμογές VPN. Η αδικία έγκειται στο ότι ο Λιου Σιξίν ήθελε πραγματικά να ξεκινήσει με την εκτέλεση του καθηγητή, αλλά ο εκδότης προτίμησε να τη «θάψει» στο εσωτερικό του βιβλίου για να μην τραβήξει την προσοχή των Κινέζων λογοκριτών.
Ακόμη όμως και αν υποθέσουμε ότι οι παραγωγοί της σειράς είχαν τις καλύτερες προθέσεις, η προσπάθειά τους να εκδυτικοποιήσουν ορισμένα μόνο στοιχεία του βιβλίου οδήγησε σε μια ακόμη οριενταλιστική και αντικομμουνιστική αφήγηση. Συγκεκριμένα στη σειρά του Netflix δυτικοί επιστήμονες (έστω και με διαφορετική εθνική και φυλετική καταγωγή) προσπαθούν να σώσουν την ανθρωπότητα από ένα πρόβλημα που προέκυψε σε ένα κινεζικό, αντιδραστικό και αντι-επιστημονικό καθεστώς. Αυτή είναι άλλωστε και η θέση που κυριαρχεί στις περισσότερες αναλύσεις και κριτικές αμερικανικών μέσων ενημέρωσης για τη σειρά.
Ομολογουμένως στα χρόνια της Πολιτιστικής Επανάστασης το κινεζικό καθεστώς αμφισβήτησε με δογματισμό ορισμένα από τα επιτεύγματα της σύγχρονης επιστήμης, όπως τη θεωρία της σχετικότητας (για τη θεωρία της Μεγάλης Έκρηξης η συζήτηση είναι πολύ πιο σύνθετη, αφού — όπως αναφέρεται και στη σειρά — η άποψη ότι ο χρόνος ξεκινά με το Big Bang ανοίγει πραγματικά την πόρτα και σε θρησκευτικού τύπου κοσμογονικές ερμηνείες).
Εξίσου βάσιμη είναι και η κριτική για τις απαγορεύσεις που επιβλήθηκαν στα χρόνια του Πολιτιστικής Επανάστασης σε έργα επιστημονικής φαντασίας καθώς οι λογοκριτές πίστευαν, μεταξύ άλλων, ότι θα μετατρέπονταν σε όχημα για τη μεταφορά συγκαλυμμένων αντικαθεστωτικών μηνυμάτων. Η επιστημονική φαντασία υπήρχε μεν στα πρώτα χρόνια του Μάο σαν ένα μέσο που εκθείαζε την τεχνολογική εξέλιξη στα πρότυπα του σοβιετικού ρεαλισμού, αλλά έπρεπε να περιμένει το άνοιγμα του Ντενγκ Σιαοπίνγκ στις δυνάμεις της αγοράς για να επιστρέψει δειλά δειλά στην κινεζική λογοτεχνία.
Είτε όμως θεωρήσουμε την κριτική προς το κινεζικό καθεστώς της δεκαετίας του ’60 σαν δίκαιη η άδικη θα πρέπει να την αναλύσουμε με τα δεδομένα εκείνης της περιόδου και όχι με τα σημερινά. Μπορεί λόγου χάρη στην Κίνα του Μάο να αμφισβητούσαν ορισμένες από τις θεωρίες του Αϊνστάιν, αλλά στις ΗΠΑ αμφισβητούσαν… τον ίδιο τον Αϊνστάιν.
Όπως είχαμε εξηγήσει και παλαιότερα (Αϊνστάιν ο αναρχοκομμουνιστής 18/4/2015) διαβαθμισμένα έγγραφα του FBI που ήρθαν στο φως πριν από χρόνια παρουσιάζουν τον μεγάλο επιστήμονα σαν «κομμουνιστή» και «πράκτορα της Κομμουνιστικής Διεθνούς» που επιδιώκει «τη διάλυση του κράτους» εμπνεόμενος από «κείμενα του Λένιν και του Στάλιν». Σε άλλα έγγραφα διαβάζουμε ότι είχε κατασκευάσει ένα ρομπότ που μπορούσε να διαβάσει τη σκέψη (παρεμπιπτόντως αυτό δεν μπορούν να το κάνουν ούτε οι εξωγήινοι στη σειρά του Netflix) και ότι συναντήθηκε «με δέκα πρώην συμβούλους των ναζί για να μελετήσουν ένα νέο υπερόπλο με ακτίνες φωτός».
Πληροφοριοδότες και στελέχη του FBI έφταναν στο σημείο να αμφισβητούν και τη θεωρία της σχετικότητας υποστηρίζοντας ότι «ακόμη και αν είναι αληθινή δεν έχει μεγαλύτερη πρακτική σημασία από την απάντηση στην παλιά σοφιστεία που λέει: “Πόσοι άγγελοι χωράνε στην άκρη μιας καρφίτσας, αν οι άγγελοι δεν έχουν μάζα και δεν καταλαμβάνουν χώρο”».
Προς τιμήν του ο Αϊνστάιν κατάφερνε να εξοργίζει ταυτόχρονα αρκετά ακόμη αυταρχικά καθεστώτα με τις επιστημονικές και κυρίως τις πολιτικές του θέσεις — από τη ναζιστική Γερμανία μέχρι την Ελλάδα του Ελευθέριου Βενιζέλου, στον οποίο ο μεγάλος επιστήμονας άσκησε δριμεία κριτική για το ιδιώνυμο και τις διώξεις φοιτητών και αγροτών.
Αν ήθελαν λοιπόν οι δημιουργοί της σειράς να εκδυτικοποίησουν πλήρως το βιβλίο του Λιου Σιξίν θα μπορούσαν να ξεκινούν με μια σκηνή από το «κυνήγι μαγισσών» στα χρόνια του ΜακΚάρθι, αφήνοντας την κριτική της Πολιτιστικής Επανάστασης σε κάποιον ελαφρώς πιο αναμάρτητο.
