του Ανδρέα Κοσιάρη
Πριν από λιγότερο από ένα μήνα, τουλάχιστον δύο Ιρανοί στρατιώτες και ένας Αφγανός Ταλιμπάν σκοτώθηκαν σε ένοπλες συγκρούσεις στα σύνορα των δύο χωρών. Πρόκειται για το πιο πρόσφατο σε μία σειρά περιστατικών ένοπλων συγκρούσεων με αντικείμενο τον έλεγχο και τη διαχείριση υδάτινων πόρων. Τα περιστατικά αυτά είναι ολοένα αυξανόμενα και με την κλιματική κρίση να βρίσκεται σε εξέλιξη, πρόκειται να συνεχίσουν να αυξάνονται.
Όπως μετέδωσαν και τα ιρανικά μέσα, επίδικο των εντάσεων είναι τα δικαιώματα χρήσης νερού του ποταμού Χέλμαντ, του μεγαλύτερου ποταμού του Αφγανιστάν ο οποίος πηγάζει από τον ορεινό όγκο Χίντου Κους στα κεντρικά της χώρας. Στο νερό του Χέλμαντ βασίζεται για άρδευση καλλιεργειών το ίδιο το Αφγανιστάν, το οποίο διασχίζει, αλλά και τα νοτιοανατολικά του Ιράν, το οποίο κατηγορεί τους Αφγανούς Ταλιμπάν ότι παραβιάζουν συνθήκη που συνήφθη το 1973 και με την οποία οι Ιρανοί έχουν το δικαίωμα χρήσης 22 κυβικών μέτρων νερού ανά δευτερόλεπτο. Σύμφωνα με τους Ιρανούς, οι Ταλιμπάν από τον Μάιο τους δίνουν μονάχα το 4% αυτής της ποσότητας.
«Η συνέχιση πλήρωσης του φράγματος εκτροπής Καμάλ Χαν, η παρέκκλιση της φυσικής πορείας του ποταμού Χέλμαντ και η διατάραξη των φυσικών συνθηκών του ποταμού, επιπλέον της μη συνεργασίας των αφγανικών αρχών στον καθορισμό των τοποθεσιών παροχής νερού και της εγκατάστασης τεχνικών συστημάτων που σχετίζονται με τη μέτρηση επιπέδου ύδατος, είναι σαφείς παραβιάσεις», ισχυρίζεται σε ανακοίνωσή του το ιρανικό υπουργείο Εξωτερικών.
Τα νερά του Χέλμαντ προσφέρουν ζωή όχι μόνο στους ανθρώπους της περιοχής, αλλά και στους υγροβιότοπους της λεκάνης του Σιστάν που αποτελούν σπίτι κατά διαστήματα για πολλά είδη αποδημητικών πτηνών, όπως πελεκάνους και φλαμίνγκο.
Η διαμάχη για τα δικαιώματα χρήσης των υδάτων του Χέλμαντ, σε μια περιοχή την οποία οι συνθήκες της κλιματικής κρίσης κάνουν ολοένα ξηρότερη και πιο ζεστή, δεν είναι η μοναδική στον κόσμο. Αντίθετα, όπως μαρτυρά το Χρονολόγιο Συγκρούσεων Νερού, που διατηρεί το Pacific Institute, τέτοιου είδους διαμάχες που οδηγούν σε ένοπλες συγκρούσεις ή στην απειλή σύρραξης, είναι συνεχώς αυξανόμενες τα τελευταία χρόνια.
Η Αίγυπτος, το Σουδάν και η Αιθιοπία απειλούν η μία την άλλη γύρω από το Μεγάλο Φράγμα Αιθιοπικής Αναγέννησης που η τελευταία κατασκευάζει και την πρόσβαση στα ύδατα του Γαλάζιου Νείλου. Ένοπλες ομάδες στο Μάλι, τη Σομαλία και αλλού καταστρέφουν την πρόσβαση τοπικών κοινοτήτων σε πόσιμο νερό. Το Ισραήλ καταστρέφει συστηματικά υποδομές των Παλαιστίνιων και περιορίζει την πρόσβασή τους σε πόσιμο νερό. Ρωσία και Ουκρανία εναλλάσσονται στη χρήση του νερού ως όπλου στη μεταξύ τους σύγκρουση. Το νερό είναι τμήμα της ένοπλης διαμάχης Αρμενίας-Αζερμπαϊτζάν και η διαχείριση ή η μόλυνσή του προκαλεί διαδηλώσεις και βία στη Γαλλία, την Αργεντινή, τη Χιλή και τη Βολιβία.
Σε πρόσφατο άρθρο του στο επιστημονικό περιοδικό Environmental Research Letters, ο συνιδρυτής του Pacific Institute δρ. Πίτερ Γκλικ, παρουσιάζοντας το έργο του Χρονολογίου σημείωσε την παρατηρούμενη αύξηση τέτοιου είδους συγκρούσεων. «Οι κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές προκλήσεις που συνδέονται με τους πόρους γλυκού νερού θέτουν μια ποικιλία σοβαρών κινδύνων για κοινότητες σε όλο τον κόσμο, από ασθένειες που σχετίζονται με το νερό, μέχρι αποτυχίες καλλιεργειών, οικολογική καταστροφή και πραγματική βία», τονίζει ο Γκλικ μαζί με τον έτερο συγγραφέα της μελέτης Μόργκαν Σιμαμπούκου. «Οι κίνδυνοι και τα περιστατικά συνδεόμενων με το νερό συγκρούσεων τα τελευταία χρόνια, όταν τα δεδομένα είναι πιο διαθέσιμα και συνεπή (…) αυξάνονται, και οι παράγοντες που οδηγούν τέτοιου είδους βία δείχνουν να χειροτερεύουν».
Όπως σημειώνουν επίσης οι συγγραφείς, μεγάλο κομμάτι της αύξησης τέτοιων συγκρούσεων, πέρα από τις συνέπειες της κλιματικής κρίσης, πηγάζει και από τη διαχρονική ανισότητα πρόσβασης σε πόσιμο νερό ανά τον πλανήτη, τη διαφθορά και την κακή διαχείριση από τις υπεύθυνες αρχές, αλλά και από την αυξανόμενη στοχοποίηση υποδομών από ένοπλες ομάδες ως επιθέσεις σε άμαχο πληθυσμό.
