Το 2001 το γραφείο Τύπου της Novartis δέχτηκε ίσως το πιο περίεργο αίτημα από την ίδρυση της εταιρείας. Δημοσιογράφοι ζητούσαν να σχολιάσει το βιβλίο του Τζον Λε Καρέ «Ο επίμονος κηπουρός», το οποίο παρουσίαζε την εγκληματική δράση της KVH, μιας φανταστικής φαρμακοβιομηχανίας με έδρα τη Βασιλεία της Ελβετίας.
Μεταξύ άλλων, η εταιρεία πραγματοποιούσε μυστικά πειράματα σε κατοίκους της Κένυας, προωθούσε παλιά φάρμακα σε αγορές του Τρίτου Κόσμου, παραποιούσε τα στοιχεία ιατρικών εκθέσεων για την ασφάλεια των φαρμάκων της και -άκουσον άκουσον- δωροδοκούσε πολιτικούς και δημοσιογράφους για να διατηρήσει τη μονοπωλιακή θέση της στην παγκόσμια αγορά. Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά (spoiler alert) μία από τις μάρτυρες των εγκλημάτων βρέθηκε άγρια δολοφονημένη σε ένα ερημικό σημείο στη λίμνη Τουρκάνα.
Όπως ήταν αναμενόμενο, η Novartis, όπως και οι υπόλοιπες φαρμακοβιομηχανίες με έδρα τη Βασιλεία, δεν απάντησαν σε κανένα από τα αιτήματα των δημοσιογράφων ενώ κάποια στελέχη εταιρειών άφησαν να διαρρεύσει στον ελβετικό Τύπο το παρακάτω υποτιμητικό σχόλιο: «Δεν νομίζουμε ότι κάποιο από τα στελέχη της εταιρείας μας έχει τον χρόνο να διαβάσει τις 500 σελίδες ενός μυθιστορήματος».
Το πρόβλημα για τις ελβετικές φαρμακοβιομηχανίες ήταν ότι τα μυθιστορήματα του Τζον Λε Καρέ περιείχαν συνήθως περισσότερη πραγματικότητα παρά φαντασία. Εχοντας υπάρξει και ο ίδιος πράκτορας των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών MI5 και MI6 έχτισε τη συγγραφική του καριέρα προσφέροντας τις πιο αληθοφανείς κατασκοπευτικές ιστορίες που είχαν γραφτεί μέχρι τότε. Μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου εγκατέλειψε σταδιακά τους αγαπημένους του πράκτορες και στράφηκε στην εγκληματική, όπως τη χαρακτήριζε, πολιτική μεγάλων τραπεζών και πολυεθνικών, οι οποίες λειτουργούσαν σαν πλυντήρια μαύρου χρήματος για το οργανωμένο έγκλημα –ιστορίες που τεκμηριώθηκαν δημοσιογραφικά ύστερα από τουλάχιστον δύο δεκαετίες.
Στην περίπτωση του «Επίμονου κηπουρού», όμως, ξεπέρασε τον εαυτό του στη δημοσιογραφική έρευνα. Ταξίδεψε μέχρι τη Βασιλεία και άκουσε από νεαρά στελέχη φαρμακοβιομηχανιών ιστορίες για το πώς εφευρίσκουν νέες ασθένειες, πώς πραγματοποιούν ανούσιες προσμίξεις φαρμάκων προκειμένου να τα κατοχυρώνουν με νέες πατέντες αλλά και πώς καρπώνονται για ένα κομμάτι ψωμί τις έρευνες δημόσιων ερευνητικών ιδρυμάτων για φάρμακα από τα οποία οι ίδιες αποκομίζουν δισεκατομμύρια.
Η έρευνά του συνεχίστηκε στο Κονγκό, όπου γνώρισε από κοντά τις επιπτώσεις αυτών των πρακτικών. Είδε ανθρώπους να πεθαίνουν από ιάσιμες ασθένειες επειδή κάποιες εταιρείες δεν επέτρεπαν την παραγωγή γενοσήμων, με το πρόσχημα ότι έπρεπε να αποσβέσουν επενδύσεις εκατοντάδων εκατομμυρίων δολαρίων σε έρευνα και ανάπτυξη (επιχείρημα το οποίο είχε καταρρεύσει μπροστά στα μάτια του με το ταξίδι του στην Ελβετία).
Σε σχέση με την πραγματικότητα οι ιστορίες μου είναι εξίσου άνευρες με μια τουριστική καρτ ποστάλ – Τζον Λε Καρέ
Είναι, λοιπόν, η φανταστική KVH του Τζον Λε Καρέ μια πρόσμιξη εταιρειών όπως η Novartis και η Roche που έχουν την έδρα τους στη Βασιλεία; Προφανώς κανένας δεν μπορεί να ισχυριστεί κάτι τέτοιο. Παρ’ όλα αυτά η εταιρεία που βρίσκεται στο μικροσκόπιο της ελληνικής Δικαιοσύνης για χρηματισμό πολιτικών έχει το δικό της βαρύ ιστορικό.
Αν και αρκετοί τη θυμούνται σαν την «μητέρα του LSD», αφού δημιουργήθηκε από τη συγχώνευση της εταιρείας Ciba-Geigy με τη Sandoz, η οποία ανακάλυψε και παρασκεύασε την ψυχεδελική ουσία, η Novartis έχει και πολύ πιο σκοτεινές στιγμές. Στα τέλη της δεκαετίας του ’90 ενεπλάκη σε μία από τις μεγαλύτερες δικαστικές μάχες της Ιστορίας απέναντι στην Ινδία για τα δικαιώματα παρασκευής του φαρμάκου Gleevec για τον καρκίνο. Στόχος της εταιρείας ήταν να μπορεί να πουλά μονοπωλιακά το φάρμακο για 2.666 δολάρια τον μήνα αντί για 177 που κοστολογούνταν τα γενόσημα.
H Novartis έχει κατηγορηθεί ότι έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην εκτόξευση (σχεδόν πενταπλασιασμός) των τιμών των φαρμάκων για τον καρκίνο στις ΗΠΑ, ενώ οδηγείται συχνά στα δικαστήρια απέναντι στην αμερικανική Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων που την κατηγορεί για παραπλανητικές διαφημίσεις.
To 2010 έδωσε 422 εκατομμύρια δολάρια σε εξωδικαστικό συμβιβασμό, όταν κατηγορήθηκε για δωροδοκίες με στόχο την προώθηση φαρμακευτικών προϊόντων της, με αποτέλεσμα να επιβαρυνθεί το αμερικανικό Δημόσιο σχεδόν 500 εκατομμύρια δολάρια. Το 2013 το υπουργείο Υγείας της Ιαπωνίας άσκησε δίωξη όταν έγινε γνωστό ότι πρώην υπάλληλος της Novartis συμμετείχε σε εργαστηριακές μελέτες για την αποτελεσματικότητα του φαρμάκου Valsatran χωρίς να αναφέρει την ιδιότητά του.
Θρυλική είναι και η φήμη της για τα «δώρα» που κατηγορείται ότι προσφέρει σε Αμερικανούς γιατρούς που συμμετέχουν σε εκδηλώσεις της και συνταγογραφούν φάρμακά της. Μεταξύ άλλων, περιλαμβάνονταν κατηγορίες για αμοιβές σε επιστήμονες που δεν εμφανίζονταν στα συνέδριά της, γεύματα σε ορισμένα από τα ακριβότερα εστιατόρια των ΗΠΑ αλλά ακόμη και τραπεζώματα στην αλυσίδα εστιατορίων Hooters –περισσότερο γνωστή για τα πλούσια ελέη του προσωπικού της παρά για την ποιότητα του μενού τους.
Η Novartis αρνείται τις περισσότερες από τις κατηγορίες και φυσικά δεν σχολιάζει καν το έργο του Τζον Λε Καρέ, το οποίο δεν φωτογραφίζει μια συγκεκριμένη εταιρεία αλλά το σύνολο του κλάδου. Ετσι σοφοί που γίναμε όμως, με τόση πείρα, ήδη καταλάβαμε οι KVH τι σημαίνουν.
INFO
Διαβάστε:
«Ο επίμονος κηπουρός»
Η μακροχρόνια «δημοσιογραφική έρευνα» του Λε Καρέ, κρυμμένη στις σελίδες ενός μυθιστορήματος.
Άρης Χατζηστεφάνου
Εφημερίδα των Συντακτών – 10/2/2018