Πριν από έναν αιώνα μια εξέγερση τερμάτισε ίσως το πιο φιλόδοξο πρόγραμμα εκσυγχρονισμού στην ιστορία του Αφγανιστάν. Ιστορικοί και δημοσιογράφοι πιστεύουν ότι πίσω από τις εξελίξεις ίσως βρισκόταν ο τότε διασημότερος πράκτορας του Ηνωμένου Βασιλείου.
«Συμπλήρωσε όποιο όνομα θέλεις στη φόρμα», του είπε ο Βρετανός αξιωματικός. Χωρίς πολλή σκέψη ο 38χρονος άνδρας έγραψε το όνομα T. E. Shaw (πιθανότατα λόγω της φιλίας του με τον Τζορτζ Μπέρναρντ Σο) και έβαλε την υπογραφή του. Το πραγματικό του όνομα -Τόμας Έντουαρντ Λόρενς– είχε πλέον αποκτήσει μυθικά χαρακτηριστικά μετά τις επιχειρήσεις αποσταθεροποίησης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και τη δημοσίευση αρκετών μυθιστορημάτων με τις εμπειρίες του. Ο,τι χειρότερο, δηλαδή, μπορούσε να συμβεί για τον Βρετανό πράκτορα που έμεινε στην Ιστορία ως ο Λόρενς της Αραβίας.
Με το νέο όνομα ο Λόρενς θα καταταγεί στη βρετανική πολεμική αεροπορία (RAF) και το 1926 θα βρεθεί στα εδάφη της Βρετανικής Ινδίας, στο σημερινό Πακιστάν. Κάπου εκεί, όμως, σταματούν τα επίσημα ιστορικά δεδομένα καθώς η δράση του Λόρενς της Αραβίας χάνεται και πάλι στους διαδρόμους του μύθου. Κανείς δεν γνωρίζει τι έκανε για τα επόμενα τρία χρόνια της ζωής του σε μια περιοχή που συνταρασσόταν από τα γεωπολιτικά απόνερα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου αλλά και της Ρωσικής Επανάστασης.
Πριν από δύο δεκαετίες, και συγκεκριμένα λίγους μόλις μήνες πριν από την 11η Σεπτεμβρίου και την αμερικανική εισβολή στο Αφγανιστάν, ο συγγραφέας και αναλυτής Ταρίκ Αλί παρουσίασε σειρά άρθρων και συνεντεύξεων όπου υποστήριζε ότι ο Λόρενς «εκτελούσε μια άκρως απόρρητη και ιδιαίτερα ευαίσθητη αποστολή στο Αφγανιστάν για την αποσταθεροποίηση του βασιλιά». Τα ηνία της χώρας κατείχε τότε ο βασιλιάς Αμανουλάχ Χαν, ο οποίος με τη βοήθεια της συζύγου του Σοράγια Ταρζί (κόρη του μεγάλου διανοητή Μαχμούντ Ταρζί) είχε θέσει σε εφαρμογή ένα γιγαντιαίο πρόγραμμα εκσυγχρονισμού του Αφγανιστάν.
Η χώρα ανεξαρτητοποιήθηκε από το Λονδίνο, η δουλεία καταργήθηκε και οι γυναίκες απέκτησαν ίσα δικαιώματα και πρόσβαση στην εκπαίδευση και την εργασία. Ουσιαστικά ο Αμανουλάχ ακολουθούσε τα βήματα του Κεμάλ Ατατούρκ για την εγκαθίδρυση ενός αστικού κράτους. Υπήρχε όμως μια μικρή διαφορά, που έμελλε να εξοργίσει τη Βρετανική Αυτοκρατορία. Από τα πρώτα χρόνια της βασιλείας του, ήρθε σε επαφή με τον Λένιν, με τον οποίο μοιραζόταν την ίδια απέχθεια για τις ιμπεριαλιστικές κινήσεις των δυτικών υπερδυνάμεων, και ξεκίνησαν ένα φιλόδοξο πρόγραμμα για τη συνεργασία με τη νεαρή Σοβιετική Ένωση.
Σε επιστολή του προς τον Λένιν το 1920, ο Αμανουλάχ εξυμνούσε τις προσπάθειες της Σοβιετικής Δημοκρατίας «για την ανατροπή σε όλο τον κόσμο της πολιτικής της αποικιοκρατίας και ειδικότερα την απελευθέρωση των λαών της Ανατολής από τον δεσποτισμό των ιμπεριαλιστών όλου του κόσμου». Σε απάντηση η Σοβιετική Ένωση έγινε η πρώτη χώρα που αναγνώρισε την ανεξαρτησία του Αφγανιστάν και σύντομα έστειλε ως διπλωματική αποστολή δύο λαμπρά τέκνα της Ρωσικής Επανάστασης: τη θρυλική δημοσιογράφο Λαρίσα Ράισνερ και τον οργανωτή της εξέγερσης της Κρονστάνδης, Φιοντόρ Ρασκόλνικοφ – ο τελευταίος δημοσίευσε το 1939, σχεδόν δύο δεκαετίες αργότερα, ένα δριμύ κατηγορώ εναντίον του σταλινικού καθεστώτος και αμέσως μετά εκπαραθυρώθηκε (μεταφορικά και κυριολεκτικά) πέφτοντας από ένα παράθυρο.
Εξίσου «άτυχη» όμως αποδείχθηκε και η πορεία του βασιλιά Αμανουλάχ και του εκσυγχρονιστικού του προγράμματος, αφού το 1929 ανατράπηκε από εξέγερση τοπικών οπλαρχηγών που ξεκίνησε στην Τζαλαλαμπάντ. Ήταν όμως ο διαβόητος Λόρενς της Αραβίας αυτός που πυροδότησε τις εξεγέρσεις, όπως είχε κάνει με μεγάλη επιτυχία στη Μέση Ανατολή για λογαριασμό του Λονδίνου; Σαφή απάντηση δεν μπορούσε να δώσει ούτε ο ίδιος ο Αμανουλάχ, ο οποίος δήλωσε ότι γνώριζε τις σχετικές φήμες αλλά δεν ήταν σε θέση να τις επιβεβαιώσει.
O Ινδός δημοσιογράφος Βεντ Πρακάς Βαϊντίκ, σε μεγάλη έρευνα που δημοσίευσε τη δεκαετία του ’60, ανέφερε ότι η τοπική κοινωνία αλλά και τα ΜΜΕ της εποχής βοούσαν για τον ρόλο που έπαιξε ο Τόμας Εντουαρντ Λόρενς στην ανατροπή του βασιλιά, χωρίς όμως να υπάρχουν αδιάσειστα στοιχεία. Μεταξύ άλλων οι φήμες ανέφεραν ότι ο Λόρενς της Αραβίας ετοίμαζε προπαγανδιστικά φυλλάδια που έδειχναν τον βασιλιά να χορεύει χέρι-χέρι με τη Λαρίσα Ράισνερ, με στόχο να εξοργίσει τη συντηρητική κοινωνία του Αφγανιστάν. Οι πληροφορίες έφτασαν σύντομα και στο βρετανικό Κοινοβούλιο με αποτέλεσμα το υπουργείο Εξωτερικών αλλά και η διπλωματική αποστολή στο Καράτσι να δίνουν μάχη για να διασκεδάσουν τις εντυπώσεις.
Την ίδια περίοδο στη Μόσχα η «Πράβντα» έγραφε ότι «επίσημες αφγανικές πηγές επιβεβαιώνουν κατηγορηματικά τον ύποπτο ρόλο που έπαιξε ο διάσημος Βρετανός “ειδικός” σε θέματα Μέσης Ανατολής. Ο άνθρωπος αυτός», συνέχιζε η εφημερίδα, «πήγε για κάποιο λόγο στο Αφγανιστάν και το ταξίδι του τον έφερε στις περιοχές που σήμερα ελέγχονται από τους αντάρτες».
Με ή χωρίς τις δολοπλοκίες του Λόρενς της Αραβίας, είναι προφανές ότι το Λονδίνο δεν θα ανεχόταν τη μετατροπή μιας πρώην αποικίας του σε προκεχωρημένο φυλάκιο της Σοβιετικής Ένωσης στην Κεντρική Ασία. ‘Οπως συνέβη και μισό αιώνα αργότερα με το αμερικανικό σχέδιο Cyclone, με το οποίο η CIA εξόπλιζε τους φανατικούς μουτζαχεντίν για να πολεμούν τις σοβιετικές δυνάμεις, το Αφγανιστάν πλήρωσε την αντιπαλότητα της Δύσης με τη Μόσχα.
