Με αφορμή το θάνατο του δικτάτορα του Ουζμπεκιστάν Ισλάμ Καρίμοφ δημοσιεύουμε τη μυθιστορηματική συνέντευξη που μας είχε παραχωρήσει, το Σεπτέμβριο του 2011, ο Κρέγκ Μάρεϊ ο Βρετανός πρώην πρέσβης στο Ουζμπεκιστάν που αποκάλυψε τα εγκλήματα του καθεστώτος και τη συνέργεια ΗΠΑ και Βρετανίας.
Αποστολή Λονδίνο
Συνέντευξη στον Αρη Χατζηστεφάνου
Ο Τόνι Μπλερ, το Φόρειν Όφις και η CIA προσπαθούν ακόμη να ξεχάσουν το όνομά του. Ο Κρέγκ Μάρει, ο Βρετανός πρώην πρέσβης στο Ουζμπεκιστάν που λίγο έλειψε να τινάξει στον αέρα την πολιτική της Ουάσινγκτον και του Λονδίνου στην Κεντρική Ασία μας διηγήθηκε μια προσωπική ιστορία. Ίσως την πιο συναρπαστική ιστορία διπλωματίας και κατασκοπείας των τελευταίων δεκαετιών.
Ήρθε στο ραντεβού μας, σε κεντρικό ξενοδοχείο του Λονδίνου, με καθυστέρηση τριάντα λεπτών. Διόλου συνηθισμένο για έναν άνθρωπο που εδώ και δεκαετίες εκπαιδευόταν να τηρεί με θρησκευτική ευλάβεια το πρωτόκολλο της βρετανικής διπλωματίας. Ο Κρεγκ Μάρει όμως δεν υπήρξε ποτέ ένας συνηθισμένος διπλωμάτης.
Για το αντιπολεμικό κίνημα της Αγγλίας και των ΗΠΑ είναι ένας ήρωας, που δεν δίστασε να θυσιάσει την καριέρα του και να θέσει σε κίνδυνο τη ζωή του για να αποκαλύψει τα εγκλήματα που πραγματοιποιούνται στο Ουζμπεκιστάν. Για την βρετανική κυβέρνηση και το Φόρειν Όφις αποτελεί «όνειδος» – χαρακτηρισμός που του απέδωσε κάποτε ο πρώην υπουργός εξωτερικών Τζακ Στρο. Ο Μάρει βρέθηκε στο Ουζμπεκιστάν στην πιο κρίσιμη φάση του λεγόμενου πολέμου κατά της διεθνούς τρομοκρατίας. Λίγο μετά την 11η Σεπτεμβρίου και την εισβολή στο Αφγανιστάν όταν οι ΗΠΑ δημιουργούσαν στρατιωτικές βάσεις στο μαλακό υπογάστριο της πρώην Σοβιετικής Ένωσης.
«Αγαπητέ συνάδελφε» του απάντησε κάποτε ένας υπάλληλος του υπουργείου Εξωτερικών «πρέπει να έχετε τους όρχεις από μια φάλαινα φυσητήρα (sperm whale) για να τολμάτε να αποκαλύπτετε αυτές τις πληροφορίες».
Οι διαταγές που είχε λάβει από το βρετανικό υπουργείο Εξωτερικών έλεγαν απλώς ότι θα πρέπει να στηρίζει τις αποφάσεις της αμερικανικής πρεσβείας στην περιοχή και (αν του μένει καθόλου χρόνος) να προωθεί τα συμφέροντα των βρετανικών επιχειρήσεων. «Α, και όταν φτάσεις στην Τασκένδη να πεις στην κυβέρνηση ότι την αγαπάμε» του είχε πει ο τότε υπουργός Εξωτερικών, Τζακ Στρο”. «Κανένας δεν μου είχε εξηγήσει» λέει σήμερα ο ίδιος «ότι σε αυτή τη χώρα πραγματοποιούνται ορισμένα από τα φριχτότερα βασανιστήρια στον πλανήτη και ότι εκεί κατέληγαν ορισμένα από τα θύματα των μυστικών απαγωγών που πραγματοποιούσε η CIA».
Ακόμη και ύστερα από αυτό τον εντυπωσιακό πρόλογο, Ο Κρεγκ Μάρει εξακολουθεί να μη σου γεμίζει το μάτι με την εξωτερική του εμφάνιση. «Δεν είμαι ήρωας» λέει ο ίδιος σαν να έχει καταλάβει τη σκέψη μου… «απλώς κάποιοι άλλοι έχουν πέσει τόσο χαμηλά ώστε κάνουν εμένα να ξεχωρίζω». Πριν τον αφήσω να συνεχίσει τη διήγηση του από τη θητεία του στο Αφγανιστάν επιχειρώ μια προσωπική ερώτηση: «Έχετε μετανιώσει ποτέ που αφήσατε μια λαμπρή καριέρα που θα μπορούσε να σας οδηγήσει στα ανώτατα κλιμάκια του Φόρειν Όφις;».
– Με ρωτάτε αν ήταν καλύτερα όταν έπαιρνα ένα τεράστιο μισθόν, κυκλοφορούσα με θωρακισμένη λιμουζίνα και είχα υπηρέτες να φροντίζουν κάθε μου ανάγκη ή σήμερα που κάνω το δημοσιογράφο για να πληρώνω το νοίκι; Η απάντηση είναι ότι σήμερα κοιμάμαι πιο ήσυχος τα βράδια.
Από το υπόγειο στη Σαμαρκάνδη
Ο Κρέγκ Μάρει δεν ήταν ένας τυχαίος διπλωμάτης καριέρας. Είχε υπηρετήσει σε κρίσιμα πόστα στην ανατολική Ευρώπη. Για αρκετά χρόνια ήταν υπεύθυνος της υπηρεσίας του Φόρειν Όφις που παρακολουθούσε το εξοπλιστικό πρόγραμμα του Ιράκ επί Σαντάμ Χουσείν. Περνούσε ημέρες κλεισμένος σε ένα σκοτεινό υπόγειο του Φόρειν Όφις συλλέγοντας πληροφορίες από κάθε δυνατή πηγή. Και κάθε πρωί έστελνε στη Μάργκαρετ Θάτσερ μια λεπτομερή αναφορά.
Παρόλα αυτά ήταν η πρώτη φορά που θα υπηρετούσε ως πρέσβης του στέμματος. Ακόμη και σήμερα δεν κρύβει την χαρά που ένιωσε όταν τον παρέλαβε από το αεροδρόμιο της Τασκένδης το αυτοκίνητο της πρεσβείας στο οποίοι κυμάτιζε το σημαιάκι του Ηνωμένου Βασιλείου – το Union Jack. Η υπερηφάνεια όμως εξανεμίστηκε λίγα 24ωρα μετά την άφιξή του στην πρωτεύουσα του Ουζμπεκιστάν.
Πιθανότατα οι αυταπάτες που έτρεφε έσβησαν όταν είδε τις φωτογραφίες από τα πρώτα θύματα βασανισμού. Ανθρώπους όπως ο Αβάζοφ τον οποίο οι αρχές έβρασαν ζωντανό αφού πρώτα τον κακοποίησαν στο κεφάλι και του έβγαλαν τα νύχια. «Εικόνες σαν κι αυτές τις βλέπω ακόμη και σήμερα στον ύπνο μου, όταν ψωνίζω στο σούπερ μάρκετ ή όταν μπαίνω στον υπόγειο του Λονδίνου». Όπως γράφει και στο βιβλίο του, αρκετές φορές αφού άκουγε τις καταγγελίες από συγγενείς των θυμάτων κλεινόταν στο γραφείο του και έκλαιγε.
Ιστορίες για ανθρώπους που είδαν τα παιδιά τους να βιάζονται από τις αρχές ή να υποφέρουν οι ίδιοι τα φριχτότερα βασανιστήρια. Σε μια περίπτωση μάλιστα ένας από τους ανθρώπους που τόλμησαν να μιλήσουν στον Μάρεϊ βρήκε το γιο του δολοφονημένο στη Σαμαρκάνδη. Ήταν ίσως αυτό το περιστατικό που άλλαξε για πάντα τη ζωή του Βρετανού διπλωμάτη.
«Εάν εμείς δεν στηρίζαμε το καθεστώς του Καρίμοφ δεν θα συνέβαιναν αυτά τα εγκλήματα. Το καθεστώς παρήγαγε ένα προϊόν στους θαλάμους βασανιστηρίων και οι δικές μας υπηρεσίες πληροφοριών, η CIA και η MI5 το αγόραζαν. Ουσιαστικά ήταν άχρηστες πληροφορίες. Όταν βασανίζεις για ημέρες έναν άνθρωπο μπορείς να τον κάνεις να ομολογήσει ότι τους ζητήσεις – ακόμη και ότι είναι μέλος της Αλ Κάιντα. Αγοράζοντας αυτές τις πληροφορίες δημιουργούσαμε αυξημένη ζήτηση και το καθεστώς ανταποκρινόταν αυξάνοντας την προσφορά βασανιστηρίων».
«Σε άλλες εποχές» συνεχίζει ο Βρετανός πρώην διπλωμάτης «το Λονδίνο θα αρνούνταν να κάνει χρήση αυτών των στοιχείων. Θυμάμαι η Θάτσερ μου είχε ξεκαθαρίσει λίγες ημέρες πριν ξεσπάσει ο πρώτος Πόλεμος του Κόλπου ότι δεν θα δεχόταν σε καμία περίπτωση πληροφορίες από βασανισμό κρατουμένων». Οι εποχές όμως είχαν αλλάξει. Ο νέος ένοικος του αριθμού 10 της Ντάουνινγκ Στριτ όχι μόνο ήταν διατεθειμένος να χρησιμοποιήσει τέτοιου είδους πληροφορίες αλλά ανέθεσε σε ειδική επιτροπή του Φόρειν Όφις να νομιμοποιήσει τη διαδικασία. Τελικά τη λύση βρήκε ένας προσωπικός φίλος του Μάρει, ο νομικός σύμβουλος του βρετανικού ΥΠΕΞ, ο οποίος απεφάνθη «ότι πληροφορίες από βασανιστήρια μπορούν να χρησιμοποιηθούν από το Ηνωμένο Βασιλείο με την προϋπόθεση ότι δεν πραγματοποιήθηκαν στη Μεγάλη Βρετανία».
Ο Μάρει άρχισε να ενημερώνει το Λονδίνο για την κατάσταση που επικρατούσε στέλνοντας βροχή τηλεγραφημάτων – τα οποία μάλιστα κοινοποιούσε σε όσο το δυνατόν περισσότερους αποδέκτες. Μέσα σε λίγες εβδομάδες είχε καταφέρει να συγκεντρώσει τη μήνη της ηγεσίας του Φόρειν Όφις αλλά και δεκάδες θαυμαστές από κατώτερα κλιμάκια. «Αγαπητέ συνάδελφε” του απάντησε κάποτε ένας υπάλληλος του υπουργείου Εξωτερικών «πρέπει να έχετε τους όρχεις από μια φάλαινα φυσητήρα (sperm whale) για να τολμάτε να αποκαλύπτετε αυτές τις πληροφορίες».
Ύστερα από μερικούς ακόμη μήνες οι απαντήσεις που λάμβανε όμως από το Λονδίνο σταμάτησαν να είναι διασκεδαστικές. Ο ίδιος υποστηρίζει ότι ύστερα από παρέμβαση της Ουάσινγκτον και προσωπική μεσολάβηση του Τόνι Μπλερ στήθηκε μια ολόκληρη επιχείρηση για την απομάκρυνσή του από την Τασκένδη.
«Γνωρίζω ότι αξιωματούχοι στην Ουάσινγκτον ζήτησαν την απομάκρυνσή μου μέσω του Σερ Ντέιβιντ Μάνει, του προσωπικού συμβούλου επί εξωτερικών θεμάτων του Μπλερ. Το έμαθα συμπτωματικά από έναν γραμματέα που έτυχε να ανοίξει τη σχετική επιστολή» λέει γελώντας ο Μάρει.
Ακόμη και σε αυτή τη φάση όμως κανένας δεν είχε συνειδητοποιήσει το μέγεθος που θα λάμβανε η σύγκρουση μεταξύ του Βρετανού πρέσβη και της ηγεσίας του βρετανικού υπουργείου Εξωτερικών. Σύντομα άρχισαν να πλανώνται φήμες ότι ο Μάρει είναι αλκοολικός και ότι χρησιμοποιούσε τη θέση του για να εξασφαλίσει σεξουαλικά ανταλλάγματα από νεαρές κοπέλες.
Εκτελέσατε τον Βρετανό πρέσβη
Ιανουάριος 2003. Ο Βρετανός πρέσβης στο Τατζικιστάν, Μάικλ Σμίθ, στέλνει ένα διαβαθμισμένο τηλεγράφημα στο Λονδίνο και στον ίδιο τον Κρέγκ Μάρει. Με αυτό ενημερώνει ότι σύμφωνα με πληροφορίες, το Ισλαμικό Κίνημα του Ουζμπεκιστάν (IMU) σκοπεύει να δολοφονήσει τον Μάρεϊ και έχει οργανώσει για αυτό το λόγο ομάδα 25 εκτελεστών. «Καλά μόνο 25. Με προσβάλουν» είναι η απάντηση που στέλνει το ίδιο απόγευμα ο Μάρεϊ στον ομόλογό του στο Τατζικιστάν.
Για τον ίδιο η IMU αποτελεί μια ασήμαντη οργάνωση ισλαμιστών χωρίς κανένα έρισμα στο λαό του Ουζμπεκιστάν η οποία όμως χρησιμοποιείται από το καθεστώς σαν πρόσχημα για την επιβολή ακόμη πιο αυταρχικών μέτρων. “Το καθεστώς του Καρίμοφ” λέει ο Μάρει “ήθελε να αποδείξει ότι απειλείται από παρακλάδια της Αλ Κάιντα και έτσι να εξασφαλίσει πολιτική και οικονομική στήριξη από το Λονδίνο”. Ο ίδιος είχε ταξιδέψει με το προσωπικό του αυτοκίνητο στις περιοχές όπου υποτίθεται ότι βρίσκεται η βάση της οργάνωσης και δεν βρήκε κανένα ίχνος ακραίων ισλαμιστών.
Παρόλα αυτά κανένας δεν μπορούσε να αγνοήσει τις πληροφορίες που έφταναν από το Τατζικιστάν σχετικά με το σχέδιο δολοφονίας ενός Βρετανού πρέσβη. Κανένας εκτός από το Φόρειν Όφις. Όπως εξηγεί και στο βιβλίο του, ο Κρέγκ Μάρεϊ επικοινώνησε με τους προϊσταμένους του και τους ενημέρωσε ότι τα μέτρα ασφαλείας της πρεσβείας και της πρεσβευτικής κατοικίας στην Τασκένδη είναι ανεπαρκή. Η απάντηση που έλαβε από το βρετανικό υπουργείο εξωτερικών ήταν αποστομωτική: «επί του παρόντος δεν διαθέτουμε κονδύλι για την τοποθέτηση αλεξίσφαιρων κρυστάλλων, θα σας προτείναμε να φυτεύετε περιμετρικά του κτιρίου κωνοφόρα φυτά ταχείας ανάπτυξης».
ΑΝΑΝΕΩΣΗ: Στις αρχές Σεπτεμβρίου του 2016 οι ΗΠΑ απαγόρευσαν την είσοδο του Μάρεϊ στο έδαφός τους, όπου θα συμμετείχε σε εκδήλωση για τα βασανιστήρια που πραγματοποιούνταν επί προεδρίας Τζορτζ Μπους. Ο Μάρεϊ θα συναντούσε τον ελληνικής καταγωγής πρώην πράκτορα της CIA Τζον Κιράκου, ο οποίος αποκάλυψε τα βασανιστήρια εικονικού πνιγμού (waterboarding)