Άρης Χατζηστεφάνου | Η Εφημερίδα των Συντακτών 12/08/2023
Σχεδόν οκτώ δεκαετίες μετά τους βομβαρδισμούς στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι η αντιπαράθεση συνεχίζεται για το αν η χρήση πυρηνικών όπλων ήταν επιβεβλημένη για τον τερματισμό του πολέμου ή εάν οι ΗΠΑ πραγματοποίησαν ένα πείραμα και ταυτόχρονα ένα από τα φρικτότερα εγκλήματα πολέμου στην ανθρώπινη ιστορία ● Μια νέα γενιά ιστορικών, όμως, υποστηρίζει ότι το δίλημμα δεν έχει κανένα νόημα αν δεν βάλουμε στη συζήτηση την πρώην ΕΣΣΔ.
Το πρωινό της 9ης Αυγούστου του 1945 το Ανώτατο Συμβούλιο της Ιαπωνίας –μια ομάδα έξι κορυφαίων στελεχών της κυβέρνησης που είχαν τον de facto έλεγχο της χώρας– συνεδρίασε για να συζητήσει για πρώτη φορά την άνευ όρων συνθηκολόγηση. Οι περισσότεροι πιστεύουν ότι αυτό έγινε ύστερα από τον βομβαρδισμό στο Ναγκασάκι, που απέδειξε ότι οι ΗΠΑ διέθεταν τη βούληση και την τεχνική δυνατότητα να συνεχίσουν τους βομβαρδισμούς αστικών κέντρων με πυρηνικά όπλα.
Το πρόβλημα σε αυτή την αφήγηση είναι ότι το Ανώτατο Συμβούλιο δεν γνώριζε για τον βομβαρδισμό όταν ξεκίνησε η συνεδρίαση. Το ακόμη μεγαλύτερο «πρόβλημα» είναι πως είχαν περάσει τρεις ημέρες από τον βομβαρδισμό της Χιροσίμας και σχεδόν κανένας δεν ασχολούνταν σοβαρά με το θέμα. Ο υπουργός Εξωτερικών είχε πληροφορηθεί από τα αμερικανικά επίκαιρα ότι πρόκειται για ατομική βόμβα, αλλά όταν ζήτησε από τον πρωθυπουργό να συγκαλέσει το Συμβούλιο αυτός απέρριψε το αίτημα ως δευτερεύουσας σημασίας.
Σύμφωνα με τον Γουάρντ Ουίλσον, συγγραφέα του βιβλίου «Five Myths About Nuclear Weapons» («Πέντε μύθοι για τα πυρηνικά όπλα»), ήταν απόλυτα αναμενόμενο ότι οι δύο βομβαρδισμοί θα περνούσαν σχετικά «απαρατήρητοι» από την ιαπωνική ηγεσία. Τους προηγούμενους μήνες η αμερικανική πολεμική αεροπορία είχε βομβαρδίσει 66 ιαπωνικές πόλεις σκοτώνοντας περίπου 300.000 ανθρώπους. Σε αρκετές από αυτές τις πόλεις το ποσοστό καταστροφής ξεπερνούσε το 90%. Μόνο στο Τόκιο είχαν ισοπεδωθεί 41 τετραγωνικά χιλιόμετρα κατοικημένης έκτασης και είχαν σκοτωθεί 120.000 άτομα – ο μεγαλύτερος αριθμός θυμάτων από βομβαρδισμό στην Ιστορία.
Αν συγκρίνουμε τη Χιροσίμα με άλλες βομβαρδισμένες πόλεις της Ιαπωνίας, εξηγούσε προ ημερών ο Ουίλσον σε άρθρο του στο Foreign Policy, έρχεται δεύτερη σε απόλυτο αριθμό θυμάτων. Αν μάλιστα συγκρίνουμε την έκταση που ισοπεδώθηκε ως ποσοστό της συνολικής έκτασης κάθε πόλης, τη βρίσκουμε στη 17η θέση.
Για τον Ουίλσον το γεγονός που έπαιξε τον καθοριστικότερο ρόλο στην απόφαση της άνευ όρων συνθηκολόγησης ήρθε στις 7 Αυγούστου, όταν η πρώην Σοβιετική Ενωση κήρυξε τον πόλεμο στην Ιαπωνία και αμέσως έστειλε 1,5 εκατομμύριο στρατιώτες για την απελευθέρωση της Μαντζουρίας, της Κορέας και άλλων εδαφών που είχε καταλάβει ο αυτοκρατορικός στρατός της Ιαπωνίας. Το Τόκιο γνώριζε πλέον ότι δεν είναι σε θέση να συνεχίσει έναν διμέτωπο αγώνα απέναντι στις δυο στρατιωτικές υπερδυνάμεις της εποχής, τις ΗΠΑ και την ΕΣΣΔ, οι οποίες ετοιμάζονταν να εισβάλουν από διαμετρικά αντίθετες περιοχές της χώρας.
Η ανάλυση του Γουάρντ Ουίλσον για τον «μύθο της βόμβας» είναι σύμφωνη με την παρατήρηση αρκετών ιστορικών ότι από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου οι ΗΠΑ έχουν σπαταλήσει τεράστιες ποσότητες πολιτικού και πολιτισμικού κεφαλαίου για να διαγράψουν από το συλλογικό υποσυνείδητο τον ρόλο που έπαιξε η Μόσχα στον τερματισμό του πολέμου.
Είναι χαρακτηριστικό ότι σε δημοσκόπηση που πραγματοποιήθηκε τον Μάιο του 1945 στη Γαλλία, το 57% των ερωτηθέντων απάντησε ότι η ΕΣΣΔ «ήταν η χώρα που συνέβαλε περισσότερο στην ήττα της Γερμανίας» – ακολουθούσαν οι ΗΠΑ με 20% και η Βρετανία με 12%. Απαντώντας στην ίδια ερώτηση το 1994, οι Γάλλοι πολίτες υποστήριξαν κατά 49% ότι τον πιο καθοριστικό ρόλο έπαιξαν οι ΗΠΑ. Το 2004, στην ίδια ερώτηση, το ποσοστό αυτών που θεωρούσαν ότι ο φασισμός νικήθηκε πρωτίστως από τις ΗΠΑ έφτανε πλέον το 58%.
Στο ερώτημα γιατί και η Ιαπωνία εξακολουθεί να προβάλλει τον βομβαρδισμό της Χιροσίμας και του Ναγκασάκι ως τον καθοριστικό παράγοντα της συνθηκολόγησης, η απάντηση του Ουίλσον είναι ότι ήταν ευκολότερο για τον αυτοκράτορα Χιροχίτο να αποδώσει την ταπεινωτική απόφαση σε ένα τεχνολογικό «θαύμα» που βρέθηκε στα χέρια των ΗΠΑ, παρά στις σαρωτικές ήττες που είχαν υποστεί οι ιαπωνικές δυνάμεις σε όλα τα μέτωπα του πολέμου.
Η ανάλυση του Γουάρντ Ουίλσον και αρκετών ιστορικών που ακολουθούν τα βήματά του μπορεί να αποδίδει στην πρώην ΕΣΣΔ τα εύσημα που της αξίζουν, αλλά ενέχει έναν σημαντικότατο κίνδυνο: να υποτιμήσουμε την καταστροφική ισχύ των πυρηνικών όπλων θεωρώντας τα ως ακόμη ένα εργαλείο των σύγχρονων πολεμικών επιχειρήσεων.
Παραδόξως, αυτό δεν φαίνεται να τον ανησυχεί ιδιαίτερα. Όπως εξηγούσε σε πρόσφατο άρθρο του στους Los Angeles Times, τα πυρηνικά όπλα είναι σαφώς επικίνδυνα αλλά και υπερτιμημένα. Ο μοναδικός λόγος για τον οποίο δεν χρησιμοποιούνται σε πολέμους, είναι ότι δεν προσφέρουν τα απαιτούμενα αποτελέσματα στους στρατιωτικούς και τους πολιτικούς και όχι γιατί οι τελευταίοι λειτουργούν με βάση τη λογική και τον ανθρωπισμό. «Μην υποτιμάτε ποτέ την ικανότητα του ανθρώπου για κτηνωδία», καταλήγει ο Ουίλσον.
Για όλους αυτούς τους λόγους, άλλωστε, δηλώνει ότι δεν του άρεσε καθόλου η ταινία «Οπενχάιμερ» η οποία –όπως λέει– «μυθοποιεί» τον πατέρα της ατομικής βόμβας ενώ αποδίδει «θεϊκά χαρακτηριστικά στα πυρηνικά όπλα» δημιουργώντας μας την αίσθηση ότι είναι πέρα από τις δυνάμεις μας να ζητήσουμε την πλήρη κατάργησή τους.
