της Lori Allen
Πηγή: Mondoweiss
Οι δημόσιες διαβουλεύσεις σχετικά με το διεθνές δίκαιο έχουν πάρει φωτιά από τότε που ξεκίνησε η τελευταία επίθεση του Ισραήλ στη Γάζα τον Οκτώβριο, και εντάθηκαν ιδιαίτερα μετά το αίτημα της Νότιας Αφρικής για «προσωρινά μέτρα» από το Διεθνές Δικαστήριο (ΔΔ) για την αντιμετώπιση της γενοκτονίας του Ισραήλ. Με την προσωρινή απόφαση που εξέδωσε το δικαστήριο στις 26 Ιανουαρίου, η οποία περιελάμβανε εντολή προς το Ισραήλ να αποτρέψει τις γενοκτονικές πράξεις, αλλά απέφυγε να ζητήσει ρητά κατάπαυση του πυρός, η συζήτηση για το διεθνές δίκαιο έγινε πιο πολωμένη, ακόμη και μεταξύ εκείνων που θα μπορούσαν να συγκαταλέγονται μαζί στην «παλαιστινιακή πλευρά». Παρά τις αντικρουόμενες απαντήσεις στο ζήτημα των αποτελεσμάτων του διεθνούς δικαίου, νομίζω ότι όλες συγκλίνουν γύρω από τον τρόπο με τον οποίο το διεθνές δίκαιο αποκρυσταλλώνει την ελπίδα: ελπίδες που διατηρούνται και ελπίδες που διαψεύδονται.
«Τι μπορεί να κάνει το διεθνές δίκαιο στην υπηρεσία της απελευθέρωσης των Παλαιστινίων;», είναι ένα ερώτημα που ανέκαθεν συζητούν ευρέως οι Παλαιστίνιοι και άλλοι. Από τότε που η Μεγάλη Βρετανία διεκδίκησε το δικαίωμα να κυβερνήσει την Παλαιστίνη υπό την αιγίδα της Κοινωνίας των Εθνών, οι Παλαιστίνιοι και οι υποστηρικτές τους αγωνίζονται να διεκδικήσουν τα ατομικά και συλλογικά τους δικαιώματα και ελευθερίες μέσα από πλαίσια που τοποθετούνται εντός και έναντι του διεθνούς νομικού συστήματος.
Για ορισμένους, το διεθνές δίκαιο παραμένει το αποθετήριο της ελπίδας — μια πηγή για την καλλιέργεια της πίστης σε ένα μέλλον που θα μπορούσε να είναι καλύτερο, στην ανθρωπότητα, στη δικαιοσύνη. Είναι μια πηγή για την έγκριση πολιτικών αξιώσεων γύρω από τις οποίες μπορούν να οργανωθούν. Ο Χάρτης των Ηνωμένων Εθνών, αναπόσπαστο μέρος του οποίου αποτελεί το Διεθνές Δικαστήριο, είναι ένα κείμενο που επιβεβαιώνει «την πίστη στα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα, στην αξιοπρέπεια και την αξία του ανθρώπινου προσώπου». Τα Ηνωμένα Έθνη και το ΔΔ ως «το κύριο δικαστικό όργανο των Ηνωμένων Εθνών» είναι φόρουμ που μπορούν να επαναβεβαιώσουν με μεγαλοπρεπή τρόπο αυτό που δεν θα έπρεπε να χρειάζεται επαναβεβαίωση, αλλά εξακολουθεί να χρειάζεται. Όταν ο σκοπός του ΟΗΕ για την «προώθηση και ενθάρρυνση του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών για όλους χωρίς διάκριση» τεθεί σε ισχύ, όπως κατά κάποιο τρόπο εν μέρει έγινε με την απόφαση του ΔΔ, θα μπορούσε να αναζωπυρωθεί η αισιοδοξία ότι ο ταραχώδης κόσμος δεν είναι εντελώς τρελός.
Για κάποιους άλλους, ωστόσο, το διεθνές δίκαιο αντιπροσωπεύει το αντίθετο — μια πηγή ψεύτικων υποσχέσεων και αποπροσανατολισμού από αυτό που πραγματικά χρειάζεται για να δώσουμε τις μάχες για τη δικαιοσύνη. Για κάποιους από αυτούς που κατέχουν αυτή τη δεύτερη θέση — πείτε την πιο κυνική ή ρεαλιστική, πείτε την πιο ριζοσπαστική ή ανώριμη — το να αρπάζεσαι από τα κρεμασμένα καρότα ελπίδας του διεθνούς δικαίου σημαίνει ότι χαρακτηρίζεσαι προδότης της παλαιστινιακής υπόθεσης.
Είναι κοινή κριτική ότι το διεθνές δίκαιο είναι ένα εργαλείο των κυρίαρχων, πολύ διεφθαρμένο από την realpolitik των μεγάλων δυνάμεων, από τον ρατσισμό, από τον καπιταλισμό και από τις αυτοκρατορικές κληρονομιές για να προσφέρει κάτι περισσότερο από τη δικαιοσύνη του νικητή ή για να επιτύχει πραγματική δικαιοσύνη — τουλάχιστον όχι από μόνο του. Λίγη μόνο ιστορική γνώση και πολιτική παρατήρηση επιβεβαιώνει αυτές τις επικρίσεις. Οι πολυετείς εκθέσεις που παρακολουθούν την κακοποίηση των Παλαιστινίων από το Ισραήλ και κατατέθηκαν από την Ειδική Επιτροπή του ΟΗΕ για τη Διερεύνηση των Ισραηλινών Πρακτικών που Επηρεάζουν τα Ανθρώπινα Δικαιώματα του Πληθυσμού των Κατεχόμενων Εδαφών από την ίδρυσή της το 1969, παρέχουν ένα καταδικαστικό αρχείο. Οι δεκαετίες της ατιμωρησίας που απολαμβάνει το Ισραήλ, καθώς περιφρονεί τους διεθνείς νόμους για να προχωρήσει στην εποικιστική αποικιοκρατική κατάληψη της ιστορικής Παλαιστίνης, έχουν τεκμηριωθεί επαρκώς από μελετητές και υποστηρικτές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Υπάρχει μια μακρά ιστορία διεθνούς νομικής ανικανότητας και υποκρισίας που τροφοδοτεί τα τιτιβίσματα οργής μετά την απόφαση του ΔΔ που δεν κάλεσε άμεσα σε κατάπαυση του πυρός. Ορισμένοι Παλαιστίνιοι έχουν δηλώσει ότι το διεθνές δίκαιο «υπάρχει μόνο για να προστατεύει τους δολοφόνους» και ότι η απόφαση του ΔΔ δεν είναι παρά ένα «πράσινο φως» για την εισβολή στην υπόλοιπη Γάζα. Η απόφαση του δικαστηρίου αποδεικνύει ακόμη περισσότερο την αδυναμία της παγκόσμιας άρχουσας τάξης να αναγνωρίσει την ανθρωπότητα των Παλαιστινίων. Είναι ακόμα μια απόδειξη ότι οι Παλαιστίνιοι πρέπει να παραιτηθούν από τους διεθνείς νομικούς-φιλελεύθερους θεσμούς. Και «να πάει να γαμηθεί το Διεθνές Δικαστήριο», όπως διευκρίνισε ο δημοσιογράφος Motaz Azaiza σε ένα Tweet που έχει συγκεντρώσει 5,2 εκατομμύρια προβολές και 172.000 likes τη στιγμή που γράφεται αυτό το κείμενο.
Οποιαδήποτε άλλη ερμηνεία — όπως αυτή που αναγνωρίζει μια εμφυτευμένη αν και απροσδιόριστη έκκληση για κατάπαυση του πυρός στην εντολή του ΔΔ ότι το Ισραήλ «πρέπει να διασφαλίσει με άμεση ισχύ» ότι ο στρατός του θα σταματήσει να σκοτώνει και να τραυματίζει Παλαιστίνιους — είναι «καθαρή κοροϊδία». Οι εκκλήσεις για αξιοποίηση της απόφασης του ΔΔ είναι αποκομμένες από «αυτό που πραγματικά εκτυλίσσεται στο έδαφος», όπως προειδοποίησαν το κοινό τους όσοι έχουν απογοητευμένες ελπίδες.
Δεν ξέρω με ποιους λόγους θεωρείται ότι υποστηρίζονται ποιες θέσεις ή δικαιολογείται η λογοκρισία άλλων. Γνωρίζω όμως ότι οι πολιτικές επιπτώσεις που απορρέουν από όσα το ΔΔ απαίτησε από το Ισραήλ, ακόμη και μετριασμένες από την αναγνώριση της εμπλοκής του διεθνούς δικαίου με την εξουσία, δεν είναι τόσο σαφείς ή μοναδικές. Δεν είναι «μικρό θέμα» ότι το ΔΔ «υιοθέτησε πρακτικά τον παλαιστινιακό λόγο περιγράφοντας αυτό που έκανε το Ισραήλ», όπως επισήμανε ο γενικός διευθυντής του Αραβικού Κέντρου Έρευνας και Πολιτικών Μελετών Azmi Bishara. Η εντολή του ΔΔ για πιο γενικά προσωρινά μέτρα θα μπορούσε να σημαίνει ότι το Ισραήλ είναι πλέον «νόμιμα κατηγορούμενο για γενοκτονία», όπως διάβασε την απόφαση του δικαστηρίου ο αναλυτής Mouin Rabbani, βλέποντας ρωγμές στην ασπίδα της κληρονομιάς του Ολοκαυτώματος που κρατάει το Ισραήλ. Παρομοίως, ο πρώην διευθυντής του γραφείου της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα στη Νέα Υόρκη, Craig Mokhiber, χαιρέτισε την απόφαση ως «ιστορική νίκη», διότι αποτελεί «μια ρωγμή σε 75 χρόνια ισραηλινής ατιμωρησίας». Και αυτό θα μπορούσε να προσφέρει ένα εργαλείο για να υποχρεώσει άλλα κράτη να παρέμβουν και να σταματήσουν τη γενοκτονία, όπως πιστεύει η νομικός Noura Erakat.
Θα μπορούσαμε να εξετάσουμε ένα αντιπαράδειγμα: ποιες απαντήσεις θα είχαν ξεχυθεί αν η πλειοψηφία του ΔΔ είχε ευθυγραμμιστεί με την Ουγκαντέζα δικαστή Julia Sebutinde; Η απόρριψη της υπόθεσης ή μια ευρύτερη ψήφος κατά των επειγουσών διαταγών για την προστασία των Παλαιστινίων θα είχε θεωρηθεί — δικαίως — ως άλλο ένα κατάπτυστο χαστούκι στο πρόσωπο της δικαιοσύνης, άλλο ένα πλήγμα στο κίνημα για τα δικαιώματα των Παλαιστινίων και μια περαιτέρω περιφρόνηση για τις ζωές των Παλαιστινίων.
Εκείνοι που κατακρίνουν το ΔΔ ως απαράδεκτη εκδήλωση ηγεμονικής εξουσίας σήμερα θα ένιωθαν χειρότερα. Αυτό είναι ένα βαρόμετρο για το τι μπορούν να προσφέρουν το ΔΔ και τα συμμαχικά διεθνή νομικά όργανα, το οποίο δεν είναι σωτήριο, αλλά περιλαμβάνει ένα μέσο για την απομόνωση του Ισραήλ, όπως επεσήμανε η Χαμάς. Το γεγονός ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες, το Ηνωμένο Βασίλειο και άλλες επτά χώρες προσπάθησαν να αποσπάσουν την προσοχή από την απόφαση του ΔΔ, σπεύδοντας να σταματήσουν την υποστήριξή τους προς την UNRWA, την κύρια ανθρωπιστική υπηρεσία στη Γάζα, αποτελεί μεγαλύτερη ένδειξη της σημασίας της.
Το διεθνές δίκαιο, σε όλες τις μορφές του, ήταν πάντα ένα τεστ Ρόρσαχ. Και σε αυτό το μείγμα αντικρουόμενων ερμηνειών που αναδύεται μετά την απόφαση του ΔΔ, βλέπουμε την μπερδεμένη ποικιλομορφία της πολιτικής σκέψης και των πολιτικών αισθημάτων. Δεν θα πρέπει να αποτελεί έκπληξη, δεδομένου του υπαρξιακού χαρακτήρα αυτού που διακυβεύεται στην ανάγνωση αυτών των νέων γκροτέσκων κηλίδων μελάνης που έχουν λερωθεί στη Γάζα. Αυτό είναι, άλλωστε, το νόημα της σύμβασης για τη γενοκτονία: να αντιμετωπιστεί αυτό που απειλεί την πραγματική ύπαρξη ενός λαού. Αυτοί οι απελπισμένοι καιροί είναι βέβαιο ότι θα αυξήσουν τον όγκο όσων νοιάζονται, θα θολώσουν τις αποχρώσεις και θα σκοτεινιάσουν την ελπίδα. Προερχόμενη από μια άλλη χώρα που ασφυκτιά από την κατάληψη του κράτους από τον φασισμό, η Ινδή συγγραφέας Arundhati Roy εξήγησε κάποτε: «Η απελπισία έρχεται όταν είμαστε μπερδεμένοι και δεν ξέρουμε τι να κάνουμε».
Αλλά δεν υπάρχει χρόνος για να μην ξέρουμε τι να κάνουμε. Ο ρυθμός με τον οποίο το Ισραήλ σφυροκοπεί τη Γάζα και καταστρέφει τη ζωή των Παλαιστινίων είναι τρομακτικός. Δημιουργεί τις πιο βάναυσες, μόλις και μετά βίας συνθήκες διαβίωσης για όσους έχουν καταφέρει να επιβιώσουν, αυξάνοντας την επείγουσα ανάγκη για παρεμβάσεις που απαιτούνται για να σωθούν ζωές και να σταματήσει η καταστροφή. Όπως αναφέρεται στην αίτηση της Νότιας Αφρικής προς το ΔΔ, οι Παλαιστίνιοι στη Λωρίδα της Γάζας διατρέχουν «άμεσο κίνδυνο θανάτου από πείνα, αφυδάτωση και ασθένειες, ως αποτέλεσμα της συνεχιζόμενης πολιορκίας από το Ισραήλ, της καταστροφής των παλαιστινιακών πόλεων, της ανεπαρκούς βοήθειας που επιτρέπεται στον παλαιστινιακό πληθυσμό και της αδυναμίας διανομής αυτής της περιορισμένης βοήθειας ενώ πέφτουν βόμβες». Η απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου αναγνώρισε την επείγουσα ανάγκη για υπηρεσίες και ανθρωπιστική βοήθεια. Το δικαστήριο επιβεβαίωσε «ότι υπάρχει επείγουσα ανάγκη, με την έννοια ότι υπάρχει πραγματικός και άμεσος κίνδυνος να προκληθεί ανεπανόρθωτη βλάβη στα δικαιώματα που το Δικαστήριο έκρινε εύλογα». Ο δικαστής Bhandari κάλεσε όλους τους συμμετέχοντες στη σύγκρουση να «διασφαλίσουν ότι όλες οι μάχες και οι εχθροπραξίες θα σταματήσουν αμέσως». Η γλώσσα του επείγοντος, των «ανεπανόρθωτων συνεπειών» και της αμεσότητας που γεμίζει τις σελίδες της υπόθεσης επιβεβαιώνει την παλαιστινιακή ανθρωπιά. Κάτι που δεν θα έπρεπε να χρειάζεται επιβεβαίωση, αλλά σε αυτόν τον κόσμο, επανειλημμένα χρειάζεται.
Δεν συμφωνώ με την παρατήρηση του Nimer Sultany ότι το δικαστήριο επιβεβαίωσε ότι «ο σιωνισμός είναι ρατσισμός και γενοκτονία». Αλλά ίσως ωθεί περισσότερους Εβραίους, ειδικά Αμερικανούς Εβραίους που έχουν μεγαλώσει τυφλωμένοι από τη σιωνιστική προπαγάνδα για σοσιαλιστικές ερήμους που ανθίζουν, να ανοίξουν τα μάτια τους. Ίσως αυτή η απόφαση να τους αναγκάζει να αναγνωρίσουν την οδυνηρή πραγματικότητα του τι είναι το Ισραήλ: ένα εποικιστικό-αποικιοκρατικό καθεστώς απαρτχάιντ, με φασιστικές τάσεις προς τη γενοκτονική βία εναντίον όσων θεωρούν ότι είναι διαφορετικοί από (τον συγκεκριμένο ορισμό τους για) τη φυλή τους. Και ίσως έχει ενθαρρύνει περισσότερους ανθρώπους παντού να θέσουν ερωτήματα σχετικά με το τι είδους κοινωνία θα μπορούσε να ασκήσει τέτοια καταστροφική βία εναντίον Παλαιστινίων αμάχων, συμπεριλαμβανομένων των περίπου 16.000 γυναικών και παιδιών που έχουν δολοφονηθεί μέχρι στιγμής από το Ισραήλ.
Εξάλλου, η αλληλεγγύη μπορεί να αναπτυχθεί στο χώρο των ερωτήσεων. Και δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι ο απελευθερωτικός αγώνας των Παλαιστινίων είναι ένα κίνημα — όπως οι αντιιμπεριαλιστικοί αγώνες της Ιρλανδίας, του Βιετνάμ και της Αλγερίας — που απαιτεί διεθνή αλληλεγγύη, είτε αυτό αρέσει σε κάποιον είτε όχι. Αν το ΔΔ και οι «περιστροφές» των δηλώσεών του μπορούν να δώσουν αέρα στα πανιά όσων απαιτούν δικαιοσύνη, τότε νομίζω ότι είναι μια πηγή ελπίδας.
