Του Άρη Χατζηστεφάνου για το Sputnik
Στην ιστορία των τελευταίων αιώνων κάθε γενιά βιώνει ένα συγκλονιστικό γεγονός το οποίο της επιτρέπει, θεωρητικά τουλάχιστον, να αναθεωρήσει τα λάθη του παρελθόντος και να κάνει μια νέα αρχή.
Δυστυχώς σχεδόν σε καμία περίπτωση δεν τα καταφέρνει. Στα χρόνια του μεσοπολέμου η ανθρωπότητα απέτυχε να διδαχθεί από το πάθημα του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και άφησε τις οικονομικές και πολιτικές ελίτ να πυροδοτήσουν το Δεύτερο Παγκόσμιο.
Αντίστοιχα η μεταπολεμική γενιά επέτρεψε σε ορισμένους από τους πρωταίτιους του πολέμου (ακόμη και υψηλόβαθμους ναζιστές αξιωματούχους) να επιστρέφουν σε υψηλόβαθμα πόστα στο όνομα του Ψυχρού Πολέμου – μια διαρκής αντιπαράθεση η οποία, σε βάθος χρόνου, επέφερε στην ανθρωπότητα εξίσου καταστροφικές συνέπειες με τους δυο προηγούμενους πολέμους.
Η δική μας γενιά είχε δυο ιστορικές ευκαιρίες για να κάνει «reset» διορθώνοντας τα προβλήματα που συσσωρεύονταν με το πέρασμα του χρόνου. Η πρώτη ευκαιρία ήρθε μετά την παρολίγον ολοκληρωτική κατάρρευση του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος το 2008. Τις πρώτες ημέρες της κρίσης ακόμη και φανατικοί υποστηρικτές του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού μιλούσαν για «αποτυχία του συστήματος» και ζητούσαν μεγαλύτερη ρύθμιση από κρατικές αρχές.
Αντί για αυτό, σχεδόν μια δεκαετία αργότερα, το χρηματοπιστωτικό σύστημα είναι ακόμη πιο ασταθές. Πρόεδροι όπως ο Ομπάμα και ο Τραμπ (και δεκάδες μιμητές τους στην Ευρώπη) αντί να ρυθμίσουν το χάος αποφάσισαν να καταργήσουν ακόμη και δικλείδες ασφαλείας που υπήρχαν πριν από το 2008. Παράλληλα όσοι ζητούσαν σωτηρία από το κράτος μετέτρεψαν το σωσίβιο που τους δόθηκε σε εργαλείο για να μεταφέρουν τη δική τους ζημιά στο δημόσιο τομέα και τελικά στους φορολογούμενους.
Πανδημία με πατέντα
Η δεύτερη ιστορική κρίση και ευκαιρία είναι φυσικά η πανδημία του κορονοϊου. Όπως συνέβη και το 2008, τις πρώτες εβδομάδες της κρίσης οι θιασώτες της ελεύθερης αγοράς έφτασαν να ζητούν περισσότερη κρατική παρέμβαση, καθώς έβλεπαν ότι ο ιδιωτικός τομέας όχι μόνο δεν ήθελε αλλά και δεν μπορούσε να ελέγξει την πανδημία. Οι άνθρωποι που χειροκροτούσαν τους γιατρούς στα μπαλκόνια (ακόμη και όταν η πράξη ευτελίστηκε με την παρέμβαση πολιτικών και δημοσιογράφων) στην πραγματικότητα χειροκροτούσαν το δημόσιο σύστημα υγείας. Χειροκροτούσαν μορφές μη κερδοσκοπικού, κεντρικού σχεδιασμού για την αντιμετώπιση κρίσεων.
Παράλληλα κορυφαίοι επιστήμονες και οικονομολόγοι ζητούσαν να καταργηθεί ή να παγώσει το σύστημα δικαιωμάτων ευρεσιτεχνίας στα φάρμακα, προκειμένου τα μεγαλύτερα ερευνητικά κέντρα και οι φαρμακοβιομηχανίες να ενώσουν τις δυνάμεις τους για την ταχύτερη παρασκευή εμβολίων.
Όπως και το 2008, όμως, τίποτα από αυτά δε κράτησε για περισσότερες από μερικές εβδομάδες. Κυβερνήσεις αντί να ενισχύουν με κάθε μέσο τα δημόσια συστήματα υγείας, που είχαν διαλυθεί από τέσσερις δεκαετίες νεοφιλελεύθερων ιδιωτικοποιήσεων, άρχισαν και πάλι να προσφέρουν χρήματα των φορολογούμενων σε ιδιώτες μέσα από υπεργολαβίες. Η επιστημονική συνεργασία, που ξεκίνησε με εντυπωσιακό τρόπο, άρχισε να σκοντάφτει στις πατέντες των φαρμακοβιομηχανιων που ήθελαν να εξασφαλίσουν αποκλειστικά δικαιώματα για κάθε εμβόλιο (ακόμη και όταν χρηματοδοτούνταν άμεσα από το δημόσιο, όπως συνέβη με την περίπτωση της Moderna). Το αποτέλεσμα ήταν να παρακολουθούμε συνεντεύξεις Τύπου, στις οποίες εταιρείες ανακοίνωναν νέα εμβόλια χωρίς να παρουσιάζουν τα ερευνητικά στοιχεία τους, από τον φόβο μήπως κάποιος ανταγωνιστή τα χρησιμοποιήσει στις δικές του έρευνες. Με αυτό τον τρόπο οι εταιρείες κερδοσκοπούσαν με την τιμή των μετοχών τους αδιαφορώντας για το αν η κρυψίνοιά τους ενίσχυε τους συνομωσιολόγους που καραδοκούσαν για να αμφισβητήσουν την αποτελεσματικότητα και την ασφάλεια των εμβολίων.
Ακόμη και σε διεθνές και γεωπολιτικό επίπεδο όμως η ανθρωπότητα έδειξε τον χειρότερό της εαυτό. Χώρες έκλεβαν μάσκες και ιατροφαρμακευτικό εξοπλισμό η μια από την άλλη ενώ την ίδια στιγμή οι ΗΠΑ χρησιμοποιούσαν την πανδημία σαν όπλο για να χτυπήσουν εχθρικές κυβερνήσεις όπως του Ιράν και της Βενεζουέλας.
Ο μεσοπόλεμος της πανδημίας
Όπως συνέβη και το 2008 η κρίση κάποια στιγμή θα κοπάσει. Και σε αυτή την περίπτωση όμως το κόστος θα έχουν πληρώσει τα φτωχότερα στρώματα του πλανήτη ενώ οι ισχυροί θα έχουν πολλαπλασιάσει την περιουσία και την ισχύ τους. Ήδη από τον Οκτώβριο είχε γίνει γνωστό ότι οι δισεκατομμυριούχοι του πλανήτη, εν μέσω της πανδημίας, αύξησαν την περιουσία τους κατά 27%, αγγίζοντας αθροιστικά τα 10.2 τρισεκατομμύρια δολάρια.
Το 2020 δεν ήταν κακή χρονιά μόνο λόγω των τραγικών επιπτώσεων της πανδημίας. Το 2020 ήταν καταστροφική χρονιά γιατί αποδείξαμε ότι δεν είμαστε διατεθειμένοι να αντικαταστήσουμε αποτυχημένα και δολοφονικά οικονομικά και πολιτικά συστήματα ακόμη και αν αυτά απειλούν την ίδια μας την ύπαρξη.
Τι θα συμβεί εάν – όπως έγραψε κάποιος – η φετινή πανδημία ήταν απλώς το «τρέιλερ» μιας πολύ μεγαλύτερης καταστροφής; Θα συνεχίσουμε να κλέβουμε μάσκες, να μοιράζουμε δημόσιο χρήμα σε υπεργολάβους και να παράγουμε εμβόλια και φάρμακα μόνο στο όνομα του κέρδους; Αυτό θα σήμαινε ότι ζούμε ένα νέο μεσοπόλεμο. Θα χορεύουμε στα νυχτερινά κέντρα της μπελ επόκ χωρίς να κατανοούμε ότι η μεγαλύτερη καταστροφή βρίσκεται μπροστά μας.
