Άρης Χατζηστεφάνου | Η Εφημερίδα των Συντακτών 10/02/2024
Η συνέντευξη που παραχώρησε ο πρόεδρος της Ρωσίας στον ακροδεξιό Αμερικανό δημοσιογράφο Τάκερ Κάρλσον, αντί για ειδήσεις, προσέφερε μια συνολική εικόνα των διαφορετικών μεθόδων λογοκρισίας που ακολουθούν Ε.Ε. και ΗΠΑ.
Καθώς ξεκινώ να γράφω αυτές τις γραμμές, φτάνουν στον υπολογιστή μου τα πρώτα αποσπάσματα της δίωρης συνέντευξης που πήρε ο Τάκερ Κάρλσον από τον Πούτιν. Και όπως ήταν αναμενόμενο, δεν περιείχαν μεγάλες εκπλήξεις, τουλάχιστον για όσους παρακολουθούν τις εξελίξεις στην Ουκρανία.
Ένας δημοσιογράφος που εκφράζει τις πιο φασίζουσες και σκοταδιστικές τάσεις της αμερικανικής Δεξιάς συμφωνούσε με τα επιχειρήματα ενός αυταρχικού Ρώσου ηγέτη που πραγματοποιεί έναν ιμπεριαλιστικό πόλεμο εναντίον ενός ανεξάρτητου κράτους. Η συνέντευξη δεν έβγαλε ειδήσεις, γιατί είδηση ήταν το Μέσο που τη μετέφερε ή, για την ακρίβεια, τα Μέσα που δεν τη μετέφεραν. Η παράπλευρη απώλεια (ή ίσως ωφέλεια) της συνέντευξης είναι ότι έφερε στο φως δυο διαφορετικές μορφές λογοκρισίας που επικρατούν στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ.
Πριν ακόμη κυκλοφορήσει η συνέντευξη, η εφημερίδα Guardian προειδοποιούσε ότι αποτελεί ένα μεγάλο τεστ για το νέο ρυθμιστικό πλαίσιο που έχει επιβάλει η Ε.Ε. σε πλατφόρμες όπως το Facebook και το Χ (πρώην Twitter). Με δεδομένο ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει απαγορεύσει τη λειτουργία κρατικά χρηματοδοτούμενων, ρωσικών μέσων ενημέρωσης με πρόσχημα τη διασπορά fake news, η αναμετάδοση αποσπασμάτων της συνέντευξης Πούτιν μέσω διαδικτύου θα έδινε θεωρητικά το δικαίωμα σε ευρωπαϊκούς θεσμούς να επιβάλουν πρόστιμα ή να απαγορεύσουν ολοκληρωτικά τη λειτουργία των συγκεκριμένων πλατφορμών – κάτι που φυσικά οι Βρυξέλλες δεν τολμούν να κάνουν.
Την ίδια στιγμή, ο εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής δήλωσε ότι δεν πρόκειται να επιβληθούν κυρώσεις στον Τάκερ Κάρλσον, όπως φημολογούνταν για αρκετές ημέρες πριν από τη συνέντευξη.
Σε αντίθεση με την Ε.Ε., στις ΗΠΑ δεν υπήρχαν κρατικές απαγορεύσεις ή απειλές απαγορεύσεων, καθώς η ελευθερία της έκφρασης προστατεύεται από την Πρώτη Τροπολογία του αμερικανικού Συντάγματος. Εδώ η λογοκρισία είναι σχεδόν ολοκληρωτικά ιδιωτικοποιημένη με τη μορφή της αυτολογοκρισίας των ΜΜΕ. Το αποτέλεσμα ήταν ότι Αμερικανοί πολίτες κάθε πολιτικής απόχρωσης άκουγαν ίσως πρώτη φορά τις επίσημες θέσεις του ρωσικού κράτους – εναντίον του οποίου έχουν ήδη δαπανήσει 45 δισεκατομμύρια δολάρια εξοπλίζοντας την Ουκρανία, με άλλα 110 δισ. να αναμένουν την έγκριση του Κογκρέσου.
Είναι δύσκολο να αποφανθεί κάποιος αν η ευρωπαϊκή λογοκρισία, που παραπέμπει περισσότερο σε πρακτικές απολυταρχικών καθεστώτων (είναι δηλαδή πιο κοντά στο ρωσικό μοντέλο) είναι χειρότερη ή καλύτερη από την αμερικανική. Για την πρώτη απαιτούνται κρατικές ενέργειες που καταστρατηγούν θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα αλλά ακόμη και βασικές αρχές της αστικής δημοκρατίας, ενώ η δεύτερη στηρίζεται στη δημιουργία μιας ψευδαίσθησης ελευθερίας και ελευθεροτυπίας, πίσω από την οποία επιβάλλεται η ιδιωτική λογοκρισία.
Στο ερώτημα όμως ποια λογοκρισία είναι πιο αποτελεσματική, η αμερικανική εκδοχή φαίνεται να κερδίζει κατά κράτος. Παρακολουθώντας κανείς τη «δίψα» με την οποία κατανάλωσε τη συνέντευξη το αμερικανικό κοινό (ακόμη και ορκισμένοι επικριτές του Πούτιν), μπορούσε να αισθανθεί το μέγεθος του μπλακ άουτ ενημέρωσης που έχει επιτύχει το πολιτικό και οικονομικό κατεστημένο σε κάθε πληροφορία που έρχεται από τη Ρωσία (ασχέτως τού αν είναι αληθινή, προπαγανδιστική ή ολοκληρωτικά ψευδής).
Το ενδιαφέρον και ταυτόχρονα τραγικό είναι ότι αυτό το μοντέλο ψευδεπίγραφης ελευθεροτυπίας των ΗΠΑ μεταφέρεται σχεδόν αυτούσιο στο διαδίκτυο από τις μεγαλύτερες αμερικανικές πλατφόρμες. Πριν από μερικές εβδομάδες, η αμερικανική οργάνωση Human Rights Watch επιβεβαίωσε σε έκθεσή της ότι το Facebook επιβάλλει εναντίον παλαιστινιακών και φιλοπαλαιστινιακών λογαριασμών μια από τις πιο καφκικές μορφές λογοκρισίας που έχει γνωρίσει η ανθρωπότητα τις τελευταίες δεκαετίες: το διαβόητο Shadow Banning.
Οι χρήστες δηλαδή διατηρούν το δικαίωμα να ποστάρουν ελεύθερα ό,τι θέλουν αλλά το Facebook, χωρίς να κάνει καμία προειδοποίηση, φροντίζει να μη βλέπει σχεδόν κανένας τα μηνύματά τους. Σχετική καταγγελία είχε κάνει μεταξύ άλλων ο γνωστός δημοσιογράφος του Guardian Οουεν Τζόουνς, ο οποίος, μετά την έναρξη της γενοκτονίας στη Γάζα, είδε την ανταπόκριση στις δημοσιεύσεις του στο Facebook να μειώνεται έως και κατά 90%, ενώ την ίδια περίοδο σε όλες τις άλλες πλατφόρμες αυξανόταν με θεαματικούς ρυθμούς.
Οι χρήστες λοιπόν μένουν με την αίσθηση ότι έχουν απόλυτη ελευθερία έκφρασης και συμμετέχουν σε ένα παγκόσμιο διαδικτυακό χωριό, ενώ στην πραγματικότητα είναι σαν να φωνάζουν μέσα σε ένα καλά μονωμένο δωμάτιο, όπου κανένας δεν μπορεί να τους ακούσει.
Ή όπως έλεγαν και οι Clash στο τραγούδι τους Know Your Rights: «Έχεις το δικαίωμα της ελεύθερης έκφρασης, αρκεί να μην είσαι τόσο ηλίθιος ώστε να προσπαθήσεις να το χρησιμοποιήσεις».
