του Δημήτρη Καλτσώνη
Πηγή: ΚΟΜΜΟΝ
Κάθε Σύνταγμα αποτελεί αντανάκλαση του συσχετισμού των κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων. Εκφράζει πρωτίστως την κυρίαρχη κοινωνική και πολιτική δύναμη αλλά δευτερευόντως αποτυπώνει σε ένα βαθμό και την πίεση των αντιπολιτευόμενων κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων. Αυτό συμβαίνει με το Σύνταγμα του 1975 και με το άρθρο 16.
Ειδικότερα έχει σημασία να σημειωθεί ότι πολλές από τις σχετικά προοδευτικές διατάξεις του άρθρου είναι αντανάκλαση των μακρόχρονων αγώνων για δωρεάν παιδεία που προηγήθηκαν: ήδη από τη δεκαετία του 1960 (το κίνημα του 15% για την παιδεία), του αντιχουντικού αγώνα, της εξέγερσης της Νομικής και του Πολυτεχνείου, του πανίσχυρου φοιτητικού κινήματος μετά την πτώση της δικτατορίας.
Το επιχείρημα ότι δήθεν η δικτατορία ήθελε αποκλειστικά δημόσια πανεπιστήμια είναι ένα τερατώδες ψέμα. Τα πρακτικά του χουντικού υπουργικού συμβουλίου καταμαρτυρούν ότι η δικτατορία ήθελε να επιτρέψει την ιδιωτική εκπαίδευση και στο τριτοβάθμιο επίπεδο αλλά δεν τόλμησε να προχωρήσει. Αυτό που κυρίως την ενδιέφερε εκείνη τη στιγμή ήταν ο ασφυκτικός έλεγχός της στα πανεπιστήμια, στους πανεπιστημιακούς και ιδίως πάνω στους φοιτητές. Αυτό φαίνεται και από τις διατυπώσεις του άρθρου 17 του χουντικού «Συντάγματος» του 1973.
Μετά τη χούντα, κατά την αναθεωρητική διαδικασία του 1975, το κυβερνητικό σχέδιο Συντάγματος έλαβε σε ένα βαθμό υπόψη του την κατάσταση στο λαϊκό και φοιτητικό κίνημα. Για τούτο, στο αρχικό σχέδιο που παρουσίασε, που ήταν πιο συντηρητικό από το κείμενο που τελικά ψηφίστηκε, υπήρχε ήδη ρητή αναφορά στην απαγόρευση ίδρυσης ιδιωτικών πανεπιστημίων καθώς και σύντομες, χαλαρές αναφορές στην ελευθερία της διδασκαλίας και στο αυτοδιοίκητο των ΑΕΙ.
Η αντιπολίτευση, από την Ένωση Κέντρου μέχρι το ΠΑΣΟΚ και το ΚΚΕ έκανε προτάσεις και κατέθεσε τροπολογίες που στόχο είχαν να ενισχυθούν οι αναφορές στο «δικαίωμα στη δημόσια δωρεάν παιδεία», στην «υποχρέωση» του κράτους να τη χρηματοδοτεί, στην πληρέστερη κατοχύρωση της ελευθερίας της επιστήμης και της διδασκαλίας.
Κάτω και από τις πιέσεις αυτές, η τότε κυβερνητική πλειοψηφία πρόσθεσε την αναφορά στην «ακαδημαϊκή ελευθερία» (στην παρ. 1), στην «πλήρη αυτοδιοίκηση» των νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου που παρέχουν «αποκλειστικά» την ανώτατη εκπαίδευση (στην παρ. 5). Ενίσχυσε επίσης τις διατάξεις για τους πανεπιστημιακούς ως «δημοσίων λειτουργών» (στην παρ. 6). Πρόσθεσε ακόμη και μια γενικόλογη ασαφή αναφορά στους φοιτητικούς συλλόγους (στην παρ. 5), γεγονός που πάντως ήταν μια έμμεση αναγνώριση του ρόλου τους.
Είναι φανερό ότι τις τελευταίες δεκαετίες η κυρίαρχη τάξη επιδιώκει να απαλλαγεί από τις διατυπώσεις του άρθρου 16. Ο συσχετισμός των δυνάμεων εκτός και εντός Βουλής δεν το επέτρεψαν στις αρχές της δεκαετίας του 2000. Στις μέρες μας όμως, μετά το ξέσπασμα της κρίσης, αισθάνεται πιο δυνατή. Προσπαθεί να απαλλαγεί από αυτές πριν την επόμενη συνταγματική αναθεώρηση με την προώθηση προς ψήφιση του πρόδηλα και κατάφωρα αντισυνταγματικού νομοσχεδίου περί ίδρυσης ιδιωτικών ΑΕΙ.
Παραβιάζει ανοιχτά και κυνικά το Σύνταγμα επειδή θεωρεί ότι ο συσχετισμός των δυνάμεων θα της το επιτρέψει. Στην προσπάθεια αυτή χρησιμοποιούνται μάλιστα κάποια έωλα επιχειρήματα για να δικαιολογήσουν και να συγκαλύψουν την προφανή παραβίασή του, που θυμίζουν τα αντίστοιχα επιχειρήματα με τα οποία δικαιολογούνταν η παραβίαση του Συντάγματος της Βαϊμάρης το 1930-1932.
Τίθεται επί τάπητος η υπεράσπισης των κοινωνικών κατακτήσεων όπως αυτές έχουν αποτυπωθεί στο άρθρο 16 αλλά παράλληλα τίθεται και ένα μείζον ζήτημα δημοκρατίας. Η με τέτοιο κυνικό τρόπο παραβίαση του Συντάγματος δεν προοιωνίζεται τίποτα καλό για τη χώρα και τον λαό μας. Οι κυβερνώντες επιχειρούν να εθίσουν την κοινωνία στην απόλυτη αυθαιρεσία της εξουσίας. Αν σήμερα θύμα είναι το άρθρο 16, τα πανεπιστήμια και η ακαδημαϊκή κοινότητα, αύριο ποιος θα είναι;
Γι’ αυτό είναι ιδιαίτερα ελπιδοφόρο το κίνημα εναντίωσης στα ιδιωτικά ΑΕΙ και στην παραβίαση του άρθρου 16 του Συντάγματος. Αποτελεί πολύτιμη παρακαταθήκη για τους μελλοντικούς δημοκρατικούς και κοινωνικούς αγώνες. Είναι πολύ σημαντική εμπειρία ειδικά για τους νέους ανθρώπους, που «τραγουδούν και πολεμούν» και αγωνιζόμενοι μαθαίνουν να ανοίγουν νέους ορίζοντες.
Ο Δημήτρης Καλτσώνης είναι καθηγητής θεωρίας κράτους και δικαίου στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
