του Ανδρέα Κοσιάρη
Το βράδυ της Δευτέρας 1 Αυγούστου ο Αμερικανός πρόεδρος Μπάιντεν ανακοίνωσε πως ένα μη επανδρωμένο αεροσκάφος της CIA σκότωσε τα ξημερώματα της 31ης Ιουλίου τον επικεφαλής της Αλ-Κάιντα, Αϊμάν Αλ-Ζαουαχίρι, στην Καμπούλ του Αφγανιστάν. Η εξωδικαστική δολοφονία του Αλ-Ζουαχίρι έβαλε τέρμα σε μία «καριέρα» βαμμένη με αίμα χιλιάδων, αλλά και επιβεβαίωσε πως ο γηραιός τρομοκράτης, όπως ο προκάτοχος και φίλος του Οσάμα Μπιν Λάντεν, δεν θα λογοδοτήσει για τα εγκλήματά του και δεν θα μπορέσει ποτέ να διηγηθεί τα επεισόδια της πορείας του. Οι ΗΠΑ, το κράτος που τον δολοφόνησε, ήταν εκεί σε όλη αυτή την πορεία, πότε ως σύμμαχος πίσω από την κουρτίνα και πότε σαν εχθρός — πάντοτε, όμως, έτοιμες να εκμεταλλευτούν τη δράση του.
Ο Αϊμάν Αλ-Ζαουαχίρι γεννήθηκε στην Γκίζα της Αιγύπτου το 1951, γιος εύπορης οικογένειας Αιγυπτίων εθνικιστών, σε μια εποχή που ο εθνικισμός στην περιοχή ήταν στα ντουζένια του. Έναν χρόνο έπειτα από τη γέννησή του, ένα πραξικόπημα νεαρών αξιωματικών του αιγυπτιακού στρατού θα έριχνε από την εξουσία τον βασιλιά Φαρούκ και θα εγκαθίδρυε τον Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ. Λίγα χρόνια μετά, ο έφηβος Αλ-Ζαουαχίρι θα «επαναστατούσε» ενάντια στους σχετικά κοσμικούς γονείς του και θα εντασσόταν στη Μουσουλμανική Αδελφότητα, ακόλουθος του Σαγίντ Κούτμπ, που βρισκόταν στη φυλακή για την απόπειρα δολοφονίας του Νάσερ το 1954.
Όταν ο Κούτμπ κατηγορήθηκε πως προετοίμαζε νέα απόπειρα δολοφονίας του Νάσερ μέσα από τη φυλακή και εκτελέστηκε το 1966, ο Αλ-Ζαουαχίρι ήταν 15 ετών και γεμάτος οργή απέναντι στους «ψεύτικους Μουσουλμάνους που έσκυψαν μπροστά στον Φαραώ», όπως αποκαλούσε ο Κούτμπ τους Νασερικούς εθνικιστές. Ήταν τότε που ο Αλ-Ζαουαχίρι μαζί με τέσσερις συμμαθητές του οργάνωσαν έναν «υπόγειο πυρήνα» αφιερωμένο «στην ανατροπή της κυβέρνησης και στην εγκαθίδρυση ενός Ισλαμικού κράτους».
Η κυβέρνηση θα έπεφτε προτού προλάβει ο νεαρός φονταμενταλιστής να αναλάβει σοβαρή δράση. Το 1967 ο Νάσερ θα έχανε τον πόλεμο των Έξι Ημερών με το Ισραήλ — ο Αλ-Ζαουαχίρι και οι ομοϊδεάτες του ήταν οι μόνοι Αιγύπτιοι που χάρηκαν με αυτή την εξέλιξη. Ο Νάσερ παραιτήθηκε, πήρε πίσω την παραίτηση έπειτα από σφοδρή λαϊκή απαίτηση και πέθανε τρία χρόνια αργότερα όντας ακόμα πρόεδρος. Στη θέση του εμφανίστηκε ο Ανουάρ Σαντάτ που, αν και συνεργάτης του Νάσερ, διέλυσε τον Νασερισμό στο αιγυπτιακό κράτος και ενθάρρυνε την ανάπτυξη φονταμενταλιστικών κινημάτων.
Ο Αλ-Ζουαχίρι εν τω μεταξύ είχε υπακούσει εν τέλει στους γονείς του, είχε ακολουθήσει στα βήματα του πατέρα του σπουδάζοντας ιατρική και είχε ανοίξει μια κλινική σε πλούσια περιοχή του Καΐρου. Παράλληλα, όμως, δεν άφησε ποτέ την υπόγεια δράση του — ο «πυρήνας» που δημιούργησε με τους συμμαθητές του μετεξελίχθηκε στο ένα από τα δύο κομμάτια της οργάνωσης Αιγυπτιακή Ισλαμική Τζιχάντ (Egyptian Islamic Jihad – EIJ). Η EIJ ήταν πιο ακραία από τη Μουσουλμανική Αδελφότητα, που είχε συμμαχήσει με τον Σαντάτ συμφωνώντας μαζί του στην αναίρεση της ανακατανομής γης και των εθνικοποιήσεων που είχε εφαρμόσει ο Νάσερ.
Το 1981, η EIJ ήταν πρωτεργάτης στη δολοφονία του Σαντάτ, όμως δεν μπόρεσε να αναλάβει και την εξουσία στην Αίγυπτο. Αντ’ αυτού, ο Χόσνι Μουμπάρακ ανελίχθηκε στην εξουσία, έγινε ισόβιος πρόεδρος και συνέλαβε τους ακραίους ισλαμιστές, μεταξύ αυτών και τον Αλ-Ζαουαχίρι.
Την ίδια εποχή, πρόεδρος των ΗΠΑ γινόταν ο Ρόναλντ Ρέιγκαν και πρωταρχικός στόχος των γερακιών του Ψυχρού Πολέμου στην Αμερική ήταν η στήριξη των μαχητών ενάντια στη Σοβιετική εισβολή στο Αφγανιστάν. Οι ομάδες που μάχονταν τους Σοβιετικούς ήταν διάφορες, μεταξύ αυτών και κάποιες πιο κοσμικές. Η CIA, όμως, θα αποφάσιζε να στηρίξει κατά κύριο λόγο μια από τις πιο θρησκευτικές εξ αυτών, με ηγέτη τον Γκουλμπαντίν Χικματιάρ. Αυτός ήταν που θα λάμβανε τη συντριπτική πλειοψηφία των δισεκατομμυρίων της CIA, μέσω των μυστικών υπηρεσιών του Πακιστάν.
Παράλληλα, το καθεστώς Μουμπάρακ στην Αίγυπτο θα γύρευε να ξεφορτωθεί τους ισλαμιστές που είχε στα μπουντρούμια του. Η μαζική εκτέλεσή τους δεν ήταν επιλογή, καθώς θα τους έκανε μάρτυρες. Έτσι, πιθανότατα με την παρότρυνση της κυβέρνησης Ρέιγκαν, ο Μουμπάρακ έδωσε στους φονταμενταλιστές μια επιλογή. «Φύγετε από τη χώρα και πηγαίνετε στο Αφγανιστάν να κάνετε το κομμάτι σας» — ανάμεσα στους πολλούς που δέχτηκαν ήταν και ο Αλ-Ζαουαχίρι, που βγήκε από τη φυλακή το 1984 και έστησε μια κλινική στην πακιστανική πλευρά των συνόρων, για να κουράρει τους πληγωμένους μουτζαχεντίν.
Εκεί γνώρισε τον Οσάμα Μπιν Λάντεν, που είχε ήδη κάνει όνομα ως ο άνθρωπος που έβρισκε χρήματα, όπλα και μαχητές για τη μάχη κατά των Σοβιετικών. Αρκετά από τα χρήματα που έριχνε η CIA σε αυτή τη μάχη, πέρασαν μέσω Πακιστανών και Σαουδαράβων στα χέρια του Μπιν Λάντεν κι από εκεί στον Αλ-Ζαουαχίρι.
Οι μουτζαχεντίν κατάφεραν να διώξουν τους Σοβιετικούς από το Αφγανιστάν το 1989, ολοκληρώνοντας τη δουλειά για την οποία τους στήριζαν οι ΗΠΑ. Όμως ο Αλ-Ζαουαχίρι θα έβρισκε στους πρώην κρυφούς υποστηρικτές του τον μεγάλο εχθρό, λόγω του οποίου πίστευε πως δεν μπορούσε να ανατρέψει κυβερνήσεις στον Αραβικό κόσμο. Οι ηγέτες της περιοχής στηρίζονταν από τις ΗΠΑ κι έτσι ήταν αυτές που θα έπρεπε να χτυπηθούν πρώτα, για να αποχωρήσουν από τη Μέση Ανατολή και να είναι πιο εύκολη η εγκαθίδρυση φονταμενταλιστικών ισλαμικών κρατών.
Τα βήματα του Αλ-Ζαουαχίρι χάνονται στο μεσοδιάστημα, με ψεύτικα διαβατήρια που φέρεται να χρησιμοποιούσε να εμφανίζονται στην Ελβετία, το Σαράγεβο, το Χονγκ-Κονγκ, τη Μαλαισία, την Ταϊβάν, αλλά και τις ΗΠΑ.
Το 1996 ο Αλ-Ζαουαχίρι και ο Μπιν Λάντεν επέστρεψαν στο Αφγανιστάν και μέχρι το 1998 είχαν δημιουργήσει μαζί την Αλ-Κάιντα. Σύμφωνα με αναφορές του μετέπειτα δολοφονημένου πράκτορα της ρωσικής FSB, Αλεξάντερ Λιτβινένκο, ο Αλ-Ζαουαχίρι είχε ταξιδέψει στις αρχές του 1998 στη Ρωσία, ενώ αναφορές αμερικανικών και ισραηλινών μυστικών υπηρεσιών έκαναν λόγο για την παρουσία Ρώσων στο «κογκρέσο» της Αλ-Κάιντα στην Κανταχάρ το καλοκαίρι του ίδιου έτους.
Όλες αυτές οι αναφορές είναι ουσιαστικά μη αποδείξιμες, όμως τον Αύγουστο του 1998 η Αλ-Κάιντα πραγματοποίησε ταυτόχρονες βομβιστικές επιθέσεις στις πρεσβείες των ΗΠΑ στην Τανζανία και την Κένυα. Τον Οκτώβρη του 2000, πραγματοποίησε επίθεση στο αμερικανικό αντιτορπιλικό USS Cole, στο λιμάνι του Άντεν στην Υεμένη. Και τον Σεπτέμβρη του 2001, κατάφερε να διαπράξει επιθέσεις στο έδαφος των ΗΠΑ.
Ο Οσάμα Μπιν Λάντεν ήταν το επίσημο πρόσωπο της οργάνωσης προς τον έξω κόσμο, όμως ο Αλ-Ζαουαχίρι φέρεται να ήταν ο «εγκέφαλος» της οργάνωσης και των επιθέσεων. Ο πρώην «σύμμαχος» (ή έστω «όργανο») ήταν πλέον θανάσιμος εχθρός.
Οι επιθέσεις ήταν πολύνεκρες, αλλά για τα βαθιά «θέλω» του Αλ-Ζαουαχίρι δεν ήταν πετυχημένες. Αυτό που ήθελε ήταν οι Αμερικανοί να φύγουν από τη Μέση Ανατολή. Αυτό που κατάφερε ήταν οι ΗΠΑ να εκμεταλλευτούν το λουτρό αίματος για να αφαιμάξουν την περιοχή ακόμα περισσότερο. Η κυβέρνηση Μπους εισέβαλε στο Αφγανιστάν κι αμέσως μετά στο (άσχετο με τα γεγονότα) Ιράκ.
Οι στρατιώτες και οι εταιρείες των Αμερικανών θα εγκαθίσταντο στην περιοχή για 20 περίπου χρόνια. Δεν θα κατάφερναν να καταπολεμήσουν την τρομοκρατία, αλλά δεν ήταν ποτέ αυτός ο στόχος του «Πολέμου κατά της Τρομοκρατίας». Μέσω της καταστροφής της Μέσης Ανατολής και του ανείπωτου αριθμού νεκρών, θα γεννούσαν κι άλλη τρομοκρατία.
Οι ΗΠΑ σιγούρεψαν ότι κανείς από τους πρώην συμμάχους, νυν εχθρούς, δεν θα έφτανε ποτέ στο σημείο να πει την ιστορία του. Ο Οσάμα Μπιν Λάντεν δολοφονήθηκε από Αμερικανούς κομάντο στο Πακιστάν τον Μάιο του 2011, και το πτώμα του ρίχθηκε στη θάλασσα. Μετά τη δολοφονία, ο Αλ-Ζαουαχίρι έγινε αρχηγός της Αλ-Κάιντα, όμως η οργάνωση γινόταν ολοένα και πιο ξεπερασμένη. Ένα τμήμα των μαχητών της εντάχθηκε στο ISIS. Οι ΗΠΑ δολοφονούσαν με ντρόουνς ένα-ένα τα κεφάλια της οργάνωσης — αλλά και ειρωνικά χρηματοδοτούσαν συμμάχους της στον εμφύλιο της Συρίας, ολοκληρώνοντας τον κύκλο που είχε ξεκινήσει τη δεκαετία του 1980.
Ο Αλ-Ζαουαχίρι ίσως να τραυματίστηκε στα μέσα της περασμένης δεκαετίας σε Αμερικανική επίθεση — ίσως η προχωρημένη ηλικία του, τα βασανιστήρια στις αιγυπτιακές φυλακές και η επεισοδιακή ζωή του να είχαν αρχίσει να του κοστίζουν. Πάντως εδώ και λίγα χρόνια, οι φήμες για την πορεία της υγείας του έδιναν κι έπαιρναν. Το 2020 διαδόθηκε από αμερικανικές πηγές πως είχε πεθάνει, κάτι που διαψεύστηκε με μια βιντεοσκοπημένη εμφάνισή του.
Όπως και να έχει, την περασμένη Κυριακή, ο Αλ-Ζαουαχίρι φαίνεται πως κατέληξε όπως πολλοί από τους συνεργάτες του, θύμα άλλης μιας εξωδικαστικής εκτέλεσης από τις ΗΠΑ, που λένε πως υπερασπίζονται ένα διεθνές δίκαιο που ουδέποτε ενδιαφέρθηκαν να εφαρμόσουν.
Η κληρονομιά του, φορτωμένη με μπόλικο αίμα Μουσουλμάνων, Χριστιανών, αθέων, πολεμιστών και αμάχων, μπορεί να θεωρηθεί αποτυχημένη. Η νέα γενιά του Αραβικού κόσμου απορρίπτει τη θρησκεία περισσότερο από κάθε άλλη — ο ίδιος ο Αλ-Ζαουαχίρι είχε ταχθεί ενάντια στην Αραβική Άνοιξη, την οποία θεωρούσε πολύ κοσμική και κοινωνική για τα γούστα του. Και μπορεί οι ΗΠΑ να επικεντρώνονται πλέον σε άλλες περιοχές του κόσμου, όπως την ανατολική Ευρώπη και τη νοτιοανατολική Ασία, όμως οι ηγέτες τους οποίους στήριξαν είναι εν πολλοίς ακόμα εκεί.
Ο Αλ-Ζαουαχίρι μπορεί να ειπωθεί πως δεν πέτυχε τίποτα, πέρα από τον θάνατο, πολλών άλλων κι εν τέλει τον δικό του. Δεν θα μπορέσει ούτε να χρησιμοποιηθεί ως μια επικοινωνιακή νίκη για τον Τζο Μπάιντεν, όπως υπήρξε η δολοφονία του Οσάμα Μπιν Λάντεν για τον Μπαράκ Ομπάμα. Η νέα γενιά Αμερικανών δεν ασχολείται με την Αλ-Κάιντα και σίγουρα δεν έχει ιδέα ποιος ήταν ο Αλ-Ζαουαχίρι.
