Άρης Χατζηστεφάνου | Η Εφημερίδα των Συντακτών 27/01/2024
Τα τελευταία χρόνια τα διεθνή ΜΜΕ έχουν επιδοθεί σε μια άνευ προηγουμένου προσπάθεια σπίλωσης κάθε φωνής που αμφισβητεί την κυρίαρχη αφήγηση στις διεθνείς σχέσεις. Στα πιο πρόσφατα εργαλεία τους συμπεριλαμβάνεται η προληπτική αμφισβήτηση απόψεων οι οποίες δεν έχουν ακόμα εκφραστεί.
ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ
«Οι New York Times», έγραφε πριν από μερικές εβδομάδες η σατιρική ιστοσελίδα The Onion, «δημιούργησαν ένα ολοκληρωτικά νέο σύστημα αρίθμησης που θα τους επιτρέπει να μην καταγράφουν τον αριθμό των νεκρών στη Γάζα». Σχετικά memes και ανέκδοτα άρχισαν να πλημμυρίζουν τους τελευταίους μήνες το ίντερνετ, καθώς τα δυτικά μέσα ενημέρωσης επιχειρούσαν κάθε είδους λεκτικούς ζογκλερισμούς προκειμένου να συγκαλύψουν τη συνεχιζόμενη γενοκτονία που πραγματοποιεί το Ισραήλ στη Γάζα.
Και μία από τις τεχνικές που χρησιμοποιούν κατά κόρον τους τελευταίους μήνες είναι να δηλητηριάζουν το πηγάδι ή την πηγή (Poisoning the Well). Όπως εξηγώ και στο βιβλίο μου «Προπαγάνδα και Παραπληροφόρηση» (εκδόσεις Τόπος), πρόκειται για μια υποκατηγορία της λογικής πλάνης τού ad hominem με την οποία κάποιος επιχειρεί να απορρίψει την ορθότητα ενός επιχειρήματος χτυπώντας όχι το ίδιο το επιχείρημα, αλλά αυτόν που το παρουσιάζει. Η διαφορά όταν δηλητηριάζεις το ποτάμι είναι ότι στρέφεσαι εναντίον του αντιπάλου σου προληπτικά, πριν δηλαδή προλάβει να παρουσιάσει τα επιχειρήματά του, ώστε να πλήξεις το κύρος του και μέσω αυτού να αμφισβητήσεις την εγκυρότητα των στοιχείων που πρόκειται να παρουσιάσει στο μέλλον.
Η έκφραση προέρχεται από την παλιά πρακτική αντιμαχομένων να ρίχνουν δηλητήρια ή ακόμη και μολυσμένα πτώματα ζώων και ανθρώπων στα δίκτυα ύδρευσης των αντιπάλων τους (ή ακόμη και στα δικά τους εάν ακολουθούσαν την τακτική της καμένης γης). Ο Κόμης Δράκουλας, παραδείγματος χάριν, γνωστός κατά κόσμον ως Βλαντ Γ’, διέταξε τα στρατεύματά του να ρίξουν δηλητήριο σε όλα τα πηγάδια κατά μήκος του Δούναβη σε περιοχές απ’ όπου θα περνούσαν οι οθωμανικές δυνάμεις. Η χρήση πάντως της φράσης για την περιγραφή της συγκεκριμένης λογικής πλάνης αποδίδεται στον καρδινάλιο Τζον Χένρι Νιούμαν και το έργο του «Apologia Pro Vita Sua».
Ένα ιδιότυπο παράδειγμα των τελευταίων εβδομάδων είναι η συνεχής αναφορά σε «παραποιημένες φωτογραφίες» από τη σφαγή στη Γάζα, οι οποίες δημιουργούνται με εφαρμογές Τεχνητής Νοημοσύνης και υποτίθεται ότι έχουν κατακλύσει το διαδίκτυο. Η πραγματικότητα είναι ότι οι σχετικές περιπτώσεις είναι απειροελάχιστες και συνήθως τόσο χοντροκομμένες ώστε οι αναγνώστες μπορούν να τις καταλάβουν με την πρώτη ματιά.
Παρ’ όλα αυτά, όπως εξηγούσε στους New York Times ο Χάνι Φαρίντ, καθηγητής υπολογιστών στο Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ στην Καλιφόρνια, ακόμη και ελάχιστα τέτοια περιστατικά «αρκούν για να δηλητηριάσουν το πηγάδι». Κάθε ένας δηλαδή μπορεί να ισχυρίζεται ότι οι φωτογραφίες που του παρουσιάζουν ως τεκμήριο για κάποιο έγκλημα πολέμου είναι είτε ψηφιακά παραποιημένες ή ετεροχρονισμένες και ετεροτοπισμένες (δηλαδή τραβήχτηκαν σε διαφορετικό σημείο και σε διαφορετικό χρόνο από αυτόν που υποτίθεται ότι καταγράφουν). Η παραποίηση της πραγματικότητας δηλαδή συντελείται παρά την έλλειψη παραποιημένων εικόνων, απλώς επειδή κάποιοι προληπτικά λένε «μην πιστεύετε ό,τι και αν ακούσετε για εμάς».
Είναι προφανές ότι από τη συγκεκριμένη πρακτική δηλητηρίασης του πηγαδιού ωφελείται πρωτίστως το Ισραήλ, καθώς στη συντριπτική πλειονότητά τους οι φωτογραφίες και τα βίντεο από σφαγές αμάχων αφορούν Παλαιστίνιους.
Το τελευταίο διάστημα όμως είδαμε τρομακτική έξαρση στη χρήση και μιας παρεμφερούς πρακτικής που συνδυάζει τις λογικές πλάνες του ad hominem και του δηλητηριασμού του πηγαδιού. Τα διεθνή ΜΜΕ βάλλουν εναντίον κάθε πληροφορίας που αμφισβητεί το αφήγημά τους, αποδίδοντάς τις σε «κέντρα που επιβουλεύονται την ελευθερία και τη διεθνή ασφάλεια».
Αυτό εξηγούσε προ ημερών ο δημοσιογράφος και αναλυτής διεθνών θεμάτων, Τζέρεμι Σκάχιλ, στο podcast του με τίτλο Intercepted, όταν παρατήρησε ότι στα ΜΜΕ η λέξη «Χούθι» έχει αντικατασταθεί πλήρως με τις λέξεις «οι υποστηριζόμενοι από το Ιράν Χούθι». Ο Σκάχιλ αμφισβητούσε το κατά πόσο ο ρόλος του Ιράν στην Υεμένη είναι τόσο σημαντικός όσο τον παρουσιάζει η Ουάσινγκτον και εξηγούσε ότι μέσω της συγκεκριμένης δαιμονοποίησης επιχειρείται να αμφισβητηθεί κάθε ενέργεια αλλά κυρίως κάθε πληροφορία που προέρχεται από την Υεμένη.
Αντίστοιχα στη Γάζα κάθε πληροφορία σχετικά με τα εγκλήματα του Ισραήλ αμφισβητείται προκαταβολικά με τη φράση «όπως μεταδίδει το ελεγχόμενο από τη Χαμάς υπουργείο Υγείας». Κανένας φυσικά από αυτούς τους δημοσιογράφους δεν θα τολμούσε να μιλήσει για το πώς έδρασε το «χρηματοδοτούμενο και εξοπλιζόμενο από τις ΗΠΑ» κράτος του Ισραήλ, τι έγραψαν οι «ελεγχόμενοι από το υπουργείο Άμυνας» ξένοι ανταποκριτές στο Ισραήλ ή τι ψήφισαν οι «χρηματιζόμενοι από το ισραηλινό λόμπι AIPAC» Αμερικανοί γερουσιαστές.
Τη συγκεκριμένη πρακτική εισήγαγαν εδώ και χρόνια στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μεγάλες αμερικανικές πλατφόρμες όπως το Twitter, οι οποίες κάτω από κάθε tweet ρωσικού ή κινεζικού κρατικού μέσου ενημέρωσης προσέθεταν τη σημείωση «χρηματοδοτούμενο από το ρωσικό/κινεζικό κράτος». Ποτέ φυσικά δεν είδαμε ανάλογες αναφορές κάτω από τα tweet του κρατικού BBC, της Φωνής της Αμερικής ή του NPR.
Και φυσικά ποτέ δεν είδαμε οποιαδήποτε σύνδεση ιδιωτικών μέσων ενημέρωσης με κρατικές υπηρεσίες ή επιχειρηματικές οντότητες που θα μπορούσαν να επηρεάσουν το περιεχόμενο των ειδήσεων. Φανταστείτε, παραδείγματος χάριν, σε κάθε στρατιωτική σύγκρουση να λέγαμε «όπως μετέδωσε το, ελεγχόμενο από την πολεμική βιομηχανία General Electrics, δίκτυο NBC» ή σε κάθε θέμα από τη Μέση Ανατολή να αναφέραμε «όπως μεταφέρει ο, κατά 30% ελεγχόμενος από τη Σαουδική Αραβία, τηλεοπτικός σταθμός ANT1». Η διάρκεια κάθε δελτίου θα αυξανόταν αισθητά – ίσως βέβαια και το ενδιαφέρον τους.
