Άρης Χατζηστεφάνου | Η Εφημερίδα των Συντακτών 10/09/2023
Η απόφαση του δημάρχου της Νέας Υόρκης να θέσει δρακόντειες ρυθμίσεις στη λειτουργία του Airbnb απειλεί την πλατφόρμα βραχυχρόνιων μισθώσεων με διακοπή λειτουργίας στην πόλη. Τα προβλήματα που καλείται να αντιμετωπίσει όμως έχουν ιστορία αιώνων.
Όσοι προσπάθησαν από την Τρίτη να κλείσουν ένα δωμάτιο στα περίπου 40.000 διαμερίσματα Airbnb στη Νέα Υόρκη πιθανότατα δεν βρήκαν αυτό που ζητούσαν – τουλάχιστον όχι νόμιμα. Οι νέοι κανόνες που επέβαλε η πόλη ορίζουν ότι η ενοικίαση μπορεί να γίνει μόνο για ένα ή δυο άτομα τα οποία θα έχουν πλήρη πρόσβαση σε όλους τους χώρους του σπιτιού όπου πρέπει να διαμένει ταυτόχρονα και ο ιδιοκτήτης.
Το αποτέλεσμα ήταν ότι σε διάστημα 24ωρών εξαφανίστηκε από την πλατφόρμα το 70% των ενοικιαζόμενων χώρων στη Νέα Υόρκη, δηλαδή σε μια αγορά που προσφέρει στην εταιρεία 85 εκατ. δολάρια ετησίως. Αν και η Νέα Υόρκη αντιστοιχεί σε λιγότερο από το 1% των ακαθάριστων εσόδων της εταιρείας η de facto απαγόρευση λειτουργίας στο λεγόμενο «μεγάλο μήλο» έχει τεράστιο αντίκτυπο σε όλο τον κόσμο. Μπορεί όμως η νέα νομοθεσία να αντιμετωπίσει τις στρεβλώσεις στην αγορά κατοικίας όπου το μέσο ενοίκιο στο Μανχάταν κυμαίνεται πλέον στα 4.400 δολάρια τον μήνα;
Είναι δύσκολο να γνωρίζει κανείς σε ποιο βαθμό η απόφαση λαμβάνεται με γνώμονα τις ανάγκες των πολιτών για φθηνότερες κατοικίες ή τις πιέσεις του λόμπι των ξενοδοχείων ή συγκεκριμένων τμημάτων του κλάδου του real estate που δυσφορούσαν με την ανάπτυξη των βραχυχρόνιων μισθώσεων. Όπως εξηγούσε και ο ιστορικός Ρίτσαρντ Φόγκλσονγκ στο κλασικό πλέον βιβλίο του «Planning the capitalist city» («Σχεδιάζοντας την καπιταλιστική πόλη»), ο πολεοδομικός σχεδιασμός μιας πόλης ήταν πάντοτε η προσπάθεια του κράτους να υπηρετήσει ταυτόχρονα τα συγκρουόμενα συμφέροντα στο εσωτερικό της αστικής τάξης.
Μέχρι τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο αυτή η σύγκρουση σημειωνόταν ανάμεσα στο βιομηχανικό κεφάλαιο (που ήθελε ελάχιστες παρεμβάσεις για την προστασία του περιβάλλοντος στον αστικό ιστό, φθηνά οικόπεδα για τα εργοστάσια και χαμηλά ενοίκια για τους εργάτες του) και στους επιχειρηματίες του real estate που ήθελαν καθαρές πόλεις και υψηλά ενοίκια σε οικόπεδα και διαμερίσματα.
Με την απομάκρυνση των εργοστασίων αρχικά στα προάστια και στη συνέχεια στις χώρες του παγκόσμιου Νότου, το real estate κυριάρχησε στο εσωτερικό των αμερικανικών μητροπόλεων, ενώ νέες βιομηχανίες όπως αυτή του τουρισμού διεκδίκησαν τον δικό τους ρόλο στην οικονομία της πόλης. Παρεμπιπτόντως, σε όλες τις περιπτώσεις οι αποφάσεις των αστών για το… άστυ επιβάλλονταν από το βαρύ ρυθμιστικό χέρι του κράτους, ενώ όλοι ήθελαν να πιστεύουν ότι καθορίζονταν από το αόρατο χέρι της αγοράς.
Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι κανένα από τα βασικά προβλήματα που αποδίδονται στο Airbnb, όπως η εκτόξευση των ενοικίων και το gentrification που απομακρύνει τους φτωχότερους κατοίκους από τα σπίτια τους δεν είναι καινούργιο φαινόμενο. Όπως έχουμε εξηγήσει, ο Ενγκελς περιέγραφε το φαινόμενο που αργότερα ονομάστηκε gentrification ήδη από το 1872 στο έργο του «Το ζήτημα της κατοικίας»: «Να πώς λύνει η αστική τάξη το ζήτημα της κατοικίας στην πράξη. Οι εστίες ασθενειών, οι κακόφημες τρύπες και τα κελάρια στα οποία περιορίζει τους εργάτες ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής δεν καταργούνται, απλώς μεταφέρονται αλλού».
Ούτε φυσικά είναι καινούργιο φαινόμενο η κερδοσκοπική εκτίναξη των τιμών των ενοικίων που συνήθως ολοκληρώνεται με το σκάσιμο μιας οικονομικής φούσκας. Καθώς η παγκόσμια αγορά ακινήτων ξεπέρασε πριν από μερικά χρόνια τα 325 τρισεκατομμύρια δολάρια, το real estate θυμίζει μια φουρτουνιασμένη θάλασσα κεφαλαίων όπου η άμπωτη και η παλίρροια μπορούν να συμπαρασύρουν τις οικονομίες ολόκληρων κρατών.
Η βασική ποιοτική διαφορά που υποτίθεται ότι θα έφερνε η οικονομία του διαμοιρασμού και συγκεκριμένα το Airbnb είναι ότι χιλιάδες κάτοικοι μιας πόλης θα μετατρέπονταν σε ενοικιαστές και «ξενοδόχους» και θα αντιμετώπιζαν το σπίτι τους ή το διαμέρισμά τους όχι ως τον τόπο όπου μεγαλώνουν την οικογένειά τους αλλά ως ένα εργαλείο που θα τους αποδίδει πρόσοδο.
Ακόμη και αυτό όμως τίθεται πλέον υπό αμφισβήτηση. Το Airbnb λειτουργεί όλο και λιγότερο ως ένα μέσο για να νοικιάζεις όλο ή μέρος του σπιτιού σου στο σύντομο χρονικό διάστημα που λείπεις από αυτό (και συνεπώς δεν οδηγεί σε γενικευμένη αύξηση των ενοικίων αλλά αντίθετα γεμίζει κενούς χώρους κατοικίας). Αντίθετα, δημιούργησε μια ακόμη υποκατηγορία τουριστικών καταλυμάτων, όπου μεγάλες εταιρείες νοικιάζουν μαζικά διαμερίσματα σε τουρίστες τα οποία θα μπορούσαν να εξυπηρετούν τους κατοίκους της πόλης.
Σε αυτές τις συνθήκες δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος για τους απλούς χρήστες της πλατφόρμας, οι οποίοι, καθώς αδυνατούν να πληρώσουν τα εξωφρενικά ενοίκια, μετατρέπουν όλο και περισσότερο τα σπίτια τους σε Airbnb για να καλύψουν τα έξοδά τους. Το αποτέλεσμα όμως, όπως συνήθως λέγεται, είναι σαν να πιστεύουμε ότι μπορούμε να αντιμετωπίσουμε την κλιματική κρίση ανοίγοντας περισσότερο το air condition.
Η απόφαση της πόλης της Νέας Υόρκης, όποια και αν ήταν τα κίνητρά της, μπορεί να έχει θετικά αποτελέσματα και να αποτελέσει πρότυπο για δεκάδες ακόμη μεγαλουπόλεις σε όλο τον κόσμο. Αρκεί, όπως έλεγε πρόσφατα και ο Σάμιουελ Στέιν, συγγραφέας του βιβλίου «Capital City» να κατανοήσουμε ότι προβλήματα όπως το gentrification δεν αποτελούν bug αλλά δομικά στοιχεία του αστικού σχεδιασμού στον καπιταλισμό.
