Κείμενο / φωτογραφία: Άρης Χατζηστεφάνου
Περιοδικό Passport
Εδώ και περίπου έναν αιώνα η κοινότητα των Ζαμπαλίν κρατούσε καθαρή μια από τις πολυπληθέστερες πρωτεύουσες του πλανήτη. Έως ότου κάποιοι αποφάσισαν να τους στερήσουν το βασικό συστατικό της επιβίωσής τους. Τα σκουπίδια.
«Για να περάσεις μια ημέρα μαζί μας θα πρέπει να πληρώσεις… και φυσικά θα κουβαλήσεις και εσύ σκουπίδια» μου είπε ο Σαΐντ, ένας από τους τοπικούς αρχηγούς, καθώς φόρτωνε σκουπίδια στο κέντρο του Καΐρου. Με έκπληξη συνειδητοποίησε ότι ήμουν έτοιμος να αποδεχτώ τους όρους του και αποφάσισε να παίξει το τελευταίο του χαρτί: «Και φυσικά δεν θα βγάλεις φωτογραφίες» μου είπε. Η συμφωνία ήταν ήδη αρκούντως… λεόντειος οπότε αποφάσισα να κινηθώ μόνος μου προς το λόφο του Μοκατάμ, την περιοχή όπου ζουν περίπου 30.000 ρακοσυλλέκτες. Μια ζωντανή χωματερή στην οποία επιβιώνουν άνθρωποι και ποντίκια.
Εκεί απ’ όπου κάποτε οι δούλοι των φαραώ έπαιρναν πρώτες ύλες για να χτίσουν τα μεγαλειώδη μνημεία της αρχαιότητας, σήμερα καταλήγουν χιλιάδες τόνοι σκουπιδιών. Δεκάδες φορτηγά ή ακόμη και κάρα με γαϊδουράκια φτάνουν εδώ φορτωμένα με τα υπολείμματα της καθημερινότητας του Καϊρου.
Χρειάστηκαν μόλις δυο λεπτά περιήγησης στα στενά του Μοκατάμ για να καταλάβω τους όρους που μου είχε θέσει ο Σαΐντ. Δεν ενδιαφερόταν για χρήματα ούτε έψαχνε κάποιον να κουβαλήσει τα σκουπίδια του. Ήθελε απλώς να εξασφαλίσει ότι κανένα ξένο μέσο ενημέρωσης δεν θα ζήσει την καθημερινότητά του. Κανένας δεν θα δει τα παιδιά του βουτηγμένα σε τόνους σκουπιδιών να ξεδιαλέγουν τα χαρτιά από τα πλαστικά και τα τενεκεδάκια από τα γυάλινα μπουκάλια. Κανένας δεν θα φωτογραφίσει τη γυναίκα του να συγκεντρώνει τα υλικά σε μεγάλες σακούλες για να τα πουλήσει στις μεγάλες βιομηχανίες του Καΐρου για ανακύκλωση.
Οι Ζαμπαλίν είναι περήφανοι άνθρωποι. Δεν ντρέπονται γι’ αυτό που κάνουν αλλά θέλουν πάντα να προβάλλουν μια διαφορετική εικόνα για τον εαυτό τους. Μόλις έφτασα στο Μοκατάμ, ένας άλλος αρχηγός της περιοχής με άρπαξε από το χέρι και με οδήγησε στο σχολείο της γειτονιάς – ίσως το μοναδικό φρεσκοβαμμένο κτίριο της περιοχής. «Μόνο εδώ θα φωτογραφίσεις» μου είπε και στάθηκε δίπλα μου για να βεβαιωθεί ότι δεν θα τρυπώσω σε κάποια από τις αυτοσχέδιες πολυκατοικίες που έχουν χτίσει για να αποθηκεύουν τα σκουπίδια.
Οι Ζαμπαλίν είναι μία από τις δυο μεγαλύτερες κοινότητες που αναλαμβάνουν την αποκομιδή των σκουπιδιών στο Κάιρο. Οι δεύτεροι είναι οι Ουαχίγια (οι άνθρωποι της όασης) που εγκαταστάθηκαν στην πόλη γύρω στο 1900. Οι Ζαμπαλίν έφτασαν από τα χωριά της βόρειας Αιγύπτου με καθυστέρηση πενήντα χρόνων, αλλά σύντομα κατάφεραν να αναδειχθούν σε κυρίαρχη δύναμη μεταξύ των ρακοσυλλεκτών της πόλης. Ήταν στην συντριπτική πλειοψηφία τους Χριστιανοί. Δεν ήταν όμως η θρησκεία που τους οδήγησε στο κοινωνικό περιθώριο αλλά το επάγγελμα που επέλεξαν.
Μια συνηθισμένη μέρα των Ζαμπαλίν ξεκινά τις πρώτες πρωινές ώρες όταν οι άντρες της κοινότητας κατεβαίνουν στην πόλη για να μαζέψουν τα σκουπίδια – συχνά χτυπώντας από πόρτα σε πόρτα. Τα δυο τρίτα των σκουπιδιών είναι υπολείμματα τροφών που δίνονται κατευθείαν στα γουρούνια. Τα υπόλοιπα διαχωρίζονται και ξεκινούν το μεγάλο ταξίδι της ανακύκλωσης. Τα χαρτιά στις χαρτοβιομηχανίες, τα μεταλλικά αντικείμενα στα χύτηρια κ.ο.κ . Ακόμη και τα κόκαλα ζώων βρίσκουν το δρόμο τους προς τις βιομηχανίες που παράγουν κόλα.
«Πραγματοποιούμε την πιο αποτελεσματική και υγιεινή ανακύκλωση στον πλανήτη» μας λέει ο Σαΐντ. Φυσικά, οι λέξεις «υγιεινή στο Μοκατάμ» αποτελούν σχήμα οξύμωρο. Οι άνθρωποι αυτοί δεν χτίζουν απλώς τα σπίτια τους πάνω στις χωματερές. Φέρνουν τις χωματερές μέσα στα σπίτια τους.
Αρκετές μη κυβερνητικές οργανώσεις, όπως η ArabDev έχουν ασχοληθεί τα τελευταία χρόνια με την κοινότητα των Ζαμπαλίν. Έρχονται σε επαφή με τα παιδιά των ρακοσυλλεκτών και προσπαθούν να τους βρουν μια δουλειά που θα τους επιτρέψει να χαράξουν διαφορετική πορεία από αυτή που ακολούθησαν ο γονείς τους. «Συναντάμε πλέον μια ποιοτικά διαφορετική κοινότητα» λένε τα μέλη της οργάνωσης που σε πρόσφατη έρευνα διαπίστωσαν ότι αρκετά από τα παιδιά των Ζαμπαλίν έχουν πλέον στοιχειώδη (και σε ορισμένες περιπτώσεις ακόμη και ανώτερη) μόρφωση. Άλλωστε οι αρχηγοί των τοπικών ομάδων κερδίζουν ολόκληρες περιουσίες από τις συμφωνίες που κλείνουν με τις μεγάλες βιομηχανίες της πόλης.
Για την πλειονότητα των νεαρών Ζαμπαλίν όμως οι ευκαιρίες που προσφέρονται για να ξεφύγουν από τη χωματερή της καθημερινότητάς τους παραμένουν ελάχιστες. Ακόμη και τα σκουπίδια φαίνεται να εξελίσσονται με ταχύτερους ρυθμούς από τους ίδιους τους συλλέκτες τους. «Θέλεις μια κάρτα γραφικών»; με ρώτησε ένα μικρό αγόρι που συνέλεγε εξαρτήματα υπολογιστών. Δεν ήξερε τι ακριβώς είναι αυτό που πουλάει αλλά γνώριζε πολύ καλά που θα μπορούσε να το πουλήσει. Ο χρόνος κυλά αργά στις χωματερές του Καΐρου.
Ούτως η άλλως τα βλέμματα όλων στρέφονται τώρα στην απειλή που θέτουν στους Ζαμπαλίν ξένες πολυεθνικές που αναλαμβάνουν την αποκομιδή των σκουπιδιών. Ήδη οι δήμοι της Αλεξάνδρειας, του Καΐρου και της Γκίζας έχουν υπογράψει συμβόλαια εκατομμυρίων με ξένες εταιρείες, όπως η ισπανική FCC και η ιταλική Jacuzzi, για τη συγκέντρωση και επεξεργασία των απορριμμάτων. Οι νέες συνεργασίες, που θα προσφέρουν στους κατοίκους του Καΐρου ένα σαφώς πιο πολιτισμένο και υγιεινό τρόπο αποκομιδής των σκουπιδιών, απειλούν άμεσα την μοναδική πηγή εισοδήματος των Ζαμπαλίν.
Όταν, πριν από μερικούς μήνες, έγιναν γνωστές οι λεπτομέρειες των συμβολαίων οι Ζαμπαλίν κατέβηκαν στους δρόμους. Στην πρώτη ίσως απεργία της ιστορίας τους βρέθηκαν αντιμέτωποι με ισχυρές αστυνομικές δυνάμεις που προχώρησαν σε προσαγωγές και συλλήψεις. Κάποιοι είχαν αποφασίσει ότι είναι προς το συμφέρον του κοινωνικού συνόλου να στερήσουν από τους Ζαμπαλίν το μόνο στοιχείο που τους κρατά στη ζωή: το δικαίωμά τους να ζουν μέσα στα σκουπίδια των άλλων.
Ακούστε την εκπομπή Πρώτη ύλη: Το ελληνικό Slumdog Millionaire,
