Tο εξαιρετικό βιβλίο του Κώστα Λαπαβίτσα με την Πινάρ Τσακίρογλου για τον βιομηχανικό καπιταλισμό στα Οθωμανικά Βαλκάνια μόλις κυκλοφόρησε.
Κατά τις δεκαετίες πριν από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεµο ο βιοµηχανικός καπιταλισµός άρχισε να αναδύεται στην οθωµανική Μακεδονία και ο αντίκτυπός του έγινε αισθητός στις κοινωνικές και κρατικές δοµές.
Η πόλη-λιµάνι της Θεσσαλονίκης βρισκόταν στο επίκεντρο αυτού του µετασχηµατισµού
στον οποίο πρωτοστάτησε η εβραϊκή κοινότητα.
Όπως αναφέρεται στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου «Στις αρχές του 20ού αιώνα η ζωή στην οθωμανική Θεσσαλονίκη είχε αλλάξει βαθιά, καθώς η επέκταση του εμπορίου και η κατεδάφιση του τείχους ενθάρρυναν τους πλούσιους να αγοράσουν ακίνητα κοντά στην προκυμαία. Η γεωγραφική περιοχή της κοινωνικής ισχύος και των προνομίων μετατοπίστηκε αθόρυβα προς τη θάλασσα και κυριαρχήθηκε από Εβραίους και Έλληνες. Οι τουρκικές συνοικίες της Άνω Πόλης στράφηκαν χωρίς επιστροφή προς τη φτώχεια και την παρακμή.
Όσο ρίζωνε ο βιομηχανικός καπιταλισμός και δημιουργούνταν εργοστάσια, ιδίως μέσα στους κόλπους της εβραϊκής κοινότητας, τόσο η Θεσσαλονίκη αποκτούσε την αψευδή εικόνα μιας βιομηχανικής πόλης κατά το κλασικό ευρωπαϊκό πρότυπο του 19ου αιώνα. Βιομηχανικές εγκαταστάσεις εμφανίστηκαν στην καρδιά των εργατικών γειτονιών και οι εργάτες πήγαιναν στη δουλειά με τα πόδια.
Εξίσου αξιοσημείωτη ήταν η μετακίνηση των πολύ πλούσιων αστών – Τούρκων, Εβραίων και Ελλήνων– στο ανατολικό τμήμα της παραλίας, τη «χώρα», έξω από το βυζαντινό τείχος. Στις αρχές του 20ού αιώνα είχε δημιουργηθεί ένα νέο οθωμανικό προάστιο, η συνοικία της Καλαμαριάς (Kelemeriye). Ήταν τόπος διαμονής των ευπορότερων αστικών οικογενειών που κρατούσαν στα χέρια τους την ακίνητη περιουσία, το εμπόριο και τη βιομηχανία στη Μακεδονία.
Οι πλούσιοι της οθωμανικής Θεσσαλονίκης έχουν αφήσει το αποτύπωμά τους στη σύγχρονη πόλη με ένα συνονθύλευμα πληθωρικών νεορομαντικών, μπαρόκ, αναγεννησιακών, νεοκλασικών και εκλεκτικιστικών επαύλεων. Οι κατοικίες τους σίγουρα ξεχωρίζουν ανάμεσα στις απρόσωπες πολυκατοικίες της σημερινής ελληνικής πόλης. Αλλά θα πρέπει να ειπωθεί ότι η αστική τάξη της οθωμανικής Θεσσαλονίκης ποτέ δεν θα διακρινόταν για το γούστο της».
Όµως ο πιο αξιοσηµείωτος τόπος ανάπτυξης εντοπίζεται βαθιά στην επαρχιακή Μακεδονία, εκεί όπου, παρά τις αντίξοες συνθήκες, ο βιοµηχανικός καπιταλισµός ξεπήδησε µέσα από εγχώριες παραγωγικές δυνάµεις.
Στα ύστερα οθωµανικά χρόνια οι Έλληνες έµποροι και βιοµήχανοι της περιοχής του Βερµίου ανταγωνίστηκαν µε επιτυχία τους Εβραίους καπιταλιστές της Θεσσαλονίκης και
συνέβαλαν αποφασιστικά στη διαµόρφωση της ιστορικής πορείας της λεγόµενης «Τουρκίας στην Ευρώπη». Το βιβλίο αυτό αναλύει την ιστορική εµφάνιση του οθωµανικού µακεδονικού καπιταλισµού αξιοποιώντας αρχειακό υλικό σε συνδυασµό µε βιβλιογραφικές πηγές και επιτόπια έρευνα. Προσφέρει µια νέα πανοραµική εικόνα της οικονοµικής ιστορίας της ύστερης οθωµανικής αυτοκρατορίας και αποτελεί µια ανεκτίµητη πηγή για τους µελετητές της οθωµανικής, ελληνικής και τουρκικής ιστορίας.
Ο Κώστας Λαπαβίτσας είναι καθηγητής Οικονοµικών στη Σχολή Ανατολικών και Αφρικανικών Σπουδών του Πανεπιστηµίου του Λονδίνου (SOAS). Η οικογενειακή του καταγωγή είναι από τη Νάουσα. Έχει εκτενές συγγραφικό έργο µε διεθνή παρουσία. Είναι συγγραφέας πολλών βιβλίων που έχουν εκδοθεί στην Ελλάδα, τη Βρετανία, την Ιαπωνία, την Ισπανία και αλλού.
Στα πιο πρόσφατα βιβλία του περιλαµβάνονται τα ακόλουθα:
The State of Capitalism: Economy, Society, and Hegemony, µε τη συγγραφική συλλογικότητα του EReNSEP, Λονδίνο: Verso, 2023.
The Cost-of-Living Crisis and How to Get Out of It, µε τους J. Meadway και D.
Nicholls, Λονδίνο: Verso, 2023.The Left Case against the EU, Cambridge, UK and Medford,
Ma: Polity Press, 2018.
Η Πινάρ Τσακίρογλου ολοκλήρωσε το διδακτορικό της στα Οικονοµικά το 2015 στο SOAS, Πανεπιστήµιο του Λονδίνου, Ηνωµένο Βασίλειο, µε τη διατριβή της να επικεντρώνεται στη βιοµηχανοποίηση στα Οθωµανικά Βαλκάνια. Η οικογενειακή της καταγωγή είναι από την Καισάρεια. Οι κύριοι τοµείς των ενδιαφερόντων της είναι η κοινωνικοοικονοµική ανάπτυξη, η πολιτική οικονοµία και η οικονοµική ιστορία της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας, της Τουρκίας και της Ελλάδας. Επί του παρόντος, εργάζεται ως ερευνήτρια και σύµβουλος πολιτικής στην Ελλάδα.
