του Ανδρέα Κοσιάρη
Η σημαντική, πλην οριακή, νίκη του Λούλα στις προεδρικές εκλογές της Βραζιλίας κουβαλά μαζί της υποσχέσεις για εκατομμύρια κατοίκων της χώρας. Τα μηνύματα της διαφυγής από το νεοφιλελεύθερο οικονομικό μοντέλο, του σεβασμού στους αυτόχθονες πληθυσμούς και στο περιβάλλον, και της ειρηνευτικής δραστηριοποίησης στο εξωτερικό, προσφέρουν προοπτική προόδου που ξεφεύγει από τα βραζιλιάνικα σύνορα.
Η ιστορική επάνοδος του Λουίς Ιγκνάσιο Λούλα ντα Σίλβα στην προεδρία της Βραζιλίας ολοκληρώθηκε με την ανακοίνωση τα ξημερώματα της Δευτέρας των τελικών αποτελεσμάτων του δεύτερου γύρου των προεδρικών εκλογών της χώρας. Ο Λούλα πέτυχε μία σημαντική, αλλά οριακή νίκη, κερδίζοντας με ποσοστό 50,9% έναντι 49,1% του ακροδεξιού Ζαΐρ Μπολοσονάρο, διαφορά που μεταφράζεται σε προβάδισμα λίγο περισσότερων από 2 εκατ. ψήφων σε συνολικό αριθμό 118,5 εκατ. έγκυρων ψηφοδελτίων.
Η διαφορά των δύο υποψηφίων ήταν μικρότερη, σε ποσοστά και σε απόλυτους αριθμούς, από αυτήν του πρώτου γύρου, δίνοντας την εικόνα μιας εξαιρετικά διχοτομημένης πολιτικά χώρας. Η διαίρεση αυτή αντικατοπτρίζει σε μεγάλο βαθμό ταξικές διαφορές, αλλά και ένα πολύ ιδιότυπο εκλογικό σώμα που τείνει να επηρεάζεται από θρησκευτικές πιέσεις, αλλά και τη γνώμη «ινφλουένσερς» όπως οι εκατομμυριούχοι Βραζιλιάνοι αστέρες του ποδοσφαίρου, πολλοί εκ των οποίων στήριξαν δημόσια τον Μπολσονάρο.
Όμως παρά την ισχύ που διατηρεί ο Μπολσονάρο, αναμφίβολα πρόκειται για μία επιτυχία της λατινοαμερικανικής αριστεράς, που αντεπεξήλθε στη στημένη καταδίκη του Λούλα το 2018, αλλά και σε προσπάθειες αποκλεισμού φτωχών ψηφοφόρων από τις κάλπες τη βραδιά των εκλογών. Εκτός από εκατομμύρια Βραζιλιάνων, προσδοκίες από τη νίκη του Λούλα έχουν και εκατομμύρια ακόμα άνθρωποι στην υπόλοιπη Λατινική Αμερική αλλά και τον κόσμο, που περιμένουν να δουν μια διαφορετική πολιτική που θα επηρεάσει και τις δικές τους ζωές.
Κλίμα, περιβάλλον, Αμαζόνιος
Ίσως η σημαντικότερη, σε παγκόσμιο επίπεδο, προσμονή από τη νίκη του Λούλα, είναι για μία συνολική ανατροπή της περιβαλλοντικής πολιτικής του Μπολσονάρο. Κατά τη θητεία του ακροδεξιού προέδρου η αποψίλωση του Αμαζονίου εντάθηκε σημαντικά, ύστερα από σχεδόν μία δεκαετία μείωσης κατά τη διάρκεια των δύο προηγούμενων θητειών του Λούλα (2003-2010).
Ο Μπολσονάρο συνδύαζε την ιδεολογική αντίθεση στην ίδια την ύπαρξη της κλιματικής κρίσης, με μία ακόρεστη επιθυμία εκβιομηχάνισης κι εκμετάλλευσης του σπουδαίου περιβαλλοντικού πνεύμονα — σε αυτά πρέπει να προστεθεί και ο ρατσισμός του για τους αυτόχθονες πληθυσμούς, που ζουν σε αρμονία με το τροπικό δάσος στις υπό προστασία περιοχές του.
Από την αρχή της προεδρίας του, αλλά και παλαιότερα, καταφέρθηκε ενάντια στους «Ίντιος», όπως αποκαλούνται οι αυτόχθονες πληθυσμοί, περιγράφοντάς τους ως απολίτιστους βάρβαρους που εμποδίζουν την εμπορική εκμετάλλευση από εξορυκτικές εταιρείες, μεγαλοαγρότες και μεγαλοκτηνοτρόφους. Ο Μπολσονάρο αποδυνάμωσε τους ελεγκτικούς φορείς προστασίας του Αμαζονίου, απέλυσε ειδικούς και μείωσε τη χρηματοδότηση κρατικών περιβαλλοντικών κι επιστημονικών φορέων, επιχείρησε την αφαίρεση δικαιωμάτων από τους αυτόχθονες και προώθησε τα επιχειρηματικά συμφέροντα στην περιοχή.
Το αποτέλεσμα των πολιτικών του, σε συνδυασμό με τις μεγάλες πυρκαγιές που έπληξαν τον Αμαζόνιο, ήταν απώλεια περισσότερων από 34.000 τετρ. χιλιομέτρων δάσους στα τρία έτη από τον Αύγουστο του 2019 μέχρι τον Ιούλιο του 2021 — έκταση μεγαλύτερη από τη συνολική έκταση του Βελγίου. Κατά τη θητεία του Μπολσονάρο επιβεβαιώθηκε για πρώτη φορά πως το δάσος του Αμαζονίου εκπέμπει πλέον περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα από όσο έχει τη δυνατότητα να απορροφήσει, αποτέλεσμα της μείωσης της έκτασής του και των πυρκαγιών, πολλές από τις οποίες ξεκίνησαν από ανθρώπινο χέρι για την εκκαθάριση γης για αγροτοκτηνοτροφική και εξορυκτική εκμετάλλευση.
Η επαναφορά της προστασίας του τροπικού δάσους και γενικότερα μια διαφορετική περιβαλλοντική πολιτική, είναι από τα βασικότερα προτάγματα του Λούλα, όπως σημείωσε και ο ίδιος σε πρόσφατο άρθρο του στη γαλλική LeMonde. Σε αυτό τόνιζε την ανάγκη για δημόσιες πολιτικές που θα συνδυάζουν την κοινωνική δικαιοσύνη με την προστασία του περιβάλλοντος. Τέτοιες παρεμβάσεις, εάν ευοδωθούν, θα είναι ύψιστης σημασίας στη μάχη για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης, με πλεονεκτήματα που εκτείνονται πολύ πέρα από τη Βραζιλία στον υπόλοιπο πλανήτη.
Μια νέα ευκαιρία για τη ροζ παλίρροια
Η νίκη του Λούλα ολοκληρώνει ουσιαστικά τη δεύτερη «ροζ παλίρροια» — την επάνοδο στην εξουσία αριστερόστροφων κομμάτων και ηγετών σε μεγάλο μέρος της Λατινικής Αμερικής. Πλέον, από το 2023, η συντριπτική πλειοψηφία των χωρών της περιοχής θα έχουν κυβερνήσεις και ηγέτες που συμμετέχουν στο Φόρουμ του Σάο Πάολο, την προσπάθεια συνεννόησης και συνασπισμού των κεντροαριστερών και αριστερών κομμάτων της Λατινικής Αμερικής.
Υπάρχουν δεδομένες διαφορές ανάμεσά τους, αφού συμπεριλαμβάνουν κυβερνώντα κόμματα όπως τα πιο κεντρώα του Φερνάντεζ στην Αργεντινή και του Μπόριτς στη Χιλή μέχρι τα πιο σοσιαλιστικά όπως το Κομμουνιστικό Κόμμα Κούβας, την ηγεσία της Βενεζουέλας και το βολιβιανό MAS. Όμως είναι ξανά φανερή μια ελπιδοφόρα δυνατότητα συνεργασίας, όπως αυτή των αρχών του αιώνα όπου η Λατινική Αμερική είδε μία σημαντική αύξηση βιοτικού επιπέδου και μείωση των ανισοτήτων.
Η πρόοδος εκείνης της πρώτης «ροζ παλίρροιας» είχε ανασχεθεί από την επάνοδο της «καφέ», των δεξιών και ακροδεξιών κομμάτων που, πολλές φορές με τη βοήθεια των ΗΠΑ, επιχείρησαν να επαναφέρουν την ήπειρο στο νεοφιλελεύθερο μονοπάτι. Πλέον όμως, για πρώτη φορά οι επτά σημαντικότερες οικονομίες της Λατινικής Αμερικής είναι σε χέρια πολιτικών που έστω ρητορικά προωθούν πολιτικές μείωσης της ανισότητας και έχουν εκλεγεί μέσω της δυσαρέσκειας των φτωχών τμημάτων του πληθυσμού.
Το χρονικό σημείο αυτής της «αριστερής» στροφής είναι ιδιαίτερα σημαντικό, καθώς συμπίπτει με την άνοδο νεοφασιστικών δυνάμεων σε άλλες περιοχές του πλανήτη, όπως στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Με τη μεγαλύτερή της ευρύτητα, η δεύτερη «ροζ παλίρροια» έχει πολύ μεγαλύτερα στοιχήματα να εκπληρώσει, αποδεικνύοντας ότι υπάρχει η δυνατότητα για πολιτικές υπέρ των φτωχών στον ολοένα και πιο άνισο κόσμο μας.
Η Παλαιστίνη και η ειρήνη
Ενθουσιασμός για τη νίκη του Λούλα υπάρχει και σε ένα μέρος του πλανήτη που απέχει πάνω από δέκα χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από τη Βραζιλία: την κατεχόμενη Παλαιστίνη.
Στην προηγούμενή του θητεία ως πρόεδρος, ο Λούλα είχε αναγνωρίζει την ανεξαρτησία της Παλαιστίνης στα σύνορα του 1967 και είχε επισκεφτεί τη Δυτική Όχθη δηλώνοντας πως επιθυμεί μια «ελεύθερη και ανεξάρτητη Παλαιστίνη». Η στάση του αυτή ήταν προϊόν και μιας πλατιάς στήριξης στα δικαιώματα των Παλαιστινίων από τον βραζιλιάνικο πληθυσμό, που συστηματικά διαδήλωνε ενάντια στα εγκλήματα πολέμου του Ισραήλ και στη δραστηριότητα εταιρειών της ισραηλινής πολεμικής βιομηχανίας.
Η προεδρία του Μπολσονάρο ανέτρεψε πολλές από τις προηγούμενες πολιτικές των κυβερνήσεων της Βραζιλίας στο ζήτημα. Ακολουθώντας τα προτάγματα των Ευαγγελιστών Χριστιανών, που όπως και στις ΗΠΑ στηρίζουν αναφανδόν τις ακροδεξιές πολιτικές των ισραηλινών κυβερνήσεων, ο Μπολσονάρο προσέφερε κι αυτός άνευ ορίων στήριξη στο Ισραήλ.
Υποδέχτηκε τον Μπενιαμίν Νετανιάχου στην πρώτη ιστορικά επίσκεψη Ισραηλινού πρωθυπουργού στη Βραζιλία το 2018 και μίλησαν μαζί για μια «μεγάλη συμμαχία». Αντιτάχθηκε στην έναρξη έρευνας του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου για εγκλήματα πολέμου στις κατεχόμενες παλαιστινιακές περιοχές. Και υπογράμμιζε τακτικά τη στήριξή του με συμβολικές κινήσεις: το 2020 έδωσε μια μεγάλη ομιλία στους οπαδούς του με φόντο σημαίες των ΗΠΑ και του Ισραήλ, ενώ μέχρι και στις εκλογές αυτής της Κυριακής, η σύζυγός του ψήφισε φορώντας μπλούζα με τη σημαία του Ισραήλ.
Ο Λούλα είχε τη στήριξη της Συνομοσπονδίας Παλαιστίνιων Αράβων στη Βραζιλία και οι Παλαιστίνιοι μπορούν πλέον να περιμένουν τη στήριξη των δικαιωμάτων τους από τη μεγαλύτερη δημοκρατία της Ν. Αμερικής.
Παράλληλα, σε άλλους τομείς εξωτερικής πολιτικής, η πλευρά του Λούλα έχει δείξει διάθεση για έναν ενεργό ειρηνευτικό ρόλο της Βραζιλίας στη διεθνή σκηνή. Αρχής γενομένης από την ίδια την περιοχή της Λ. Αμερικής, με την αναμενόμενη επανέναρξη διπλωματικών σχέσεων με τη Βενεζουέλα που είχε διακόψει ο Μπολσονάρο ακολουθώντας επιταγές της κυβέρνησης Τραμπ.
Η κυβέρνηση Λούλα επιθυμεί όμως να παίξει και έναν ευρύτερο διεθνή ρόλο. Ο Λούλα ήταν εμπνευστής της συμμαχίας BRICS, της συμμαχίας των οικονομιών Βραζιλίας, Ρωσίας, Ινδίας, Κίνας και Νοτίου Αφρικής. Με πρόσφατες δηλώσεις του, ο σύμβουλος εξωτερικής πολιτικής και παλαιός υπουργός εξωτερικών του Λούλα, Κέλσο Αμορίμ, μίλησε για τον σημαντικό ρόλο που μπορεί να παίξει η μέλλουσα κυβέρνηση της Βραζιλίας στην επανέναρξη ειρηνευτικών συνομιλιών μεταξύ της Ρωσίας και της Ουκρανίας. Οι διαπραγματεύσεις, είπε ο Αμορίμ, πρέπει να είναι πρωτοβουλία των ΗΠΑ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά θα πρέπει να συμπεριληφθούν σε αυτές και οι χώρες των BRICS, όπως η Βραζιλία και η Κίνα.
Στη θεωρία τουλάχιστον, η νέα κυβέρνηση της Βραζιλίας προτίθεται να προωθήσει μια διαφορετική προσέγγιση στη διεθνή πολιτική. «Η απομόνωση, οι κυρώσεις, οι αποκλεισμοί, οι απειλές ισχύος δεν βοηθούν καθόλου. Κάνουν μονάχα τα πράγματα δυσκολότερα», είπε ο Αμορίμ και προσέθεσε μία περαιτέρω ένδειξη των διαθέσεων του Λούλα: «Θα κάνουμε ό,τι μπορούμε υπέρ της δημοκρατίας με τρόπο που δείχνει σεβασμό, μη παρεμβατικά και χωρίς αλαζονεία».
