Μετάφραση/Επιμέλεια: Ανδρέας Κοσιάρης
Πηγή: Mustafa Habib – Niqash.org
Αυτόν τον μήνα το Ιράκ και ο Λίβανος έχουν ένα κοινό: αντικυβερνητικές διαδηλώσεις. Αυτό μερικώς οφείλεται σε ένα άλλο κοινό τους, το αναποτελεσματικό και βαθιά διεφθαρμένο σύστημα ποσόστωσης των κυβερνήσεών τους. Από αυτήν την παγίδα δεν υπάρχει εύκολη διέξοδος.
Τα πολιτικά συστήματα των δύο χωρών έχουν κάτι που περιγράφεται καλύτερα ως ένα ανεπίσημο σύστημα ποσόστωσης, που υπαγορεύει τον τρόπο που λειτουργεί η δημοκρατία τους και το πώς οι πολιτικοί – και οι γραφειοκράτες – αποκτούν εξουσία.
Είναι ένα σύστημα που επιζεί δίνοντας έμφαση στη δογματική ή την εθνοτική αφοσίωση, πάνω από την εθνική ταυτότητα, και υποχρεώνοντας την κατασκευή περίπλοκων συμμαχιών στις διακυβερνήσεις. Στο Ιράκ, το ανεπίσημο σύστημα ποσόστωσης μοιράζει την εξουσία ανάμεσα στις τρεις κυρίαρχες ομάδες ψηφοφόρων: Σουνίτες και Σιίτες Μουσουλμάνους και τους Κούρδους. Στον Λίβανο, η εξουσία είναι κατανεμημένη μεταξύ Σουνιτών και Σιιτών Μουσουλμάνων και των Χριστιανών της χώρας.
Βασικά, αυτό σημαίνει ότι, για παράδειγμα, οι Σιίτες συνήθως ψηφίζουν Σιίτες, οι Σουνίτες ψηφίζουν Σουνίτες και οι Χριστιανοί ψηφίζουν Χριστιανούς – εις το διηνεκές. Αν και οι δύο χώρες υποτίθεται πως είναι δημοκρατικές, το ανεπίσημο σύστημα ποσόστωσης λειτουργεί εναντίον της αληθινής δημοκρατίας. Επίσης οδηγεί τα πολιτικά κόμματα να φέρονται και να οργανώνουν τις πολιτικές τους εκστρατείες με έντονα διχαστικό τρόπο, που αναγκαία αποκλείει ψηφοφόρους που δεν ανήκουν στην ίδια εθνοτική ή θρησκευτική ομάδα.
Το ανεπίσημο σύστημα ποσόστωσης του Ιράκ καθιερώθηκε μετά την εισβολή των ΗΠΑ στη χώρα το 2003, που έριξε το καθεστώς του Σαντάμ Χουσεΐν. Για να αποφύγουν τις δογματικές διαμάχες μεταξύ των πολιτικών της χώρας, οι Αμερικανοί διαχειριστές θεώρησαν σωστό να μοιράσουν τις πιο σημαντικές θέσεις στο νέο κοινοβούλιο του Ιράκ μεταξύ των τριών μεγάλων εθνοτικών και δογματικών ομάδων της χώρας. Στο πέρας του χρόνου όμως, πολλοί αναλυτές πιστεύουν ότι αυτή η πρακτική έχει παρακωλύσει την Ιρακινή δημοκρατία, με τους ηγέτες να επιλέγονται για τη σέχτα ή την εθνικότητά τους, παρά για την αξία τους ως πολιτικοί.
Και το σύστημα προκαλεί περισσότερα προβλήματα από αυτό. Στην πραγματικότητα, ακολουθεί άλλες δύο αρχές: Πόση ισχύ δίνει κάθε θέση στον άνθρωπο που την αναλαμβάνει, και συνεπώς πόσα χρήματα μπορεί αυτή η θέση να του προσκομίσει. Το αποτέλεσμα είναι ότι μια μικρή ομάδα ατόμων από κάθε δημογραφικό σύνολο μονοπωλεί τον πλούτο και τα προνόμια.
Στον Λίβανο, ο 15ετής εμφύλιος δημιούργησε ένα παρόμοιο πρόβλημα, με έντονη εχθρότητα μεταξύ των διαφόρων ομάδων στην χώρα. Όταν ο πόλεμος επιτέλους τελείωσε, το ανεπίσημο σύστημα ποσόστωσης του Λιβάνου καθιερώθηκε για παρόμοιους λόγους: Να κάνει όλες τις ομάδες της χώρας να αισθάνονται ότι έχουν κομμάτι των νέων δομών εξουσίας.
Στο Ιράκ, το σύστημα ποσόστωσης υποτίθεται ότι θα ήταν προσωρινό, ένας τρόπος για να διατηρηθεί η ειρήνη μέχρι να ριζώσει η αληθινή δημοκρατία. Αντίθετα, το σύστημα άνθισε και μαζί του άνθισαν η ευνοιοκρατία και η διαφθορά, μονιμοποιώντας το. Εν τέλει, κανείς δεν ήθελε να παραδώσει τα όσα απέκτησε.
Στο σημερινό Ιράκ, οι προεκλογικές εκστρατείες των Σιιτικών Μουσουλμανικών κομμάτων συχνά επαφίενται στον φόβο «του άλλου» – των Σουνιτών Μουσουλάνων – με πολιτικούς να ισχυρίζονται πως, επειδή ο δικτάτορας Σαντάμ Χουσεΐν ήταν Σουνίτης, όλοι οι Ιρακινοί που μοιράζονται τη σέχτα του επιθυμούν την επιστροφή ενός αυταρχικού καθεστώτος που θα τους βάλει σε θέσεις εξουσίας. Την ίδια στιγμή, τα Σουνιτικά κόμματα σπέρνουν τον φόβο ισχυριζόμενα ότι οι Σιίτες επιθυμούν μόνο να αυξήσουν την επιρροή του Ιράν επί της χώρας τους.
Οποτεδήποτε η δογματική δημαγωγία καταλαγιάζει, και δεν υπάρχει κάποια νέα κρίση για να αποσπάσει την προσοχή των πολιτών, οι γείτονες ξεκινούν να αντιλαμβάνονται πως η Σουνιτική ή Χριστιανική ή Σιιτική οικογένεια που μένει απέναντι, δεν μπορεί κι αυτή να αγοράσει ψωμί — και ότι έχουν κοινή την ανεργία, τις κακές κρατικές υπηρεσίες και τους διεφθαρμένους πολιτικούς.
Στο Ιράκ, αυτή η συνειδητοποίηση ήρθε κατά τη διάρκεια των μαχών με το Ισλαμικό Κράτος: Καθώς οι Ιρακινές δυνάμεις έμπαιναν στη Μοσούλη, Σουνίτες και Σιίτες Μουσουλμάνοι μάχονταν πλάι-πλάι, απέναντι σε έναν κοινό εχθρό. Και κατά τη διάρκεια των πρόσφατων αντικυβερνητικών διαδηλώσεων στο Ιράκ, οι δογματικές αφοσιώσεις δεν έπαιξαν ρόλο. Στις νότιες πόλεις του Ιράκ όπως η Βασόρα, Σιίτες Μουσουλμάνοι διαδηλωτές – άνευ αρχηγών, θυμωμένοι, κυρίως νέοι άνδρες – επιτέθηκαν στα γραφεία Σιιτικών κομμάτων.
Έπειτα από τις πρόσφατες διαδηλώσεις στο Ιράκ και τις αντίστοιχες αυτής της εβδομάδας στον Λίβανο, τα πολιτικά κόμματα και στις δύο χώρες δεσμεύτηκαν να υποστηρίξουν τους πολίτες και υποσχέθηκαν να αντιμετωπίσουν τα αιτήματά τους.
Όμως οι πολιτικοί, και συχνά και οι πολίτες, καταλαβαίνουν πως το υπάρχον πολιτικό σύστημα με τις ανεπίσημες ποσοστώσεις του, δε σηκώνει εύκολες διορθώσεις. Κι αυτό διότι η ποσόστωση είναι βασισμένη στη διανομή κορυφαίων και ισχυρών θέσεων σε πιστούς του καθεστώτος. Δε βασίζεται στην ορθή διακυβέρνηση ούτε στην αξία του καθενός — η τοποθέτηση ανθρώπων με τις κατάλληλες δεξιότητες για τη θέση τους απειλεί το σύστημα ποσόστωσης και όσους κέρδισαν από αυτό.
Στα βασίλεια της Μέσης Ανατολής, οι βασιλικές οικογένειες μπορεί να μην αποτελούνται από ιδιαίτερα ικανούς κυβερνήτες αλλά, δεδομένης της δικτατορικής ισχύος τους και των χρημάτων, μπορούν να διορίσουν όσους ειδικούς επιθυμούν για να βελτιώσουν τη ζωή των πολιτών τους. Αυτό νομιμοποιεί την αντιδημοκρατική εξουσία τους. Στον αντίποδα, χώρες όπως το Ιράκ και ο Λίβανος, δεσμευμένες σε αυτό το σύστημα ποσόστωσης, δεν έχουν ελπίδα σωστής διακυβέρνησης — παρά το γεγονός πως έχουν τις βάσεις ενός δημοκρατικού συστήματος.
Μέχρι ενός σημείου, το Ιράκ και ο Λίβανος απολαμβάνουν μερικά από τα στοιχεία μιας αυθεντικής δημοκρατίας, όπως η ελευθερία του λόγου, ειδικά συγκρινόμενες με άλλες Αραβικές χώρες. Παρόλα αυτά, παραμένουν και οι δύο εξαιρετικά εύθραυστες, διότι το σύστημα ποσόστωσης θρέφει τον εαυτό του δημιουργώντας εχθρότητα μεταξύ των διαφορετικών ομάδων ψηφοφόρων. Θα φανταζόταν κανείς ότι αργά ή γρήγορα, ένα τέτοιο σύστημα θα διαλυόταν, καθώς οι συνθήκες που επέβαλλαν τη δημιουργία του εξαφανίζονται και καθώς γίνεται ολοένα και πιο ξεκάθαρο ότι ένα τέτοιο σύστημα δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την ορθή λειτουργία μιας χώρας, ούτε για τον ισότιμο διαμοιρασμό πλούτου ενός έθνους.
Στο Ιράκ και τον Λίβανο, οι άνθρωποι είναι ακόμα θυμωμένοι. Οι διαδηλώσεις θα συνεχιστούν. Αλλά υπάρχει και μια πιο σημαντική ερώτηση: Πώς μπορεί αυτό το δηλητηριώδες σύστημα ποσόστωσης να αλλάξει? Ειδικά όταν οι διαδηλωτές έχουν μονάχα τις καλές τους προθέσεις για να αντιπαρατεθούν στη θέληση των πολιτικών κομμάτων εξουσίας, που διαθέτουν και όπλα και ξένη υποστήριξη.
