Την πρώτη φορά που η Ιρλανδία αποτέλεσε μέτρο σύγκρισης για την Ελλάδα ήταν την δεκαετία του ’90, επί Κ. Σημίτη όταν οι εγχώριοι, υψηλοί ρυθμοί μεγέθυνσης συγκρίνονταν με αυτούς του «κέλτικου τίγρη». Τη δεύτερη φορά που η τύχη των δύο χωρών συμβάδισε διέψευσε τις υψιπετείς προσδοκίες που είχαν δημιουργηθεί για μια αέναη και κυρίως δίκαιη μεγέθυνση με κοινωνικό μέρισμα. Ήταν στο αποκορύφωμα της οικονομικής κρίσης του 2008, όταν η περιφέρεια της ευρωζώνης αποδείχτηκε το μαλακό υπογάστριο του κοινού νομίσματος. Έκτοτε, η πορεία τους συναντήθηκε ξανά, πριν την έλευση μάλιστα του κορονοϊού και της συνακόλουθης κρίσης. Σημείο συνάντησης είναι τα ανεξόφλητα στεγαστικά δάνεια, που εξελίσσονται σε ιδανική παγίδα για χιλιάδες δανειολήπτες.
Στην Ελλάδα, το σχέδιο Ηρακλής (4649/2019) υπόσχεται να μειώσει περαιτέρω τα κόκκινα δάνεια των τραπεζών. Και θα το κάνει! Η κρατική εγγύηση ύψους 12 δισ. ευρώ είναι σίγουρο ότι θα διευκολύνει τις τιτλοποιήσεις δανείων και την μεταπώλησή τους. Πολλώ δε μάλλον όταν σε αυτούς τους τίτλους θα συμπεριληφθούν κι εξυπηρετούμενα δάνεια έτσι ώστε να αξιολογηθούν ως «ομολογίες υψηλής προεξοφλητικής προτεραιότητας», από τον Εξωτερικό Οργανισμό Πιστοληπτικής Αξιολόγησης και να ωφεληθούν της κρατικής εγγύησης, που μάλιστα «δύναται να αυξάνεται». Το άρθρο 2 του νόμου δεν αφήνει κανένα ερωτηματικό: «Ως τιτλοποίηση απαιτήσεων νοείται η μεταβίβαση απαιτήσεων, συμπεριλαμβανομένων απαιτήσεων σε προσωρινή ή οριστική καθυστέρηση ή ρύθμιση, από δάνεια ή πιστώσεις που έχουν χορηγηθεί από πιστωτικά ιδρύματα». Στο συγκεκριμένο χωρίο ο τονισμός πέφτει στη λέξη «συμπεριλαμβανομένων»…
Μακροπρόθεσμο ζητούμενο των τραπεζών είναι να δοθεί μια περαιτέρω ώθηση στην αγορά ακινήτων, να πάψει να είναι μια επί της ουσίας «ακίνητη αγορά». Αντίθετα με ό,τι συμβαίνει για παράδειγμα στις ΗΠΑ, που τα νοικοκυριά αλλάζουν συχνότερα σπίτι σε συνάρτηση με τις μεταβαλλόμενες ανάγκες ή την οικονομική τους κατάσταση. Όπως ακριβώς από την μια γενιά στην άλλη έπαψε να είναι δεδομένο ότι o εργάσιμος βίος ξεκινάει και τελειώνει σε 2 το πολύ 3 δουλειές, έτσι και το σπίτι ακολουθεί τη δουλειά ή το αυτοκίνητο και παύει να ταυτίζεται με κάθε οικογένεια. Το σχέδιο Ηρακλής θα λειτουργήσει καταλυτικά σε αυτή την κατεύθυνση, επιταχύνοντας την εμπορευματοποίηση της στέγης, μέσω της δημιουργίας μιας δευτερογενούς αγοράς κατοικίας. Κι όπως συμβαίνει παντού μάλιστα, ο νεοφιλελευθερισμός οφείλει τα πάντα στο κράτος: Η δευτερογενής αγορά στέγης κατά κοινή ομολογία δεν θα μπορούσε να δημιουργηθεί αν το «επάρατο» κατά τ’ άλλα κράτος δεν προσέφερε αφειδώλευτα εγγυήσεις.
Το «πράσινο φως» στις τράπεζες να περάσουν στους λεγόμενους εξυπηρετητές, που είναι συχνά θυγατρικές τους, πράσινα και κόκκινα δάνεια, σε συνδυασμό με τον τερματισμό του καθεστώτος προστασίας της πρώτης κατοικίας από κατασχέσεις και πλειστηριασμούς στα τέλη Ιουλίου του 2020 κανείς δεν αμφιβάλλει ότι θα έχει δύο δραματικές επιπτώσεις: Σταδιακή μείωση της ιδιοκατοίκησης και αύξηση των αστέγων. Κι αν αυτή η πρόβλεψη φαίνεται υπερβολική αρκεί μια ματιά στην… Ιρλανδία, που διέρχεται μια άνευ προηγουμένου στεγαστική κρίση – κι εδώ βρίσκεται το τρίτο στη σειρά σημείο συνάντησής μας με την πατρίδα του Τζέιμς Τζόις.
Η οικονομική κρίση στην Ιρλανδία τελείωσε πολλά χρόνια πριν τελειώσει η ελληνική. Το 2013 κιόλας οι ρυθμοί αύξησης του ΑΕΠ ξεκίνησαν να αυξάνονται και συνέχισαν μέχρι και το 2019, αν και με μικρότερο ρυθμό. Το βιοτικό επίπεδο όμως των Ιρλανδών βρισκόταν σε ελεύθερη πτώση, πολύ πριν έρθει το lockdown. Η επιδείνωση των όρων ζωής κι εργασίας ήταν τόσο ραγδαία ώστε η εκλογική επιτυχία του Σιν Φέιν τον Φεβρουάριο του 2020 χαρακτηρίστηκε ως η αντίδραση των Ιρλανδών απέναντι στις αντι-ασφαλιστικές μεταρρυθμίσεις και την στεγαστική κρίση. Οι δικοί τους «μνημονιακοί» νόμοι και πολύ εντονότερα οι όροι διάσωσης των δικών τους χρεοκοπημένων τραπεζών εξασφάλισαν ότι οι Ιρλανδοί τη μεταμνημονιακή εποχή, κι ενώ το ΑΕΠ αυξανόταν αδιαλείπτως, έχασαν ό,τι κατάφεραν να διαφυλάξουν ακόμη και την εποχή των Μνημονίων, που όπως και στην Ελλάδα αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο του άγραφου κοινωνικού συμβολαίου τους: τα σπίτια τους! Οι αριθμοί βοούν: Τετραπλασιασμός των αστέγων από τη μία και μείωση του ποσοστού ιδιοκατοίκησης από την άλλη, όταν ακόμη και στο αποκορύφωμα της κρίσης δεν παρατηρήθηκαν τέτοιες μεταβολές. Τότε, η ελλιπής σε σχέση με σήμερα, εμπορευματοποίηση της κατοικίας κι ένα πιο προστατευτικό καθεστώς, που ακυρώθηκε από τις μετέπειτα κυβερνήσεις, διασφάλιζε τα υψηλά ποσοστά ιδιοκατοίκησης κι απέτρεπε τις εξώσεις, που ήρθαν σαν φυσικό επακόλουθο.
Ό,τι θα γίνει και στην Ελλάδα σε λιγότερο από τρεις μήνες…
Εφημερίδα Τα Νέα, 12 Ιουνίου 2020
