Άρης Χατζηστεφάνου | Η Εφημερίδα των Συντακτών 08/01/2022
Η καλτ τηλεοπτική σειρά που έκλεισε τον πρώτο κύκλο της πριν από περίπου τρείς δεκαετίες χρόνια συνδέθηκε από αρκετούς επιστήμονες με τα πρώτα στάδια της πανδημίας του κορονοϊού. Δυστυχώς οι εξελίξεις δεν επιβεβαίωσαν τον αρχικό ενθουσιασμό.
«Είμαστε όλοι Μαγκάιβερ», έγραφε πριν από περίπου δυο χρόνια η εφημερίδα «Wall Street Journal», θυμίζοντας στους ελαφρώς παλαιότερους τον ήρωα της ομώνυμης τηλεοπτικής σειράς, ο οποίος αντιμετώπιζε κάθε αντιξοότητα με έναν ελβετικό σουγιά, έναν συνδετήρα και το ασημόχαρτο μιας τσίχλας. Καθώς η πανδημία του κορονοϊού έπιανε εξαπίνης τα συστήματα υγείας του αναπτυγμένου κόσμου, γιατροί και νοσηλευτές ανακάλυπταν κάθε είδους πατέντες για να αντικαταστήσουν τον ελλιπή εξοπλισμό που είχαν στη διάθεσή τους για τη διασωλήνωση ασθενών. Χρησιμοποιώντας κάθε εργαλείο που έβρισκαν μέσα στο νοσοκομείο, έφτιαχναν από υλικά προσωπικής προστασίας μέχρι ανταλλακτικά για αναπνευστήρες, ενώ επιδιόρθωναν συνεχώς συσκευές που δεν άντεχαν την υπερβολική χρήση.
Το όνομα Μαγκάιβερ άρχισε να χρησιμοποιείται τόσο συχνά στην πρώτη φάση της πανδημίας, ώστε αρκετοί συνειδητοποιήσαν ότι είχε ήδη περάσει στην αγγλική γλώσσα σαν ρήμα. Έναν χρόνο αργότερα, παραδείγματος χάριν, διαβάζαμε και τον εξής τίτλο εφημερίδας: «Μην προσπαθείτε να Μαγκάιβερ μια αναμνηστική δόση εμβολίου» («Don’t try to MacGyver a COVID-19 booster shot»), με την οποία ο συντάκτης ήθελε να πει ότι οι κυβερνήσεις δεν θα πρέπει να αυτοσχεδιάζουν με την τρίτη δόση εμβολίου αλλά να ακολουθούν τις οδηγίες της παγκόσμιας επιστημονικής κοινότητας.
Για την ιστορία, το βρετανικό λεξικό «Oxford English Dictionary» είχε προλάβει να προσθέσει το «Μαγκάιβερ» ως ρήμα ήδη από την εποχή που μεταδιδόταν ο πρώτος κύκλος της σειράς (1985-1992), ενώ το 2006 προστέθηκε και το επίθετο «MacGyvered», που σημαίνει «τροποποιημένος ή αυτοσχεδιασμένος με ευφυή τεχνάσματα».
Οι αυτοσχέδιες συσκευές, βέβαια, που επινοούσε το προσωπικό των νοσοκομείων δεν ήταν πάντα εξίσου αποτελεσματικές με τις πρωτότυπες. Μάλιστα, ο καθηγητής Αναισθησιολογίας Στούαρτ Μάρσαλ, από το Πανεπιστήμιο Μονάς της Μελβούρνης, ανέπτυξε τη θεωρία του MacGyver bias (μεροληψία Μαγκάιβερ) – το γεγονός δηλαδή ότι γιατροί και νοσηλευτές υπερεκτιμούν τις δυνατότητες των εφευρέσεών τους γιατί είναι συναισθηματικά δεμένοι μαζί τους.
Σε κάθε περίπτωση, ακόμη και όταν οι πατέντες Μαγκάιβερ αποδεικνύονταν κατώτερες των προσδοκιών, δεν έπαυαν να αποτελούν τη φιλότιμη και ηρωική προσπάθεια επιστημόνων και τεχνικών που βρίσκονταν στην πρώτη γραμμή της μάχης, αντιμέτωποι όχι μόνο με τη χειρότερη πανδημία του τελευταίου αιώνα αλλά και με τις χρόνιες ελλείψεις που είχαν αφήσει πίσω τους δεκαετίες λιτότητας και ιδιωτικοποιήσεων των συστημάτων υγείας.
Αν και, με ορισμένες επιφυλάξεις, θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ότι ο Μαγκάιβερ δικαιούνταν αυτή την υστεροφημία. Η σειρά έκανε την εμφάνισή της στο απόγειο του αμερικανικού ρεϊγκανισμού, όταν οι περισσότεροι τηλεοπτικοί ήρωες έλυναν όλα τους τα προβλήματα με ένα περίστροφο. Αντίθετα, ο Μαγκάιβερ απεχθανόταν τα όπλα (όσο και τα ύψη). Μπορεί να μην ξέφυγε ποτέ από το ψυχροπολεμικό κλίμα της εποχής του (άλλωστε ήταν Αμερικανός πράκτορας που συχνά μαχόταν πρώην «σοσιαλιστικά» καθεστώτα), αλλά τουλάχιστον τα έβαζε και με πολυεθνικές που κατέστρεφαν το περιβάλλον και διέλυαν τοπικές κοινωνίες. Αν προσθέσεις και την τάση του ήρωα να γίνει χορτοφάγος, θα μπορούσαμε να πούμε ότι αποτελούσε έναν Δημοκρατικό στα χρόνια της παντοκρατορίας των Ρεπουμπλικανών – δεν ήταν δηλαδή ούτε ο καλύτερος σύμμαχος, αλλά δεν βρισκόταν και στην πρώτη λίστα των εχθρών.
Σε κάθε περίπτωση ήταν ο ήρωας της εφαρμοσμένης επιστήμης, όπου η Φυσική και η Χημεία είχαν τον πρώτο λόγο απέναντι στην ωμή βία και κυρίως απέναντι στον μυστικισμό που χαρακτήρισε τις αμερικανικές σειρές που ακολούθησαν. Η αμέσως επόμενη τηλεοπτική δεκαετία στιγματίστηκε από τα μεταφυσικά «X-files» (1993-2002), ενώ με τη νέα χιλιετία το σκοτάδι έγινε πιο βαθύ, καθώς δεκάδες βαμπίρ, ζόμπι και ήρωες με αποκρυφιστικές ικανότητες ξεχείλιζαν από τη μικρή οθόνη.
Η επιστροφή λοιπόν της αύρας του Μαγκάιβερ στα πρώτα χρόνια της πανδημίας φάνταζε σαν ένα ενθαρρυντικό μήνυμα για την επαναφορά του ορθού λόγου. Ήταν η εποχή που όλοι νομίζαμε ότι ο κόσμος θα εμπιστευόταν την επιστήμη, οι κυβερνήσεις θα έδιναν στους ειδικούς τα κονδύλια που χρειάζονται για την υγεία αλλά και την έρευνα, ενώ οι φαρμακοβιομηχανίες θα αναγκάζονταν να εγκαταλείψουν τις πατέντες εμβολίων και φαρμάκων για να σώσουν εκατομμύρια ζωές. Σχεδόν τίποτα από αυτά δεν συνέβη. Μεγάλη μερίδα του παγκόσμιου πληθυσμού βυθίστηκε σε μεσαιωνικές θεωρίες συνωμοσίας, τα κράτη περιχαρακώθηκαν στα εθνικά τους σύνορα, αδιαφορώντας για το ότι η λύση μιας πανδημίας μπορεί να έχει μόνο παγκόσμιο χαρακτήρα και οι φαρμακοβιομηχανίες συνέχισαν να κερδοσκοπούν ασύστολα.
Και η τραγικότερη ειρωνεία της τύχης; Η συνέχεια της τηλεοπτικής σειράς «Μαγκάιβερ» (μια αδιάφορη σκιά του πρώτου κύκλου) αποτέλεσε μια από τις πρώτες αμερικανικές παραγωγές που διακόπηκαν αιφνίδια λόγω της πανδημίας.
