του Έκτορα-Ξαβιέ Δελαστίκ
Η πτώση εξαρτημάτων από δορυφόρους δύσκολα γίνεται είδηση, ακόμα και όταν αφορά κατοικημένες περιοχές. Η αντιμετώπιση του διαστήματος ως πολύτιμου πόρου και κοινωνικού αγαθού δεν είναι μια αφαιρετική ιδέα πλέον. Είναι απαραίτητο να συζητήσουμε σοβαρά και συλλογικά την προσπάθεια ιδιωτικοποίησης του διαστήματος.
Ο εικονιζόμενος κρατήρας προέρχεται από πείραμα το οποίο προσομοίωνε τι θα συνέβαινε εάν ένας πλαστικός σωλήνας 14 γραμμαρίων προσέκρουε με 24.000 χιλιόμετρα την ώρα σε μια πλάκα αλουμινίου. Μεγάλο μέρος των δορυφόρων που χρησιμοποιούμε για μια σειρά σκοπούς βρίσκονται σε τροχιές στις οποίες κινούνται με παρόμοιες ταχύτητες. Φυσικά, όσον αφορά τους δορυφόρους και τις συσκευές που στέλνουμε στο διάστημα, καταχωρούνται βάσει διεθνούς συνθήκης σε ειδικές βάσεις δεδομένων ακριβώς ώστε να αποφεύγονται οι συγκρούσεις.
Δεν καταχωρούνται εξ’ ορισμού όμως τα διάφορα «διαστημικά σκουπίδια», τα οποία περιλαμβάνουν εξαρτήματα, θραύσματα της θωράκισης δορυφόρων, μέχρι και νιφάδες μπογιάς οι οποίες έχουν πολλές φορές προκαλέσει σημαντικές φθορές στα τζάμια διαστημικών αποστολών.
Σε αυτό το σημείο θα θέλαμε να φανταστείτε ένα μικρό επικοινωνιακό δορυφόρο – ουσιαστικά ένα μικρό κουτί με φωτοβολταϊκά για παραγωγή ενέργειας. Ξαφνικά μια διαστημική βολίδα -συγκεκριμένα για την ιστορία μας, μια βίδα που χάθηκε στο διάστημα το 2006– συγκρούεται με αυτόν. Οι ζημιές ίσως να είναι διαχειρίσιμες και να συνεχίσει να είναι λειτουργικός, αν και «τραυματισμένος» για μερικά ακόμα χρόνια.
Αρκετές αναγνώστριες και αναγνώστες (ίσως με ένα προβάδισμα στα άτομα που έχουν ασχοληθεί με τη φυσική) έχουν αντιληφθεί το βαθύ πρόβλημα που γεννιέται τη στιγμή της σύγκρουσης. Αυτή η μία, μοναδική βολίδα δε δημιούργησε απλά φθορές, αλλά και αρκετές ακόμα βολίδες: εξαρτήματα, κομμάτια της θωράκισης, μπογιά, ίσως κάποιο κομμάτι κεραίας ή φωτοβολταϊκών και άλλα. Αυτές με τη σειρά τους έχουν τη δυνατότητα να δημιουργήσουν ακόμα περισσότερες.
Το ιδιωτικό κεφάλαιο στρέφεται στο διάστημα… τη χειρότερη στιγμή
Το φαινόμενο που μόλις περιγράψαμε ονομάζεται στη βιβλιογραφία «σύνδρομο Κέσλερ». Το πιθανό του αποτέλεσμα είναι η μετατροπή ολόκληρων περιοχών γύρω από τον πλανήτη σε «επικίνδυνες ζώνες» με αρκετά πυκνά νέφη από διαστημικά σκουπίδια ώστε να βρίσκεται μονίμως σε κίνδυνο κάθε συσκευή ή αποστολή σε αυτές. Υπάρχουν δύο χαρακτηριστικά του τα οποία είναι καίριο να αναφέρουμε εδώ:
- Πρώτον, επειδή ακριβώς το διάστημα είναι τεράστιο και… άδειο, αυτό το φαινόμενο γίνεται εμφανές κατά βάση όταν είναι πλέον αργά. Με άλλα λόγια, όταν η συχνότητα συγκρούσεων αρχίσει να γίνεται οικονομικά ανησυχητική, το πιο πιθανό είναι να είναι ήδη μάλλον αργά για να αντιμετωπιστεί.
- Δεύτερον, η ατμόσφαιρα της Γης είναι εκτεταμένη. Τα διάφορα «διαστημικά σκουπίδια» φυσιολογικά «φρενάρονται» από την τριβή, πέφτουν προς τη Γη και καίγονται στην ατμόσφαιρα. Αυτό σημαίνει πως ο πιο απλός τρόπος να αποφύγουμε το Σύνδρομο Κέσλερ θα ήταν απλά… να ρυπαίνουμε αρκετά αργά και αραιά το διάστημα, καθώς είναι σχεδόν αυτοκαθαριζόμενο.
Σε αυτό το σημείο ακριβώς πρέπει να σταθούμε στον τρόπο με τον οποίο η αστική τάξη αντιλαμβάνεται την οικονομία και την ανάπτυξη: πως η οικονομική ανάπτυξη μπορεί και πρέπει να είναι διαρκής, σαν οι απαραίτητοι φυσικοί πόροι να είναι απεριόριστοι.
Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο, με βάση έκθεση του European Space Policy Institute του 2022, το 78,6% (!) των δορυφόρων εν λειτουργία ήταν εμπορικής χρήσης. Συγκρίνετέ το με το καταγεγραμμένο 10,2% των κρατικών δορυφόρων, 8,8% στρατιωτικών δορυφόρων και 4,4% δορυφόρων μη εμπορικών ιδιωτών (π.χ. ερευνητικών ιδρυμάτων). Όπως φαντάζεστε, αυτός ο αριθμός εμπορικών δορυφόρων είναι βαθιά μονοπωλιακός: σχεδόν τα ¾ των εμπορικών δορυφόρων ανήκουν μόνο σε δύο εταιρίες, τη SpaceX και την OneWeb. Στη SpaceX μάλιστα οφείλεται το 80% των εκτοξεύσεων που έγιναν από τις Η.Π.Α. για το 2022.
Η αύξηση του αριθμού των δορυφόρων κινείται πρωτίστως από τις ιδιωτικές εταιρίες. Με δεδομένα του 2021, το 42.7% των δορυφόρων ανήκε στις δύο προαναφερθείσες εταιρίες. Το 2022, αυτές οι δύο εταιρίες ήλεγχαν την απόλυτη πλειοψηφία των δορυφόρων, με 58.2% του συνόλου.
Ειδικά όσον αφορά τη SpaceX, πρέπει να σημειώσουμε πως ο Έλον Μασκ έχει δώσει σαφείς ενδείξεις πως θα χρησιμοποιήσει την πρόσβασή του στο Λευκό Οίκο ώστε να αντιπαρατεθεί με τις ελεγκτικές αρχές που εποπτεύουν την εταιρία του. Φυσικά, η πιο βασική παράμετρος αντιπαράθεσης είναι ακριβώς τα θέματα ασφαλείας των εκτοξεύσεων. Η βαθύτερη αντιπαράθεση όμως είναι η προσπάθεια γιγάντωσης της εταιρίας μέσω της ιδιωτικοποίησης υπηρεσιών που αποτελούν ευθύνη του αμερικανικού Δημοσίου.
Θα πέσει ο ουρανός στα κεφάλια μας;
Ο εμφανής κίνδυνος του Συνδρόμου Κέσλερ που εντείνεται από την εγγενή αρπακτικότητα του κεφαλαίου προς το διάστημα είναι η δημιουργία απαγορευτικών ζωνών που θα καταστρέφουν συστηματικά σημαντικές υποδομές όπως συστήματα γεωεντοπισμού, παρακολούθησης ρύπων και άλλων. Οι αθεράπευτα αισιόδοξοι σαν το γράφοντα εκνευριζόμαστε με τον κίνδυνο ή την εγκατάλειψη για γενεές μελλοντικών αποστολών στο διάστημα και ανακαλύψεων που θα μπορούσαν να λάβουν χώρα.
Υπάρχει όμως ένας πολύ πιο άμεσος και πολύ πιο ταξικός κίνδυνος. Κάθε διαστημική συσκευή έχει κάποιο χρόνο ζωής, μετά από τον οποίο προορίζεται να πέσει και να καεί στην ατμόσφαιρα. Μία διαστημική συσκευή κατεστραμμένη μετά από σύγκρουση θα το κάνει αυτό πάντα ανεξέλεγκτα, θέτοντας σε κίνδυνο ζωές. Ακόμα περισσότερο, πρέπει να σημειώσουμε πως με εξαίρεση το 2018 και το 2020, η συντριπτική πλειοψηφία των αποστολών δεν έκαναν καμία προσπάθεια ελεγχόμενης εκκαθάρισης των «διαστημικών σκουπιδιών» που παράγουν κανονικά και ελεγχόμενα κατά την μετακίνησή τους σε τροχιά.
Τα πιο ανθεκτικά από αυτά τα σκουπίδια τα βρίσκουμε ήδη μπροστά μας. Μάιος 2023, δυτική Ουγκάντα. Κάτοικοι αναφέρουν φλεγόμενες γλώσσες στον ουρανό, οι οποίες καταλήγουν σε «διαστημικά σκουπίδια» να πέφτουν σε μια έκταση 40 χιλιομέτρων. Προτελευταία ημέρα του 2024, Κένυα, χωριό Μουκούκου. Στις 3 το μεσημέρι, ένας μεταλλικός δακτύλιος 2.5 μέτρων ανοίγει κρατήρα σε ένα από τα χωράφια του χωριού. Στις 30 Μαΐου 2025, η αμερικανική αεροπορική βάση στην Οκινάουα της Ιαπωνίας ειδοποίησε όλο το προσωπικό να βρεθεί σε εσωτερικούς χώρους λόγω αναγνώρισης «διαστημικών σκουπιδιών» στη περιοχή.
Παρατηρείτε αμέσως τη διαφορά. Στα χαρτιά, κάθε σημείο κάτω από μια τροχιά δορυφόρων διατρέχει τον ίδιο κίνδυνο από ανθρωπογενείς διαστημικές βολίδες. Όμως μια χώρα ή ένας οργανισμός με σημαντικούς πόρους μπορεί πάντα να έχει πολύ καλύτερη και έγκαιρη προειδοποίηση. Ακόμα και αν η προειδοποίηση γινόταν από διεθνείς οργανισμούς με απόλυτη ισότητα μεταξύ κρατών, δεν αναιρείται η πιο ουσιαστική ανισότητα: ένα κράτος με περίσσιους πόρους μπορεί να έχει πολύ πιο σύγχρονα και αποδοτικά μέσα για τη διαχείριση και την ανοικοδόμηση μετά από οποιαδήποτε καταστροφή.
Ή, με άλλα λόγια, μετά από κάθε καταστροφή που απλώνεται με φαινομενικά «ίσο» τρόπο στον πλανήτη, οι ισχυρές χώρες βγαίνουν έχοντας αυξήσει ακόμα περισσότερο τις διακρατικές ανισότητες. Τέτοιες μελέτες σπανίζουν, πολλώ δε μάλλον για το θέμα μας, αλλά δικαιούμαστε να κρατήσουμε αυτό το συμπέρασμα από μελέτες για την κλιματική αλλαγή και να ισχυριστούμε πως τα συμπεράσματα είναι μάλλον γενικά.
