Εδώ και μερικές ημέρες κυκλοφόρησε το νέο βιβλίο του Πάσχου Μανδραβέλη με τίτλο «Τα έξυπνα τα λόγια τα Μεγάλα», όπου ο γνωστός αναλυτής της εφημερίδας «Καθημερινή» παραθέτει αποφθέγματα γνωστών προσωπικοτήτων αλλά και «ανώνυμων» πηγών ή ακόμη και απλά συνθήματα που υποθέτουμε ότι έχει δει γραμμένα σε κάποιον τοίχο.
Ανάμεσα σε ρήσεις πρωθυπουργών, πανεπιστημιακών και ιστορικών προσωπικοτήτων διαβάσαμε και το εξής: «η Βία δεν είναι λύση, αλλά η Λία είναι Βίσση».
Φαινομενικά το έργο δεν είναι ιδιαίτερα κοπιώδες αφού στο διαδίκτυο μπορεί να βρει κανείς εκατοντάδες συλλογές αποφθεγμάτων με χιλιάδες έτοιμες φράσεις. Ο Πάσχος Μανδραβέλης μάλιστα δεν μπήκε στον κόπο να μεταφράσει ούτε καν τα ονόματα στα ελληνικά (το κάνει μόνο με ορισμένα).
Θα περίμενε κανείς ότι ένας δημοσιογράφος ο οποίος στο παρελθόν είχε κατηγορηθεί για λογοκλοπή ξένων δημοσιευμάτων θα ήταν πιο προσεκτικός στην αυτούσια μεταφορά κειμένων. Δυστυχώς δεν έγινε ούτε αυτό.
Το πρόβλημα του βιβλίου ξεκινά όταν προσπαθεί να ασχοληθεί με ιστορικές φράσεις ανθρώπων οι οποίοι καθόρισαν την πορεία της ανθρωπότητας τους τελευταίους αιώνες. Και τότε μετατρέπεται σε μια μάλλον επικίνδυνη πηγή διασποράς fake news ή για την ακρίβεια fake quotes.
Σε αρκετές περιπτώσεις αποδίδει σε ανθρώπους όπως ο Γκάντι, ο Αϊνστάιν και ο Λίνκολν φράσεις που ουδέποτε είπαν αλλά κυκλοφορούν σαν memes στο ίντερνετ. Άλλες φορές μπερδεύει την πατρότητα των φράσεων βάζοντας ανθρώπους να λένε πράγματα που είχαν ειπωθεί δεκαετίες ή και αιώνες νωρίτερα.
Αρκετά από τα λάθη έχουν επισημανθεί εδώ και χρόνια από τα μεγαλύτερα μέσα ενημέρωσης ενώ ορισμένα ψεύτικα quotes είχαν οδηγήσει σε γελοιοποίηση όσους τα χρησιμοποίησαν. Παρόλα αυτά τα βλέπουμε να επαναλαμβάνονται αυτούσια στο βιβλίο.
Προφανώς δεν είχαμε τον χρόνο να διασταυρώσουμε τις εκατοντάδες φράσεις που παρατίθενται στο βιβλίο, αποφασίσαμε λοιπόν να ξεκινήσουμε από τις γνωστότερες προσωπικότητες. Παρακάτω μπορείτε να δείτε τι εντοπίσαμε μέσα σε λίγες μόνο ώρες.
Αντί άλλου σχολίου να επισημάνουμε απλώς ότι ο πρωτότυπος στίχος του Νίκου Γκάτσου «τα ψεύτικα, τα λόγια τα μεγάλα» θα ταίριαζε περισσότερο στο βιβλίο. Εκτός αν η παράφραση αποτελεί και αυτή fake quote.
Αν τα γεγονότα δεν ταιριάζουν με τη θεωρία, άλλαξε τα γεγονότα.
Albert Einstein
Η κόρη του Αμερικανού προέδρου Ιβάνκα Τραμπ γελοιοποιήθηκε διεθνώς πριν από μερικά χρόνια όταν απέδωσε τη συγκεκριμένη φράση στον πατέρα της θεωρίας της σχετικότητας. Ακόμη και το ίδρυμα που διαχειρίζεται τα πνευματικά δικαιώματα του Αϊνστάιν αισθάνθηκε την ανάγκη να παρέμβει και να την διαψεύσει.
Πρέπει να γίνουμε η αλλαγή που θέλουμε να δούμε
Mahatma Gandhi
Όπως εξηγούσαν πριν από χρόνια οι New York Times το συγκεκριμένο απόφθεγμα είναι πολύ ωραίο για να το κάνεις αυτοκόλλητο και να το κολλήσεις στο πίσω μέρος ενός Prius.
Όπως εξηγούσε ο συντάκτης, ο Γκάντι δεν θα μπορούσε να έχει πει κάτι τόσο «απολίτικο» που να σημαίνει ότι η προσωπική αλλαγή του ανθρώπου μπορεί να φέρει την αλλαγή στην κοινωνία. Γιατί ο Γκάντι πίστευε ότι η προσωπική αλλαγή πρέπει να συμβαδίζει με τον κοινωνικό μετασχηματισμό.
Ο θεός δεν παίζει ζάρια με το σύμπαν.
Albert Einstein
Σχεδόν σωστό… αλλά όχι. Πρόκειται για παράφραση ενός σχολίου που έκανε ο διάσημος φυσικός σε αλληλογραφία του με τον Ούγγρο μαθηματικό και φυσικό Cornelius Lanczos. Η πλήρης φράση βρίσκεται στο βιβλίο «Albert Einstein, the Human Side: New Glimpses from His Archives» και λέει το εξής: «Φαίνεται δύσκολο να κοιτάξεις κρυφά τα χαρτιά του Θεού. Δεν μπορώ να πιστέψω όμως ούτε για ένα λεπτό ότι παίζει ζάρια και χρησιμοποιεί «τηλεπαθητικές μεθόδους».
Ζήσε σαν να πεθαίνεις αύριο, μάθαινε σαν να μην πεθαίνεις ποτέ.
Mahatma Gandhi
H φράση καταγράφεται για πρώτη φορά σε γραπτό κείμενο το 1867 γεγονός που καθιστά ελαφρώς δύσκολο να την είπε ο Γκάντι, ο οποίος γεννήθηκε το 1869. Ανάμεσα σε όσους διεκδικούν την πατρότητά της συγκαταλέγεται ο άγιος Eδμόνδος της Αβινιόν που πέθανε το 1240.
Το οφθαλμόν αντί οφθαλμού καταλήγει να κάνει όλο τον κόσμο τυφλό.
Mahatma Gandhi
Η συγκεκριμένη φράση έχει περισσότερο ενδιαφέρον καθώς σύμφωνα με το Ινστιτούτο Γκάντι για τη Μη Βία η οικογένεια του Ινδού επαναστάτη υποστηρίζει ότι ανήκει σε αυτόν. Δεν έχει υπάρξει όμως καμία επιβεβαίωση από γραπτά και ομιλίες. Άλλοι ερευνητές εντοπίζουν παρεμφερείς φράσεις στα κείμενα ενός Καναδού πολιτικού το 1914 και σε βιβλία του 1944.
Μπορείς να ξεγελάσεις όλους τους ανθρώπους για ένα διάστημα και μερικούς ανθρώπους για πάντα αλλά δεν μπορείς να ξεγελάσεις όλους τους ανθρώπους για πάντα.
Abraham Lincoln
Οι περισσότεροι μπορεί να γνωρίσαμε τη συγκεκριμένη φράση από τραγούδια του Μπομπ Μάρλεϊ πιθανότατα όμως ανήκει στον Γάλλο προτεστάντη Ζακ Αμπαντιέ και χρονολογείται από τον 17ο αιώνα. Συγκεκριμένα η φράση του ήταν: «… ont pû tromper quelques hommes, ou les tromper tous dans certains lieux & en certains tems, mais non pas tous les hommes, dans tous les lieux & dans tous les siécles». Αρκετοί βιογράφοι του Λίνκολν απέδωσαν τη φράση στον Αμερικανό πρόεδρο, στις αρχές του 20ου αιώνα. Όπως εξηγεί όμως και η Ένωση Abraham Lincoln τα στοιχεία που χρησιμοποιούν δεν τεκμηριώνουν τον ισχυρισμό τους. Το ίδιο λάθος είχε κάνει κάποτε και ο Μπιλ Κλίντον.
Σχεδόν όλοι οι άνθρωποι μπορούν να αντέξουν την φτώχεια. Αν όμως θέλεις να δοκιμάσεις τον χαρακτήρα κάποιου, δώσ’ του εξουσία.
Abraham Lincoln
Η σελίδα Quote Investigator, που ειδικεύεται στην επαλήθευση της ορθότητας αποφθεγμάτων δεν κατάφερε να εντοπίσει ποτέ κάποια σχετική φράση του Λίνκολν. Κάτι ανάλογο όμως είχε πει ο Ρόμπερτ Ίνγκερσολ αναφερόμενος στον Λίνκολν, γεγονός που οδήγησε μάλλον στην παρεξήγηση.
– Λέδι Αστορ: Αν ήσασταν σύζυγός μου θα σας έριχνα δηλητήριο στον καφέ
–Τσόρτσιλ: Αν ήσασταν σύζυγός μου θα τον έπινα.
Η έξυπνη απάντηση αποδίδεται συχνά στον Τσόρτσιλ από διάφορες ιστοσελίδες αλλά δεν επιβεβαιώνεται από καμία αξιόπιστη πηγή. Αντίθετα ο ιστορικός και βιογράφος του Τσόρτσιλ Μάρτιν Γκίλμπερτ αποδίδει την φράση στον (πολύ πιο δυνατό πότη, όπως λέει) Φ.Ε Σμιθ. Αντίθετα o Φρεντ Σαπίρο από το Yale Book of Quotations πιστεύει ότι προέρχεται από ένα ανέκδοτο που δημοσιεύτηκε στην Chicago Tribune στις 3 Ιανουαρίου του 1900.
Δεν έχω το χρόνο να είμαι βιαστικός.
John Wesley
Αν και δεν αμφισβητείται σοβαρά η αυθεντικότητα του αποφθεύγματος υποπτευόμαστε ότι πρόκειται περί… παρεξήγησης. Ο Γουεσλεϊ είχε πει την φράση «Though I am always in haste, I am never in a hurry» (Δύσκολα μεταφράσιμη φράση, που θα μπορούσε να αποδοθεί ως: «Αν και είμαι βιαστικός δεν βιάζομαι ποτέ»). Αντίθετα η φράση «Δεν έχω το χρόνο να είμαι βιαστικός» αποδίδεται μεταξύ άλλων στον Χένρυ Ντέιβιντ Θορώ.
Φανατικός είναι κάποιος που δεν αλλάζει τις απόψεις του αλλά ούτε και το θέμα.
Winston Churchill
Σε αυτή την περίπτωση η απόδοση στον Τσόρτσιλ είναι σωστή καθώς σύμφωνα με αξιόπιστες πηγές φέρεται να ειπώθηκε από τον Βρετανό πρωθυπουργό. Αμφισβητείται όμως η πατρότητα, αφού η φράση με ελαφρές παραλλαγές ίσως είχε διατυπωθεί αρκετά χρόνια νωρίτερα σε έντυπα όπως το Esar’s Comic Dictionary
