Του Ανδρέα Κοσιάρη
Ο Βραζιλιάνος πολιτικός σκιτσογράφος Carlos Latuff, με ανάρτησή του στο Twitter μας υπενθύμισε πως η εισβολή της Τουρκίας στη Συρία δεν είναι κάτι το πρωτόγνωρο. Μάλιστα, σχεδόν όλο το πλαίσιο δυναμικής που βλέπουμε σήμερα, ήταν παρόμοιο και το 1957.
Ο Latuff ανέσυρε από το αρχείο του ένα Τσεχοσλοβάκικο σκίτσο της περιόδου, που απεικονίζει την τότε κρίση της Συρίας, με τις ΗΠΑ και την Τουρκία να προσπαθούν να ξεκλειδώσουν στα σκοτεινά την πόρτα της Συρίας και τη Σοβιετική Ένωση να δρα ως φακός που ρίχνει επάνω τους το φως του και αποκαλύπτει τα σχέδιά τους.
Turkish interest on #Syria isn’t something new, as shown in this Czech cartoon published in 1957.
In that time, Soviet Union was an obstacle to #Turkey and U.S. greedy.#TurkishSoldierSalute? No way! pic.twitter.com/31LnQasOb7— Carlos Latuff (@LatuffCartoons) October 14, 2019
Τι είχε γίνει όμως το 1957; Θυμηθείτε ότι βρισκόμαστε εν μέσω Ψυχρού Πολέμου. Ενώ η Τουρκία έχει προσδεθεί σταθερά στο άρμα των ΗΠΑ, η Συρία αποκτά στενότερους δεσμούς με τη Σοβιετική Ένωση.
Το καλοκαίρι και τις αρχές του φθινοπώρου του 1957, ο πρωθυπουργός της Τουρκίας Αντνάν Μεντερές και ο υπουργός Εξωτερικών Φατίν Ρουστού Ζορλού, προσπάθησαν να κλιμακώσουν τις εντάσεις μεταξύ ΝΑΤΟ και Συρίας, με αφορμή αυτήν ακριβώς τη σύσφιξη σχέσεων με την ΕΣΣΔ.
Οι διαφορές μεταξύ Τουρκίας και Συρίας ήταν κατά κύριο λόγο εδαφικές. Στο τέλος του Β’ Παγκοσμίου, με τη λήξη της κυριαρχίας τους επί του Συριακού προτεκτοράτου, οι Γάλλοι παρέδωσαν ουσιαστικά στην Τουρκία την επαρχία Χατάι, δηλαδή την Αντιόχεια και την Αλεξανδρέττα, σε μια προσάρτηση την οποία η Συρία αμφισβητεί ακόμα.
Και τη δεκαετία του ’50, όταν το νεόκοπο Συριακό κράτος άρχισε να επιδεικνύει τα πρώτα δείγματα αλυτρωτισμού, η εθνικιστική Τουρκία προειδοποίησε πως μπορεί αν θέλει να του αρπάξει και την περιοχή του Χαλεπιού.
Ο Μεντερές ήταν ο πρώτος πρωθυπουργός που εφάρμοσε μια τόσο στενή στοίχιση με τις ΗΠΑ, στέλνοντας στρατεύματα στον πόλεμο της Κορέας και βάζοντας την Τουρκία στο ΝΑΤΟ χωρίς την έγκριση της Εθνοσυνέλευσης.
Η Συρία μεταξύ 1954 και 1957 είχε κάνει μεγάλες αγορές οπλισμού από τις χώρες του Ανατολικού μπλοκ και το 1955 είχε επιτύχει εμπορική συμφωνία με την ΕΣΣΔ, ακολουθώντας την αντίστοιχη της Αιγύπτου του Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσσερ. Ο σχηματισμός νέας κυβέρνησης συνεργασίας στη Συρία στις αρχές του καλοκαιριού του 1957, κυβέρνησης που στόχευε στην περαιτέρω σύσφιξη σχέσεων με την ΕΣΣΔ και στην ακολούθηση της ηγεσίας της Αιγύπτου για την δημιουργία της Αραβικής Ένωσης, θορύβησε ακόμα περισσότερο τους Τούρκους.
Ο Μεντερές κι ο Ζορλού, προσπάθησαν μανιωδώς να πείσουν τον αμερικανό πρόεδρο Αϊζενχάουερ ότι η καλύτερη λύση για να απομακρυνθεί η Συρία από τη σφαίρα επιρροής της ΕΣΣΔ ήταν η στρατιωτική επέμβαση. Και παρέταξαν χιλιάδες στρατευμάτων κατά μήκος των συνόρων τους με τη Συρία.
Η ΕΣΣΔ με τη σειρά της προειδοποίησε πως θα επιτεθεί στην Τουρκία εάν αυτή εισβάλλει στη Συρία, και οι ΗΠΑ ότι θα επιτεθούν στην ΕΣΣΔ εάν αυτή επιτεθεί στην Τουρκία, σε ένα επαπειλούμενο ντόμινο που θα μετέτρεπε μια τοπική διένεξη σε μάχη μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων.
Όμως, ευτυχώς ή δυστυχώς, ο Αϊζενχάουερ και οι ιθύνοντες νόες της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ είχαν διαφορετικές ιδέες για τον χειρισμό της Μέσης Ανατολής. Η απευθείας στρατιωτική επέμβαση στην περιοχή θα αργούσε ακόμα μερικές δεκαετίες, ενώ στο μεταξύ η Ουάσινγκτον προτιμούσε να δρα μέσω των μυστικών υπηρεσιών, των χρηματοδοτήσεων σε ακραίες θρησκευτικές ομάδες και της ανατροπής κυβερνήσεων.
Η κρίση της Συρίας του 1957, είχε σοβαρό αντίκτυπο στο πολιτικό μέλλον του Τούρκου πρωθυπουργού Μεντερές. Με την άρνηση των ΗΠΑ να εγκρίνουν και να βοηθήσουν σε πιθανή εισβολή της Τουρκίας στη Συρία, ο Μεντερές αποφάσισε να στραφεί κι αυτός προς την ΕΣΣΔ, κίνηση που Τούρκοι διανοούμενοι πιστεύουν ότι συνέβαλε στην ανατροπή του από την στρατιωτική δικτατορία του 1960 και την εκτέλεσή του δι’ απαγχονισμού ένα χρόνο αργότερα.
Οι παραλληλισμοί με την σημερινή κατάσταση στη Συρία είναι πολλοί. Μπορεί τα δεδομένα να μην είναι ακριβώς ίδια, αλλά η ιστορία δείχνει ότι η σημερινή κρίση δεν είναι αποκομμένη από τις δυναμικές που αναπτύχθηκαν στην περιοχή εδώ και 70 χρόνια, και ότι οι λεγόμενες «Μεγάλες Δυνάμεις» συνεχίζουν σε παρόμοιους ρόλους από τότε, σαν να μην τελείωσε ποτέ ο Ψυχρός Πόλεμος, πόσω μάλλον η Ιστορία.
