Πηγή: TriContinental
Ο ξεχασμένος εμφύλιος πόλεμος στο Σουδάν έχει σκοτώσει τουλάχιστον 150.000 ανθρώπους και έχει εκτοπίσει σχεδόν 13 εκατομμύρια. Η κατανόηση των πολιτικών του λεπτομερειών είναι κλειδί για την ανίχνευση των αιτίων και των πιθανών λύσεων της σύγκρουσης.
Αγαπητοί φίλοι,
Χαιρετισμούς από το γραφείο του Tricontinental: Ινστιτούτο Κοινωνικής Έρευνας.
Τις τελευταίες εβδομάδες, η διεθνής προσοχή έχει στραφεί – και δικαιολογημένα – στην κλιμάκωση μεταξύ Ινδίας και Πακιστάν, για την οποία θα γράψουμε εκτενέστερα μόλις καταλαγιάσει η κατάσταση. Αν και καμία από τις δύο χώρες δεν πέρασε τα σύνορα ή τη Γραμμή Ελέγχου, η ανησυχία είναι εύλογη: και οι δύο διαθέτουν πυρηνικά όπλα. Έχει επέλθει ουσιαστικά μια επιστροφή στην κατάπαυση πυρός του 1948, η οποία παραμένει άλυτη εδώ και δεκαετίες χωρίς ειρηνευτική συνθήκη. Η διεθνής κοινότητα παραμένει, επίσης δικαίως, εστιασμένη στη γενοκτονία στην Παλαιστίνη, με το Ισραήλ να εντείνει την πλήρη πολιορκία της Γάζας.
Εντωμεταξύ, κάποιες συγκρούσεις, όπως ο συνεχιζόμενος πόλεμος στο Σουδάν, έχουν σχεδόν εντελώς ξεχαστεί. Αυτό είναι το θέμα του παρόντος άρθρου, το οποίο βασίστηκε σε συνομιλίες με εργαζόμενους ανθρωπιστικών οργανώσεων και πολιτικές προσωπικότητες από το Σουδάν. Ο ισχυρισμός ότι αυτός ο πόλεμος είναι ακατανόητος και ότι δεν υπάρχουν εύκολες εξηγήσεις αντανακλά το ρατσισμό των ρεπορτάζ μας, που αντιμετωπίζουν τις συγκρούσεις στην Αφρική ως ατέρμονες και ανεξήγητες. Υπάρχουν, φυσικά, αιτίες για τον πόλεμο – και αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν και τρόποι να τελειώσει. Πρέπει να παραμερίσουμε τη «γλώσσα του αίματος» που επικρατεί στον κόσμο μας και να εντοπίσουμε τις πολιτικές λεπτομέρειες, μέσα στις οποίες βρίσκεται η δυνατότητα της ειρήνης.
Το τέλος της ειρήνης
Πριν δύο χρόνια, η εύθραυστη αλλά ελπιδοφόρα ειρήνη στο Σουδάν τερματίστηκε, όταν οι Ένοπλες Δυνάμεις (SAF) και οι Δυνάμεις Ταχείας Υποστήριξης (RSF) – και οι δύο τμήματα του κρατικού μηχανισμού – πολέμησαν μεταξύ τους. Η δεύτερη επέτειος αυτού του πολέμου «τιμήθηκε» στις 11 Απριλίου 2025 με μια αποτρόπαιη επίθεση των RSF στον προσφυγικό καταυλισμό Ζαμζάμ στο Βόρειο Νταρφούρ. Όπως περιέγραψε η Χάουα, μητέρα τριών παιδιών που επέζησε: «έπεφταν βόμβες πάνω στο νοσοκομείο… Όσοι επιζήσαμε φύγαμε με μόνο τα παιδιά μας στην αγκαλιά».
Μέχρι τις 16 Απριλίου, ο καταυλισμός – που κάποτε φιλοξενούσε μισό εκατομμύριο πρόσφυγες – είχε καταστραφεί. Εκατοντάδες σκοτώθηκαν και οι υπόλοιποι αναγκάστηκαν να διαφύγουν στις κοντινές πόλεις Ελ Φάσερ και Τάουιλα. Σε δύο χρόνια συγκρούσεων, έχουν σκοτωθεί τουλάχιστον 150.000 άνθρωποι και σχεδόν 13 εκατομμύρια – πάνω από το ένα πέμπτο του πληθυσμού των 51 εκατομμυρίων – έχουν εκτοπιστεί. Αυτή η συνεχιζόμενη καταστροφή φαίνεται εντελώς ακατανόητη στους περισσότερους Σουδανούς.
Από την επανάσταση στο πισωγύρισμα
Στις 11 Απριλίου 2019, έξι χρόνια πριν τη σφαγή στη Ζαμζάμ, ο μακροχρόνιος πρόεδρος Όμαρ αλ-Μπασίρ ανατράπηκε από ένα μαζικό κίνημα και, τελικά, από τον στρατό. Οι διαμαρτυρίες ξεκίνησαν τον Δεκέμβριο του 2018 λόγω πληθωρισμού και κοινωνικής κρίσης. Ανήμπορος να απαντήσει στους πολίτες, ο αλ-Μπασίρ δεν κατάφερε να διατηρήσει την εξουσία – ούτε καν με τη βία – ειδικά όταν ο στρατός στράφηκε εναντίον του. Η ανατροπή του οδήγησε στη δημιουργία του Μεταβατικού Στρατιωτικού Συμβουλίου, υπό την ηγεσία του στρατηγού Αμπντέλ Φατάχ αλ-Μπουρχάν, με τη βοήθεια του υποστράτηγου Μοχάμεντ «Χεμέντι» Χάμνταν Νταγκαλό.
Οι διαμαρτυρόμενες ομάδες σχημάτισαν τη Συμμαχία για την Ελευθερία και την Αλλαγή (FFC), η οποία περιλάμβανε το Κομμουνιστικό Κόμμα του Σουδάν, επαγγελματικές ενώσεις, γυναικείες ομάδες και επιτροπές γειτονιών. Υπό την πίεση των διαδηλώσεων, ο στρατός συμφώνησε το 2019 να επιβλέψει τη μετάβαση σε πολιτική διακυβέρνηση.
Έτσι, δημιουργήθηκε το Μεταβατικό Κυρίαρχο Συμβούλιο με 5 στρατιωτικά και 6 πολιτικά μέλη. Ορίστηκε πρωθυπουργός ο Αμπντάλα Χάμντοκ και επικεφαλής του Ανώτατου Δικαστηρίου η Νεμάτ Αμπντουλάχ Χαΐρ. Το μέλλον του Σουδάν ήταν όμως ρευστό.
Η επιστροφή του παλιού καθεστώτος και το ξέσπασμα του πολέμου
Το 2021, ο στρατηγός Μπουρχάν πήρε την εξουσία, υποτίθεται για να προστατεύσει τη μετάβαση, αλλά στην ουσία για να επαναφέρει τα στελέχη του αλ-Μπασίρ. Αυτό συνέβη λόγω του φόβου για διώξεις, αλλά και οικονομικών συμφερόντων, όπως ο έλεγχος των χρυσωρυχείων. Έτσι, οι δύο στρατηγοί – Μπουρχάν και Χεμέντι – κινήθηκαν τελικά ενάντια στη μετάβαση, εδραιώνοντας την εξουσία τους με καταστολή των μαζικών κινημάτων.
Το 2021, η Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Ηνωμένο Βασίλειο και οι ΗΠΑ δημιούργησαν την «Τετραμερή (QUAD) για το Σουδάν» υποτίθεται για την επιστροφή στη δημοκρατία, ενώ την ίδια στιγμή το Σουδάν γινόταν πεδίο ανταγωνισμού με τη Ρωσία. Αυτό οδήγησε σε νέες εντάσεις και συγκρούσεις εντός του στρατού, που κορυφώθηκαν με τον εμφύλιο του 2023 – με την SAF υποστηριζόμενη από την Αίγυπτο και τη Σαουδική Αραβία, και την RSF από τα ΗΑΕ.
Αποτυχημένες ειρηνευτικές προσπάθειες
Η ειρήνη μοιάζει μακρινή. Αν και γίνονται διάλογοι, δεν προχωρούν. Ο ΟΗΕ και οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων ζητούν πίεση, αλλά τίποτα δεν προχωρά. Ακόμη και οι ειρηνευτικές συνομιλίες είναι διαιρεμένες: άλλες στο Κάιρο, άλλες στη Τζέντα, άλλες στο Λονδίνο.
Η πιο σημαντική απόπειρα ήρθε από την Αφρικανική Ένωση τον Ιανουάριο 2024, με τη δημιουργία του Υψηλόβαθμου Πάνελ για το Σουδάν (HLP-Sudan). Με επικεφαλής τον διπλωμάτη Μοχάμεντ Ιμπν Τσαμπάς, προσπάθησαν να φέρουν τα μέρη σε συμφωνία, αλλά ακόμη και οι πολιτικοί χωρίστηκαν: το κόμμα Τακαντούμ του Χάμντοκ διαλύθηκε, και δημιουργήθηκαν νέες παρατάξεις όπως το Σουμούντ και το Τα’σίς – το τελευταίο πρότεινε τον Χεμέντι ως ηγέτη.
Η ελπίδα κόντρα στην ιστορία
Μίλησα πρόσφατα με τον Χάμντοκ, που φαινόταν εξαντλημένος. Πιστεύει ότι οι πόλεμοι μπορούν να εξαντλήσουν τα στρατεύματα και να οδηγήσουν σε διαπραγματεύσεις. Το Σουδάν έχει μακρά ιστορία εμφυλίων: από το 1956 έως σήμερα, με μικρά διαλείμματα. Το σύνθημα του 2019 ήταν «tisqut bas» – «Απλώς πέσε». Έπεσε. Αλλά η γη εξακολουθεί να τρέμει.
Ο λαός του Σουδάν δεν έχει δει ειρήνη εδώ και γενιές. Η ελπίδα του Χάμντοκ είναι μια ελπίδα ενάντια στην ιστορία – ελπίδα για το μέλλον.
Με εκτίμηση,
Βιτζάι
