Του Αρη Χατζηστεφάνου
Καθώς η ροή εμπορευμάτων στη διώρυγα του Σουέζ αποκαθίσταται σταδιακά, ύστερα από την απομάκρυνση του πλοίου Ever Given, αρκετοί αναλυτές επιχειρούν να θεωρητικοποιήσουν τις επιπτώσεις που μπορούν να έχουν τέτοιου είδους περιστατικά στην παγκόσμια οικονομία .
Για άλλη μια φορά, αρκετές εύστοχες παρατηρήσεις, που αφορούν ζητήματα της εποχής μας, είχαν διατυπωθεί με τρομακτική ακρίβεια σε ένα βιβλίο που κυκλοφόρησε to 1885 – το δεύτερο τόμο από το Κεφάλαιο του Καρόλου Μαρξ.
Ο Μαρξ αναφέρεται συχνά στις τεχνικές και τεχνολογικές εξελίξεις της εποχής του, οι οποίες επιφέρουν σημαντικές αλλαγές στην παραγωγή και διανομή προϊόντων. Ο τηλέγραφος, η εισαγωγή της ατμοκίνησης στα εμπορικά πλοία και φυσικά η διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ, είναι ορισμένα από τα επιτεύγματα του καπιταλισμού που τον συναρπάζουν και τα μελετά συνεχώς για να κατανοήσει τις ποιοτικές αλλαγές που φέρνουν στη λειτουργία της οικονομίας.
Παραδείγματος χάριν, στο δέκατο τέταρτο κεφάλαιο του δεύτερου τόμου του Κεφαλαίου, εξηγεί πως οι συναλλαγματικές που εξέδιδαν οι έμποροι σχετίζονταν άμεσα με το χρόνο που απαιτούνταν για να μεταφέρουν τα εμπορεύματα από το σημείο της παραγωγής στο σημείο της πώλησης. Με τη σειρά τους αυτές οι συναλλαγματικές δημιούργησαν ολόκληρο το σύστημα της πίστωσης.
Ως παράδειγμα αναφέρει ένα εμπόρευμα που μεταφέρεται για πώληση στην Ινδία. Ο χρόνος μεταφοράς είναι τέσσερις μήνες αλλά το χρηματικό αντίτιμο (όποια μορφή και αν είχε) χρειαζόταν άλλους τέσσερις μήνες για να φτάσει στον παραγωγό. Σε αυτούς τους οκτώ μήνες το κεφάλαιο βρισκόταν «παγιδευμένο» και δεν μπορούσε να λειτουργήσει σαν παραγωγικό κεφάλαιο. Με τη δημιουργία όμως της διώρυγας του Σουέζ, εξηγεί ο Μαρξ, οι χρόνο αυτοί άλλαξαν με δραματικό τρόπο, αναγκάζοντας το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα να προσαρμοστεί.
Προφανώς η ανάλυση των παρατηρήσεων του Μαρξ για το χρόνο διανομής των εμπορευμάτων, σε σχέση με το χρόνο παραγωγής τους, ξεπερνά τις δυνατότητας αυτού του κειμένου.
Αξίζει όμως να αναφέρουμε ότι αρκετοί μελετητές του Κεφαλαίου, όπως ο Ντέιβιντ Χάρβεϊ χρησιμοποιούσαν προφητικά το ενδεχόμενο μπλοκαρίσματος της διώρυγας του Σουέζ, όπως ακριβώς θα έκανε και ο Μαρξ, για να μελετήσουν ποιες θα ήταν οι επιπτώσεις στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα από μια ενδεχόμενη καθυστέρηση στην μεταφορά προϊόντων. Συγκεκριμένα στο βιβλίο του A companion to Marx’s Capital (VOLUME II) εξηγεί πως το μπλοκάρισμα της διώρυγας του Σουέζ θα μπορούσε να προκαλέσει πιέσεις στην αγορά χρήματος με τελικό αποτέλεσμα την αύξηση των επιτοκίων.
Προφανώς οι λεπτομέρειες έχουν αλλάξει καθώς οι ταχύτητες της μεταφοράς εμπορευμάτων και των χρηματικών συναλλαγών δεν έχουν καμία σχέση με αυτές που παρατηρούνταν στα χρόνια του Καρόλου Μαρξ. Ακόμη και σήμερα όμως ζούμε στον απόηχο των μηχανισμών που δημιουργήθηκαν τότε (όπως το πιστωτικό σύστημα) ενώ οι βασικές παρατηρήσεις για τη σχέση ανάμεσα στο χρόνο παραγωγής και διανομής ενός προϊόντος έχουν πολλά να μας διδάξουν.
Και τα πρώτα σχετικά memes που κυκλοφόρησαν το επιβεβαιώνουν.