Της Γεωργίας Κριεμπάρδη
Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα κατά των Ναρκωτικών, το ΚΕΘΕΑ στέλνει το δικό του μήνυμα: «Μειώνουμε τις αποστάσεις, στηρίζουμε όσους έχουν “κολλήσει”, μεταδίδουμε το μήνυμα της αλληλεγγύης».
Σύμφωνα με τον κ. Χρήστο Λιάπη, ψυχίατρο και πρόεδρο του ΚΕΘΕΑ, σε ετήσια βάση, σε όλα τα προγράμματα του Κέντρου Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων πανελλαδικά οι συμμετέχοντες με πρόβλημα ναρκωτικών είναι περίπου 15.000. Το 1/3 αυτών είναι μέλη του στενού περιβάλλοντος των ανθρώπων με πρόβλημα χρήσης ή εξάρτησης. Ο συνολικός αριθμός χρηστών υψηλού κινδύνου, που έχουν ως κύρια ουσία τα οπιοειδή, σύμφωνα με τις τελευταίες εκτιμήσεις, προσεγγίζει στη χώρα μας τα 17.000 άτομα.
«Γενικά, η Ελλάδα ανήκει στις ευρωπαϊκές χώρες με αρκετά υψηλό ποσοστό θεραπευτικής κάλυψης στον τομέα των ναρκωτικών» τονίζει ο κ. Λιάπης προσθέτοντας: «Για ένα φαινόμενο που εξελίσσεται διαρκώς μαζί με την κοινωνία, υπάρχουν πάντα νέα πεδία παρέμβασης, για ειδικές πληθυσμιακές ομάδες ή νέες περιοχές της χώρας. Τέτοια παραδείγματα είναι η υποστήριξη εξαρτημένων στον δρόμο με υψηλό βαθμό περιθωριοποίησης και πρόβλημα αστεγίας, οι έφηβοι και νεαροί ενήλικες που αντιμετωπίζουν πρόβλημα με τη χρήση κάνναβης, η πρόληψη, η έγκαιρη παρέμβαση και θεραπεία για τις εξαρτήσεις σε πρόσφυγες και μετανάστες κ.ά.»
Οι χρήστες και οι οικογένειες τους
Ο κύριος κορμός των υπηρεσιών του ΚΕΘΕΑ απευθύνεται σε χρήστες ναρκωτικών ουσιών και τις οικογένειές τους. Όπως τονίζει ο κ. Λιάπης, 4 στους 10 ενήλικες με πρόβλημα εξάρτησης από τα ναρκωτικά απευθύνονται στο Κέντρο με δική τους πρωτοβουλία. Για τους υπόλοιπους πηγή παραπομπής είναι κυρίως η οικογένεια και ακολουθούν οι διάφορες υπηρεσίες και το σύστημα απονομής της δικαιοσύνης. Ο ίδιος επισημαίνει πως ιδιαίτερα στους εφήβους η οικογένεια παίζει πολύ πιο σημαντικό ρόλο ως πηγή παραπομπής στη θεραπεία. Γι’ αυτό η συμμετοχή σε πρόγραμμα οικογενειακής υποστήριξης του ΚΕΘΕΑ δεν προϋποθέτει ότι και ο ίδιος ο άνθρωπος με πρόβλημα χρήσης βρίσκεται ή θέλει να ενταχθεί σε θεραπεία. Όσον αφορά στις ηλικίες που συναντά κανείς στο Κέντρο, ο κ. Λιάπης δηλώνει πως «όσοι συμμετέχουν στα προγράμματα ενηλίκων έχουν μέση ηλικία τα 31 έτη και έχουν διανύσει μακρά πορεία στη χρήση, δεδομένου ότι ο μέσος όρος έναρξης της εμπλοκής με τις ουσίες είναι τα δεκαέξι έτη. Αυτό σημαίνει ότι τη στιγμή που απευθύνονται στο ΚΕΘΕΑ οι περισσότεροι αντιμετωπίζουν και σημαντικές δυσκολίες ή προβλήματα εκπαίδευσης, απασχόλησης, υγείας, στη σχέση τους με τον νόμο. Τα τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί ο αριθμός νεαρών ενηλίκων με σημαντικό βαθμό λειτουργικότητας, οι οποίοι ζητούν βοήθεια για την αντιμετώπιση της χρήσης κάνναβης, αλλά και των εξαρτημένων από οπιοειδή, άνω των 40 ετών, με έντονα προβλήματα υγείας και κοινωνικού αποκλεισμού. Γενικά, οι άνθρωποι που ζητούν βοήθεια για τη χρήση ουσιών διαφέρουν με πολλούς τρόπους μεταξύ τους, γι’ αυτό και χρειάζονται διαφορετικά προγράμματα, προσαρμοσμένα στις διαφορετικές ανάγκες με ολιστική θεραπευτική παρέμβαση σε πολλά επίπεδα, ώστε να εξασφαλίζονται οι προϋποθέσεις για αλλαγή τρόπου ζωής και παραγωγική ενσωμάτωση στην κοινωνία».
«Η εξάρτηση είναι το σύμπτωμα βαθύτερων προβλημάτων, γι’ αυτό και η θεραπεία αρχίζει, αλλά δεν τελειώνει με τη διακοπή της χρήσης»
Η θεραπεία, όπως επισημαίνει ο πρόεδρος του ΚΕΘΕΑ, δεν είναι ένα μεμονωμένο επεισόδιο, αλλά μια μακρά διαδικασία βαθιάς προσωπικής αλλαγής. Τελικός στόχος είναι το χτίσιμο ενός νέου τρόπου ζωής, μακριά από ουσίες, ώστε να ξαναγίνει ο άνθρωπος λειτουργικός και παραγωγικός στην οικογένεια, τη δουλειά και την κοινωνία. Συνεχίζοντας, εξηγεί πως «πρόκειται για μια μακροχρόνια και επίπονη διαδικασία με εργαλεία την κοινότητα, την αυτοβοήθεια, τη συμμετοχή και την ανάληψη προσωπικής ευθύνης. Έτσι, όταν συμμετέχει κανείς σε ένα πρόγραμμα απεξάρτησης, επαναβεβαιώνει κάθε μέρα την απόφασή του για αλλαγή τρόπου ζωής. Πολλές φορές η απεξάρτηση είναι το αποτέλεσμα αλλεπάλληλων θεραπευτικών προσπαθειών, γι’ αυτό και είναι σημαντικό οι άνθρωποι να έχουν πάντα τη δυνατότητα ένταξης σε δημόσια και δωρεάν θεραπεία. Από εκεί και πέρα οι έρευνες σε όλο τον κόσμο δείχνουν ότι η αποτελεσματικότητα της θεραπείας συναρτάται με τη διάρκεια παραμονής σε αυτήν. Για παράδειγμα, οι 7 στους 10 από όσους συμπληρώνουν έναν χρόνο σε θεραπευτική κοινότητα του ΚΕΘΕΑ, πέντε χρόνια μετά την έναρξη της θεραπείας, απέχουν από τη χρήση κάθε παράνομης ουσίας, δεν έχουν εμπλοκή με τον νόμο και εργάζονται. Η θεραπεία είναι η αποτελεσματικότερη απάντηση στο πρόβλημα της χρήσης και της εξάρτησης. Τα οφέλη της θεραπείας δεν αφορούν μόνο τον εξαρτημένο και την οικογένειά του αλλά ολόκληρη την κοινωνία».
Το ΚΕΘΕΑ εν μέσω κορωνοϊού
«Το Κέντρο μας, όπως όλοι οι οργανισμοί κοινωνικής φροντίδας και απεξάρτησης πανευρωπαϊκά, κλήθηκε να συνεχίσει το έργο του υπό περιορισμούς, με σημαντικές τροποποιήσεις στο καθιερωμένο μοντέλο λειτουργίας του. Όλες οι μονάδες παρέμειναν ανοικτές, εφαρμόζοντας μέτρα υγιεινής και κοινωνικής αποστασιοποίησης, ενώ αξιοποιήθηκαν όπου ήταν δυνατόν ψηφιακές πλατφόρμες αντί της πρόσωπο με πρόσωπο υποστήριξης. Με τα μέτρα αυτά το ΚΕΘΕΑ κατάφερε αφενός να διατηρήσει τη θεραπευτική σχέση με τους υποστηριζόμενούς του σε μια δύσκολη συγκυρία, να διασφαλίσει την πρόσβαση σε βοήθεια για νέους εξυπηρετούμενους, αλλά και να μην υπάρξει κανένα κρούσμα κορονοϊού στις δομές διαμονής, Θεραπευτικές Κοινότητες και ξενώνες που διαθέτει. Κατά το διάστημα του lock down εντατικοποίησε, επίσης, τη δουλειά προσέγγισης και υποστήριξης εξαρτημένων στον δρόμο (street-work) και συνεργάστηκε με τον Δήμο Αθηναίων και τον ΟΚΑΝΑ στη δημιουργία του πρώτου ξενώνα φιλοξενίας άστεγων χρηστών στην Αθήνα. Σε όλες τις μονάδες συνεχίζουν να τηρούνται τα αναγκαία μέτρα προστασίας, ωστόσο τον Οργανισμό απασχολεί πλέον και η επόμενη μέρα. Όπως γνωρίζουμε και από τη δύσκολη δεκαετία που διανύσαμε ως ελληνική κοινωνία, τα σοβαρά πλήγματα στην οικονομία, όπως αυτό που αναμένεται μετά την πανδημία, συνδέονται με επιδείνωση της σωματικής και ψυχικής υγείας, όξυνση του φαινομένου των εξαρτήσεων και περαιτέρω περιθωριοποίηση των ευάλωτων ομάδων, με ταυτόχρονη μείωση πόρων και προσωπικού στον χώρο της απεξάρτησης και της κοινωνικής φροντίδας».
Μια σχέση εξάρτησης
Κατά καιρούς ακούμε διάφορες ιστορίες από ανθρώπους που η ζωή τους άλλαξε σ’ ένα βράδυ όταν ξεκίνησαν τη χρήση. Εγώ ξεχώρισα εκείνη του Παναγιώτη. Η ζωή του ακροβατούσε ανάμεσα στις ουσίες και όλη του η σκέψη γυρνούσε γύρω από τη διακίνηση αυτών.
«Στη χρήση ήμουν περίπου δέκα χρόνια. Όταν τελείωσα τον στρατό, έψαχνα δουλειά. Δεν έβρισκα τίποτα. Πήγα σαν μισθοφόρος στον πόλεμο που γινόταν στη Σερβία και με όσα έβλεπα εκεί, σιγά σιγά ξεκίνησα. Έζησα άγριες και απάνθρωπες καταστάσεις. Δοκίμασα ηρωίνη. Η ηρωίνη σου παγώνει τα αισθήματα. Όταν έκανες χρήση, ακόμα κι ένα παιδάκι να σκότωνες δε σε ενδιέφερε. Και σίγουρα δεν καταλάβαινες τι θα επακολουθούσε. Δε φανταζόμουν πιο πριν ότι θα ξυπνούσα και θα έλεγα “δεν μπορώ να σηκωθώ από το κρεβάτι γιατί θέλω τη δόση μου”. Δεν φανταζόμουν ότι θα έρχονταν βράδια που δεν θα μπορούσα να περπατήσω. Έχει τύχει να έχω βγει με την παρέα μου, έχουμε πιεί και δεν πήγαιναν πουθενά τα πόδια μου. Σηκωνόμουν και ξαναέπεφτα».
Κεφάλαιο «Φυλακή»
Έσκυψε το κεφάλι του, έκανε νευρικές και αμήχανες κινήσεις με τα χέρια και μου είπε ότι δεν θέλει να μιλήσει πολύ γι’ αυτό το κομμάτι.
«Έχω κάνει φυλακές αλλά όχι για κλοπές. Δεν έκλεβα. Μόνο πουλούσα. Τότε που ήμουν στην παρανομία, έβγαζα λεφτά. Φαντάσου, είχα πέντε αυτοκίνητα. Μιλάμε για λεφτά. Δεν είχα πού να τα βάλω. Έδινα τουλάχιστον ένα κιλό ηρωίνη την εβδομάδα και άλλο τόσο κοκαΐνη».
Η απόφαση για απεξάρτηση
«Την απόφαση για απεξάρτηση την είχα πάρει από πολύ νωρίς και έψαχνα τον τρόπο να ξεκινήσω. Βγήκε μια υπουργική απόφαση για το ΟΚΑΝΑ, ώστε όποιος κάνει αίτηση να μπαίνει κατευθείαν. Ε, αυτό έψαχνα. Έκανα την αίτηση και μπήκα. Μου έδιναν ένα υποκατάστατο χάπι. Υπήρχε και ψυχολογική υποστήριξη. Στην ψυχολόγο έλεγα και λέω ό,τι νιώθω. Τα βγάζω από μέσα μου. Μου κάνει πολύ καλό αυτό. Πέρασε καιρός για να την εμπιστευτώ όμως. Με βοήθησε να βάλω τη ζωή μου σε μια σειρά. Τώρα προσπαθώ να δω πώς θα προχωρήσω. Είναι δύσκολες μέρες. Θέλεις κεφάλαιο για να ξεκινήσεις. Θέλεις λεφτά. Θα ‘θελα να ανοίξω ένα μηχανουργείο γιατί γενικότερα τα πηγαίνω καλά με τις χειρωνακτικές δουλειές . Σε προσωπικό επίπεδο ονειρεύομαι να παντρευτώ. Να βρω μια κοπέλα, να αξίζει δηλαδή, και να κάνουμε οικογένεια».
Και τι θα έλεγε σε κάποιον που σκέφτεται να στραφεί στα ναρκωτικά; Η απάντηση ήρθε πριν ολοκληρώσω την ερώτηση μου: «Μακριά γιατί θα καταστραφεί. Κι όταν θα το πάρει χαμπάρι ότι πηγαίνει για καταστροφή, δεν έχει γυρισμό. Δεν έχει γυρισμό. Δεν είναι ότι θα πας στο πρόγραμμα και θα καθαρίσεις. Ξέρω ανθρώπους που κύλησαν πάλι μετά από είκοσι χρόνια. Κάθε μέρα παλεύεις με τον εαυτό σου για να μην πάρεις πάλι ναρκωτικά. Το πρώτο και βασικότερο είναι να αλλάξεις παρέες. Αλλάζεις τηλέφωνα, τα αλλάζεις όλα. Τους λες “παιδιά, εγώ θέλω να κόψω , σταματάμε την παρέα”. Και πιάνεις τη ζωή σου απ’ την αρχή».
