«Στα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου», έγραφε πρόσφατα η «Ουάσινγκτον Ποστ», «η CIA λάτρευε τη λογοτεχνία». Με έναν διεστραμμένο τρόπο, όμως, τα «αγαπημένα» βιβλία των Αμερικανών πρακτόρων δεν επιλέγονταν στο αρχηγείο της υπηρεσίας στο Λάνγκλεϊ αλλά στη Μόσχα.
Για την ακρίβεια, η αμερικανική υπηρεσία πληροφοριών φρόντιζε να τυπώνει χιλιάδες αντίτυπα από όσα λογοτεχνικά έργα λογοκρίνονταν από το Κομμουνιστικό Κόμμα και στη συνέχεια επιχειρούσε να τα διοχετεύσει κρυφά σε χώρες του ανατολικού μπλοκ αλλά και στην ίδια την ΕΣΣΔ.
Οι λεπτομέρειες της συγκεκριμένης «επιχείρησης», για την οποία ο Λευκός Οίκος είχε δώσει σαφείς εντολές να μην υπάρξει η παραμικρή διαρροή, που θα πρόδιδε την εμπλοκή της αμερικανικής κυβέρνησης, ήρθαν πρόσφατα στο φως μετά τον αποχαρακτηρισμό περίπου 130 διαβαθμισμένων εγγράφων από το αρχείο της CIA.
Check out 99 documents CIA declassified which describe our role publishing Pasternak’s epic novel, Doctor #Zhivago http://t.co/O3ofKzfPnm
— CIA (@CIA) January 15, 2015
Ανάμεσα σε δεκάδες λογοτεχνικά έργα Ρώσων συγγραφέων, για τα οποία ενδιαφέρθηκε ο λεγόμενος «Τομέας Σοβιετικών Υποθέσεων» της CIA, ξεχωρίζει χωρίς αμφιβολία το θρυλικό «Δρ Ζιβάγκο» του Πάστερνακ. Για τον τότε διευθυντή της Αμερικανικής Υπηρεσίας Πληροφοριών, Αλεν Ντάλες, σημασία δεν είχε φυσικά η λογοτεχνική αξία του έργου αλλά η αντιδραστική αφήγηση της Ρωσικής Επανάστασης και πολύ περισσότερο η αντίδραση που προκαλούσε ο συγγραφέας στα ανώτερα κλιμάκια του Κομμουνιστικού Κόμματος. «Αυτό το βιβλίο έχει τρομακτική προπαγανδιστική χρησιμότητα», έγραφε στις αναφορές του ο επικεφαλής του Τομέα Σοβιετικών Υποθέσεων, Τζον Μάουρι, σημειώνοντας ότι «το ουμανιστικό μήνυμα του Πάστερνακ πως κάθε άνθρωπος έχει το δικαίωμα να διατηρεί μια ιδιωτική σφαίρα, ανεξαρτήτως των σχέσεών του με τον κρατικό μηχανισμό, απειλεί την πεμπτουσία της σοβιετικής ηθικής».
Το βιβλίο του Πάστερνακ, λοιπόν, μετατράπηκε αυτομάτως στο «άγιο δισκοπότηρο» Αμερικανών αλλά και Βρετανών πρακτόρων, οι οποίοι, έπειτα από μυθιστορηματικές περιπέτειες, κατάφεραν να στείλουν στο αρχηγείο της CIA ένα πακέτο που περιείχε το κείμενο σε μικροφίλμ.
Αν και η ιστορία φαντάζει σήμερα σαν ένα συναρπαστικό ψυχροπολεμικό αφήγημα, το οποίο, αφού ξεσκονίστηκε από τους ερευνητές, μπορεί να ξαναπάρει τη θέση του στο αρχείο, για αρκετούς σχολιαστές στις ΗΠΑ αποτελεί την αντεστραμμενη εικόνα της σημερινής Αμερικής. Όπως υποστήριζε ο πρώην αναπληρωτής υπουργός Οικονομικών, Πολ Κρέιγκ Ρόμπερτς, η αντιμετώπιση του Πάστερνακ και άλλων αντικαθεστωτικών από τη Μόσχα δεν ήταν σε καμία περίπτωση πιο σκληρή από αυτή με την οποία αντιμετωπίζονται ο Μπράντλεϊ Μάνινγκ, ο Τζούλιαν Ασάνζ και ο Εντουαρντ Σνόουντεν – οι σύγχρονοι ήρωες που αποκάλυψαν το σκοτεινό δίκτυο παρακολουθήσεων των μυστικών υπηρεσιών και τη σύγχρονη μυστική διπλωματία των ΗΠΑ.
«Ο Πάστερνακ», έγραφε χαρακτηριστικά ο Ρόμπερτς, «απολάμβανε πολύ μεγαλύτερη προστασία των προσωπικών του δεδομένων στην ΕΣΣΔ σε σχέση με τον μέσο Αμερικανό πολίτη, ο οποίος γνωρίζει πλέον ότι η NSA υποκλέπτει και καταγράφει όλα τα e-mails του, τις αναζητήσεις του στο ίντερνετ, τις τηλεφωνικές του συνομιλίες αλλά ακόμη και κάθε αγορά που πραγματοποιεί με την πιστωτική του κάρτα».
Οι πολίτες της Σοβιετικής Ενωσης, συνεχίζει ο Αμερικανός πρώην αξιωματούχος, δεν θα διανοούνταν ποτέ ότι οι Αρχές θα μπορούσαν να «ψαχουλεύουν» τα γεννητικά τους όργανα στα σημεία ελέγχου των αεροδρομίων ή να τους βλέπουν ουσιαστικά γυμνούς μέσα από τα λεγόμενα «porno-scanners» – τις νέες συσκευές που χρησιμοποιούν οι αρχές ασφαλείας στα αμερικανικά αεροδρόμια.
Για κάθε άνδρα με ανδρισμό η προσωπική ζωή είναι νεκρή
Μπορίς Πάστερνακ
Αρκετοί ακόμη επικριτές της αμερικανικής κυβέρνησης προχωρούν ένα βήμα παραπέρα συγκρίνοντας το Γκουαντάναμο με τα σοβιετικά Γκουλάγκ –με βασική διαφορά ότι οι έγκλειστοι στο αμερικανικό κολαστήριο δεν είχαν την «τύχη» να περάσουν ούτε καν από τις δίκες-παρωδία που οργάνωνε η Μόσχα στα χρόνια του Στάλιν.
Οι ίδιοι επισημαίνουν με νόημα ότι ακόμη και στις πιο σκοτεινές ημέρες του σταλινισμού η ΕΣΣΔ δεν πλησίασε καν τη θλιβερή πρωτιά που διατηρούν οι ΗΠΑ να έχουν το υψηλότερο ποσοστό κρατουμένων σε αναλογία με τον πληθυσμό σε σχέση με οποιαδήποτε άλλη χώρα του πλανήτη. Τουλάχιστον 2,3 εκατομμύρια πολίτες των ΗΠΑ βρίσκονται σήμερα σε κάποιο κελί και εκατομμύρια άλλοι υπό αστυνομική επιτήρηση.
Σε ορισμένες Πολιτείες, μάλιστα, η αναλογία κρατουμένων και ελεύθερων πολιτών είναι 12 φορές μεγαλύτερη σε σχέση με αυτήν της Κίνας. Ο συνολικός αριθμός των κρατουμένων τα τελευταία 35 χρόνια αυξήθηκε κατά 700%, παρά το γεγονός ότι τα επίπεδα εγκληματικότητας παρέμειναν στάσιμα και σε ορισμένες περιπτώσεις μειώθηκαν, ενώ η αύξηση του πληθυσμού ήταν προφανώς πολύ μικρότερη.
Πού θα βρισκόταν λοιπόν σήμερα ο Πάστερνακ αν έγραφε ένα βιβλίο για την ιδιωτική σφαίρα στη χώρα του υπαρκτού… καπιταλισμού; Για μια τραγική ειρωνεία της τύχης ίσως αναγκαζόταν και αυτός να ζητά πολιτικό άσυλο από το εξίσου αυταρχικό καθεστώς του Πούτιν στη Ρωσία.
Info
Δείτε
Doctor Zhivago (1965)
Η κινηματογραφική μεταφορά του ομότιτλου βιβλίου του Πάστερνακ με τον Ομάρ Σαρίφ να δυσανασχετεί, εμφανώς, με τη Ρωσική Επανάσταση
Άρης Χατζηστεφάνου
Εφημερίδα των Συντακτών 13/04/2014
