του Έκτορα-Ξαβιέ Δελαστίκ
Νοιάζεται κανείς πραγματικά για τη νεανική παραβατικότητα; Ή μήπως η δημοσιογραφική της κάλυψη είναι απλά ένα εργαλείο ώστε να «στήνεται» πολιτικό κι επενδυτικό κλίμα; Μελετώντας το σύνολο της ηλεκτρονικής δημοσιογραφίας στην Ελλάδα των τελευταίων ετών, βρίσκουμε αυτό το θέμα να συμβαδίζει με δύσκολες στιγμές για την κυβέρνηση και ευτυχείς στιγμές για τις κατασκευαστικές εταιρίες.
Μπορεί να αλλάξει τον κόσμο ένα άρθρο που δε διάβασε κανείς;
Παραδοσιακά, σκεφτόμαστε τη δημοσιογραφία ως ένα ζήτημα ποιότητας. Εξαιρετικά, βαρύγδουπα δημοσιεύματα που μπορούν να κλονίσουν πολιτικές καριέρες, αποκαλύψεις όπως του δικτύου παρακολούθησης του λογισμικού Predator ή τις διαδρομές που αποκάλυψαν τα Panama Papers μέσω των οποίων ηγετικές μορφές έκρυβαν περιουσίες ή/και ξέπλεναν μαύρο χρήμα. Βρισκόμαστε όμως στην εποχή του διαδικτύου και των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης. Αυτό σημαίνει πως πρέπει να μιλήσουμε και για την ποσότητα.
Κάθε άνθρωπος έχει ένα μέγιστο αριθμό αρθρογραφίας που μπορεί να περάσει από μπροστά του κάθε μέρα. Ακόμα και την πιο βαρετή Πέμπτη πρωί, είναι αδύνατο να παρακολουθήσουμε τα άρθρα που ανεβαίνουν στα ελληνικά ειδησεογραφικά sites, καθώς πρόκειται για πάνω από 17.500 (!) αναρτήσεις την ημέρα. Φυσικά, πολλές από αυτές είναι αναρτήσεις των λίγων λέξεων και μιας φωτογραφίας, συχνά διαφημιστικού χαρακτήρα, αλλά αυτό δεν έχει σημασία. Για κάθε άνθρωπο, τα άρθρα που δεν βρέθηκαν μπροστά στα μάτια του είναι σα να μην υπήρξαν ποτέ.
Πότε κάνουν διακοπές οι κειμενογράφοι;
Σαν ερευνητές, το πρώτο και βασικό ερώτημα είναι «δε βλέπουμε ένα θέμα γιατί δε γράφονται άρθρα γι’ αυτό συγκεκριμένα, ή δεν το βλέπουμε γιατί όλοι είναι διακοπές;». Αξιοποιώντας τα δεδομένα του ελληνικού MediaWatch, μελετήσαμε το σύνολο των περίπου 13.551.111 άρθρων από 1.249 ιστοσελίδες που είναι γραμμένες στο Μητρώο Ηλεκτρονικού Τύπου για την περίοδο 1/4/2023 έως 13/5/2025. Μπορούμε να αναγνωρίσουμε έξι περιόδους που «ανέβαιναν» αρκετά λιγότερα από 120.000 άρθρα την εβδομάδα (το κάτω όριο μιας φυσιολογικής εβδομάδας για τα ελληνικά δεδομένα).
Φαίνεται λοιπόν πως η ηλεκτρονική δημοσιογραφία έκανε «διακοπές» τις εξής εβδομάδες:
- 14-20 Αυγούστου 2023 (106.700 άρθρα)
- 2-22 Οκτωβρίου 2023 (92.544, 88.754 και 49.118 άρθρα)
- 13 Νοεμβρίου 2023 έως 26 Φεβρουαρίου 2024 (λιγότερα από 80.000 άρθρα την εβδομάδα, αλλά και μερικά κενά δεδομένων λόγω τεχνικού προβλήματος)
- 15-28 Ιουλίου 2024 (15.500 και 44.400 άρθρα)
- 16-29 Σεπτεμβρίου 2024 (24.400 και 95.800 άρθρα)
- 25 Νοεμβρίου έως 8 Δεκεμβρίου 2024 (80.900 και 70.200 άρθρα)
- 23 Δεκεμβρίου έως 5 Ιανουαρίου 2025 (94.850 και 95.600 άρθρα)
Μπορούμε λοιπόν να εμπιστευτούμε ως χαρακτηριστικές τις 81 εβδομάδες των δεδομένων μας. Από εδώ και πέρα εξετάζουμε τον αριθμό των άρθρων που γράφονται περιέχοντας συγκεκριμένους, επιλεγμένους όρους, και κυρίως το πώς κατανέμονται στη διάρκεια του τελευταίου έτους. Ο γράφων πάντα παίρνει την ευθύνη της επιλογής των όρων, βασιζόμενος σε μια εμπειρική γνώση του τρόπου με τον οποίο συγκεκριμένα θέματα καλύπτονται με πολύ συγκεκριμένες, διαλεγμένες φράσεις, είτε αυθόρμητα είτε κατά παραγγελία.
Νοιάζεται πράγματι η δημοσιογραφία για την εγκληματικότητα;
Κατ’ αρχάς, το πρώτο πράγμα για το οποίο δεν ενδιαφέρεται η δημοσιογραφία στην Ελλάδα είναι η «ανησυχία πολιτών» για οποιοδήποτε ζήτημα. Με αυτό εννοούμε συγκεκριμένα πως τα άρθρα με αυτόν τον όρο ήταν λιγότερα ή περισσότερα ανάλογα με το αν συνολικά γράφονταν πολλά ή λίγα άρθρα (συσχέτιση άνω του 91%). Αν ένα μέσο «χτυπά κάρτα» κάθε μέρα περιγράφοντας πως οι πολίτες ανησυχούν, στην πραγματικότητα δεν περιγράφει την ανησυχία των πολιτών. Αντιθέτως, απλά περιβάλλει τις ειδήσεις που ήδη έχει με αυτές τις λέξεις και το συναίσθημα που αυτές υποβάλλουν.
Αντιθέτως, η «εγκληματικότητα» (161 άρθρα την εβδομάδα) και η «παραβατικότητα» (186 άρθρα την εβδομάδα) έχουν εν μέρει τους δικούς τους ρυθμούς, αλλά και αυτές φαίνεται να είναι θεματικές που αποτελούν μόνιμο μέρος της ελληνικής δημοσιογραφίας. Πρέπει όμως να σημειώσουμε πως τα άρθρα με τη λέξη «παραβατικότητα» είναι εμφανώς συχνότερα από τον Οκτώβριο του 2024 και μετά, κατά 25% (!).
Πιο σημαντικό εύρημα είναι όμως στο ρυθμό με τον οποίο γράφονται άρθρα τα οποία συνδυάζουν τους όρους «ανησυχία» + «εγκληματικότητα(ς)», καθώς και «ανησυχία» + «παραβατικότητα(ς)». Πριν τον Οκτώβριο, είχαμε και στις δύο περιπτώσεις μερικές, πολύ συγκεκριμένες ημέρες ή εβδομάδες με έντονη αναπαραγωγή αυτών των θεμάτων. Μετά τον Οκτώβριο του 2024, αποτελούν και τα δύο πολύ αναβαθμισμένο μέρος της επικαιρότητας.
Ειδικά δε η παρουσία άρθρων «ανησυχία» + «εγκληματικότητα(ς)» είναι σταθερή όσο ποτέ άλλοτε και σαφώς αυξημένη από τα μέσα Μαρτίου 2025. Την ίδια χρονική στιγμή όπου είχαμε ξαφνική εκτίναξη των άρθρων με αναφορές σε «φοροελαφρύνσεις». Μια χρονική στιγμή μετά τις κρίσιμες τρεις εβδομάδες όπου παιζόταν η κεφαλή της κυβέρνησης μετά τη μεγαλειώδη συγκέντρωση για τα Τέμπη και διαμορφωνόταν ο τρόπος με τον οποίο θα διαχειριστεί τη δημόσια εικόνα της. Το καρότο και το μαστίγιο, θα μπορούσε να πει κανείς.
Η εγκληματικότητα των νέων, διαφέρει από των ενηλίκων;
Πρώτα απ’ όλα, η απάντηση είναι «ναι» – η «νεανική εγκληματικότητα» και η «νεανική παραβατικότητα» έχουν πολύ διαφορετικούς ρυθμούς εμφάνισης και εξαφάνισης από το δημόσιο λόγο σε σχέση με τη γενική «εγκληματικότητα» και «παραβατικότητα». Τα άρθρα για «νεανική εγκληματικότητα» ήταν πολύ λίγα (~1570) κατά τη διάρκεια της μελέτης, αλλά κυρίως εμφανίζονταν όταν υπήρχαν ήδη πολλές αναφορές στη «νεανική παραβατικότητα», σα να αποτελούν μια ακραία κάλυψη του ίδιου θέματος.
Εδώ πρέπει να σημειώσουμε πως ειδικά για τους νέους από τον Οκτώβρη-Νοέμβρη 2025 φαίνεται να αντικαθίσταται σταδιακά ο όρος «εγκληματικότητα» από τον όρο «παραβατικότητα», αν εξαιρέσουμε τις δημοσιογραφικές εξάρσεις που θα εξετάσουμε παρακάτω. Θα μπορούσαμε όμως να πούμε πως αυτή είναι μια θετική εξέλιξη του δημόσιου λόγου όταν τα άρθρα για «νεανική παραβατικότητα» αυξάνονται με το πέρασμα του χρόνου; Ή μήπως είναι ένα μέρος ενός γενικού κλίματος ανησυχίας;
Ανησυχούν οι πολίτες, ή ανησυχούν οι αρθρογράφοι;
Μια βασική χρήση της δημοσιογραφία μεγάλης κλίμακας είναι να υποβάλλει στο κοινό τί «πρέπει» να νιώθει γενικά ή για ένα συγκεκριμένο θέμα. Με αυτή τη σκέψη, επιστρέφουμε στη συζήτηση περί ανησυχίας των πολιτών. Η «ανησυχία» για τη «νεανική εγκληματικότητα» και η «ανησυχία» για τη «νεανική παραβατικότητα» έχουν λίγα άρθρα, αλλά είναι σχεδόν όλα συγκεντρωμένα στις εβδομάδες του χρόνου που έχει έξαρση η αρθρογραφία για «νεανική εγκληματικότητα» και «νεανική παραβατικότητα».
Με άλλα λόγια, ενώ όλη τη χρονιά μπορεί να γράφονται τέτοια άρθρα, τις περιόδους που ξαφνικά γράφονται πολλά, τα ΜΜΕ μας λένε πως πρέπει να ανησυχούμε. Και το πιο εντυπωσιακό ίσως είναι ο τρόπος που αυτές οι εξάρσεις είναι λίγες, πολύ εντοπισμένες και ξεφουσκώνουν πάρα πολύ γρήγορα. Ενώ και από τη δική μας εμπειρία αυτό το θέμα είναι συναισθηματικά πάρα πολύ έντονο και δημιουργεί συζητήσεις στο κοινό, φαίνεται πως η αρθρογραφία περί αυτού δημιουργείται σχεδόν «με το ζόρι» από κεντρικά ΜΜΕ και δεν προκύπτει από κάποια πραγματική έξαρση.
Πότε έδειχναν «αυξημένη ευαισθησία» τα ΜΜΕ για τη νεανική εγκληματικότητα και παραβατικότητα;
Όπως βλέπουμε και στα σχετικά διαγράμματα, οι εβδομάδες με υπερπαραγωγή σχετικών άρθρων για το 2024-2025 είναι πολύ συγκεκριμένες:
- 3-9 Ιουνίου 2023
- 30 Οκτωβρίου έως 26 Νοεμβρίου 2023
- 11-24 Μαρτίου 2024
- 1 Απριλίου 2024 έως 9 Ιουνίου 2024 (small)
- 29 Ιουνίου έως 4 Αυγούστου 2024 (small)
- 12 Αυγούστου έως 18 Αυγούστου 2024
- 30 Σεπτεμβρίου έως 3 Νοεμβρίου 2024
- 9 Δεκεμβρίου έως 22 Δεκεμβρίου 2024
- 30 Δεκεμβρίου 2024 έως 5 Ιανουαρίου 2025
- 10 Φεβρουαρίου έως 16 Φεβρουαρίου 2025
- 17 Μαρτίου έως 6 Απριλίου 2025
- 5 Μαΐου έως 11 Μαΐου 2025
Τί ιδιαίτερο έχει η νεανική εγκληματικότητα;
Οι διάφορες μορφές εγκληματικότητας έχουν διαφορετική φόρτιση και προσφέρονται ως βατήρας για διαφορετικές λύσεις, εντός και εκτός εισαγωγικών. Η προβολή της εγχώριας εγκληματικότητας χωρίς άλλους προσδιορισμούς είναι χρήσιμη για τη δημιουργία γενικού κλίματος ανασφάλειας και τη συσπείρωση κόσμου γύρω από όποια κυβέρνηση τυγχάνει να έχει εκείνο το διάστημα. Η προβολή της εγκληματικότητας αλλοδαπών είναι παραδοσιακό εργαλείο για την υποστήριξη απάνθρωπων ή και σαφώς εγκληματικών πολιτικών στα σύνορα μιας χώρας. Η προβολή της εγκληματικότητας του οργανωμένου εγκλήματος χρησιμοποιείται ως τρόπος διάσωσης του γοήτρου της αστυνομίας ή του εκάστοτε Υπουργού Δημόσιας Τάξης.
Η προβολή της νεανική εγκληματικότητας/παραβατικότητας έχει μερικά ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Κατ’ αρχάς, υποδεικνύει έναν «εσωτερικό» κίνδυνο, ο οποίος δε μπορεί να απομακρυνθεί (π.χ. δεν υπάρχει λύση κλειστών συνόρων ενάντια στους νέους). Δεύτερον, υποδεικνύει έναν κίνδυνο ο οποίος δε μπορεί να αντιμετωπιστεί αμιγώς με αστυνόμευση, καθώς τα παιδιά πρέπει να μεγαλώσουν και να ενταχθούν στο παραγωγικό κοινωνικό σύνολο. Εν αντιθέσει, η κυρίαρχη αντίληψη για την εγκληματικότητα των ενηλίκων είναι πολύ πιο σκληρή, καθώς η επανένταξη δεν αποτελεί μέρος του δημόσιου διαλόγου. Τρίτον, η νεανική εγκληματικότητα/παραβατικότητα δίνει μια έντονη αίσθηση του «άλλου» (ακατανόητοι έφηβοι που ανήκουν σε νέα γενιά με ακατανόητες αξίες), οπότε και δημιουργεί μια θετική προδιάθεση στην ύπαρξη λύσεων σοφρωνισμού, οι οποίες κρύβουν το πρόβλημα πίσω από έναν τοίχο και ένα συρματόπλεγμα.
Ποιες ήταν οι ημερομηνίες-σταθμοί για το χτίσιμο φυλακών με ΣΔΙΤ;
Γιατί ένα ΜΜΕ να αποκτά ξαφνική ευαισθησία και αναισθησία σε σχέση με ένα τέτοιο θέμα; Πρώτα απ’ όλα, πρέπει να θυμόμαστε πως τα συστημικά ΜΜΕ είναι σχεδόν πάντα ελλειμματικά, οπότε και επιβιώνουν μόνο χάρη χαριστικές ρυθμίσεις της κυβέρνησης και κυρίως τρεφόμενα από τα συνολικά κέρδη των επιχειρηματικών ομίλων στους οποίους ανήκουν. Θα μπορούσε να πει κανείς πως αρκετές φορές δρουν ως το εργαλείο πολιτικής επιρροής του εκάστοτε ομίλου, ειδικά όσον αφορά τη διεκδίκηση συμβολαίων και τον επηρεασμό κυβερνητικών αποφάσεων. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο άλλωστε είχε υπάρξει προσπάθεια να απαγορευτεί αυτή η σύγκρουση συμφερόντων, με το νόμο για το Βασικό Μέτοχο.
Ένα θέμα με το οποίο έχουμε ασχοληθεί στο παρελθόν είναι το διαφαινόμενο χτίσιμο μιας σειράς φυλακών με Συμπράξεις Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ). Πρόκειται κολοσσιαία σειρά έργων, τα οποία ξεκινούν με μετεγκατάσταση Φυλακών Κορυδαλλού στον Ασπρόπυργο και συνεχίζουν με μετεγκατάσταση Φυλακών Χαλκίδας, Φυλακών Ιωαννίνων (σε περιοχή Natura, με αστεία περιβαλλοντικά αντίμετρα) καθώς και χτίσιμο νέων φυλακών στη Μεγαλόπολη και το Βόλο, όλες τους με ΣΔΙΤ («Πόρισμα της Ομάδας Εργασίας για την επεξεργασία και επικαιροποίηση του στρατηγικού πλάνου σωφρονιστικής πολιτικής της Γενικής Γραμματείας Αντεγκληματικής Πολιτικής για τα έτη 2021-2023»). Φυσικά, ως τέτοια, αποτελεί μια κολοσσιαία μεταφορά κεφαλαίων του δημοσίου προς τις ιδιωτικές κατασκευαστικές που θα αναλάβουν το έργο, με τη μετεγκατάσταση Κορυδαλλού από μόνη της να αποτιμάται στα ~765 εκ (με ΦΠΑ) για 30 χρόνια.
Ας επισκεφθούμε τους βασικούς μέχρι τώρα σταθμούς της εποποιίας αυτών των αναθέσεων:
- 18 Μαΐου 2023: ανακοινώνεται πως υπάρχει σχέδιο Προεδρικού Διατάγματος για να προχωρήσει η μετεγκατάσταση Φυλακών Ιωαννίνων
- 13 Οκτωβρίου 2023: προκηρύσσεται διαγωνισμός για τη μετεγκατάσταση Κορυδαλλού
- 5 Μαρτίου 2024: ξεκινά η Β.Ι.’ φάση του διαγωνισμού για το ίδιο έργο
- 24 Μαρτίου 2024: μπλοκάρεται στο Συμβούλιο της Επικρατείας η μετεγκατάσταση των φυλακών Ιωαννίνων, καθώς πρόκειται να χτιστούν σε περιοχή Natura
- 20 Ιουνίου 2024: ανακοινώνονται με πλημμύρα άρθρων οι εταιρίες που συμμετέχουν στη Β.ΙΙ’ φάση του διαγωνισμού για τη μετεγκατάσταση Κορυδαλλού (Άβαξ, Άκτωρ Παραχωρήσεις, ΓΕΚ Τέρνα και Μetlen)
- 11 Δεκεμβρίου 2024: εκδίδεται ΦΕΚ για τη μετεγκατάσταση Κορυδαλλού
- 23 Δεκεμβρίου 2024: στο Υπουργικό Συμβούλιο, με εισήγηση Χρυσοχοΐδη προωθείται η μετεγκατάσταση Κορυδαλλού
- 28 Ιανουαρίου 2025: έγκριση της περιβαλλοντικής μελέτης για τη μετεγκατάσταση των Φυλακών Κορυδαλλού στον Ασπρόπυργο
- 30 Ιανουαρίου 2025: ο Δήμος Ασπροπύργου καταθέτει αίτηση ακύρωσης του Προεδρικού Διατάγματος της 10ης Δεκεμβρίου 2024 στο Συμβούλιο της Επικρατείας, ώστε να σταματήσει το έργο
- Αρχές Φεβρουαρίου 2025: εγκρίνεται το Ειδικό Πολεοδομικό Σχέδιο για τη μετεγκατάσταση των Φυλακών Ασπροπύργου
- Αρχές Μαΐου 2025: Ο Υπουργός Δημόσιας Τάξης Μιχάλης Χρυσοχοΐδης ανακοινώνει την ανέγερση νέου συγκροτήματος φυλακών στους Φιλιάτες, ανεξάρτητου από τα υπόλοιπα έργα
- Άνοιξη 2025: η περίοδος που το ΤΑΙΠΕΔ είχε στόχο να κατατεθούν οι δεσμευτικές προσφορές από τις διαγωνιζόμενες εταιρίες για τη μετεγκατάσταση Κορυδαλλού
Μερικές ενδιαφέρουσες συμπτώσεις
Το προσεκτικό κοινό μας θα βρει μάλλον γνωστές αρκετές από τις ημερομηνίες που αναφέραμε. Για την ακρίβεια, κάθε μία ημερομηνία-σταθμός για τις ΣΔΙΤ των τελευταίων 12 μηνών για τους οποίους έχουμε δεδομένα, ακολουθείται λιγότερο από δέκα ημέρες από ένα κύμα άρθρων για τη νεανική εγκληματικότητα/παραβατικότητα, το οποίο ξεφουσκώνει σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα. Θα πούμε πως δεν εκπλησσόμαστε με το γεγονός ότι το δίκτυο ΜΜΕ που συνδέεται με μια σειρά κατασκευαστικές εταιρίες ξαφνικά θυμάται… συνειρμικά την ύπαρξη νεανικής παραβατικότητας τις ημέρες που οι φίλιες κατασκευαστικές εταιρίες τρέχουν για να πετύχουν να αναλάβουν το χτίσιμο φυλακών. Συμβαίνουν αυτά όταν συζητάς για φυλακές όλη την ημέρα.
Ας δούμε όμως και την αντίστροφη σχέση μεταξύ των ημερομηνιών, δηλαδή τί σημασία έχουν οι περίοδοι με έξαρση τέτοιων άρθρων. Υπάρχουν ημερομηνίες οι οποίες δε συμπίπτουν με την «εποποιία των ΣΔΙΤ φυλακών», αλλά η καθεμία έχει τη δική της ιστορία.
- 1 Απριλίου 2024 έως 9 Ιουνίου 2024: Παρ’ όλο που υπάρχουν γεγονότα ΣΔΙΤ, δε μπορούμε να μην αναφέρουμε πως ήταν η παρατεταμένη προεκλογική περίοδος των Ευρωεκλογών 2024.
- 29 Ιουνίου έως 18 Αυγούστου 2024: Ακριβώς αυτές τις ημέρες υπήρξε εκτόξευση των δημοσιευμάτων για το σκάνδαλο των υποκλοπών, καθώς δημοσιεύτηκε το πόρισμα του Αρείου Πάγου με το οποίο συγκαλύφθηκαν οι ευθύνες της ΕΥΠ. Σε συνδυασμό με τη φωτιά στην Αττική, ήταν σίγουρα μια δύσκολη περίοδος για να είναι κανείς κυβέρνηση.
- 30 Σεπτεμβρίου έως 3 Νοεμβρίου 2024: Κατ’ αρχάς, υπήρξε μια μεγάλη προσπάθεια της κυβέρνησης να δείξει πυγμή με επιδρομές σε καταυλισμούς Ρομά, καθοδηγούμενη παραπληροφόρηση και νεοφασιστικά παραληρήματα, με τη νεανική παραβατικότητα να επανέρχεται ως συμπλήρωμα της γραμμής αυτής και με την ευκαιρία του ανοίγματος των σχολείων. Σημειώνουμε επίσης σημαντικούς σταθμούς στο θέμα των υποκλοπών σε σχέση με την άρνηση της Ν.Δ. για ενημέρωση από το Χρήστο Ράμμο και τα SMS των υποκλοπών. Θυμίζουμε επίσης πως ήταν η περίοδος της μεγάλης συναυλίας για τα Τέμπη, η οποία υπήρξε σταθμός κυβερνητικής φθοράς.
- 17 Μαρτίου έως 6 Απριλίου 2025: Εδώ δεν υπάρχει μια εύκολη ερμηνεία. Οφείλουμε όμως να σημειώσουμε πως στις 10 Μαρτίου είχε λάβει χώρα ο βανδαλισμός έργων τέχνης στην Εθνική Πινακοθήκη από βουλευτή του κόμματος «Νίκη». Ήταν η αρχή μιας σειράς κινήσεων εντυπωσιασμού του περιφερόμενου μηχανισμού της ακροδεξιάς, ο οποίος δημιούργησε προβλήματα διαχείρισης του ακροδεξιού κοινού της Ν.Δ.
Τί συμβαίνει πραγματικά με τη νεανική παραβατικότητα;
Είναι εξαιρετικά δύσκολο να αποκτήσουμε πραγματική εικόνα. Θεωρητικά, θα μπορούσε να δει κανείς πίνακες περιστατικών που επιλέγει να δώσει στο κοινό η Αστυνομία. Όμως μόλις το 2022-2023 δημιουργήθηκε τμήμα της αστυνομίας το οποίο είναι αφιερωμένο στην παραβατικότητα ανηλίκων, όπως και υπήρξαν πολλές καμπάνιες που καλούν τον κόσμο να καταγγέλλει περιστατικά με ανήλικους στην αστυνομία. Αυτό με τη σειρά του σημαίνει πως τα πρώτα χρόνια θα υπάρχει εκτίναξη του αριθμού των περιστατικών, συγκεκριμένα επειδή για πρώτη φορά μετρούνται από την αστυνομία.
Κοιτώντας τα ιστορικά δεδομένα, βλέπουμε ακριβώς αυτήν την ξαφνική εκτίναξη, η οποία πολύ περισσότερο μοιάζει να οφείλεται σε αλλαγές στο νομικό καθεστώς και στην αυξημένη εμπλοκή της αστυνομίας, παρά σε κάποιο κοσμογονικό γεγονός. Μια τέτοια εικονική αύξηση προσφέρεται για εντυπωσιακούς τίτλους και για αυστηροποίηση της νομοθεσίας, χωρίς να λύνει κανένα πρόβλημα: το ότι σήμερα μετράμε την παραβατικότητα περισσότερο απ’ ότι χθες δε σημαίνει πως χθες δεν υπήρχε, ούτε ότι εμφανίστηκε σήμερα.
Πολύ περισσότερο, ο τρόπος με τον οποίο καλύπτεται η νεανική παραβατικότητα, έχει τα χαρακτηριστικά ενός κλασικού «ηθικού πανικού» – δηλαδή τη δημιουργία ενός γενικευμένου κοινωνικού φόβου με αφορμή επιλεγμένα, μεμονωμένα περιστατικά, χωρίς να έχει αλλάξει κάτι στην πραγματικότητα. Διαβάζοντας τη μελέτη Folk devils and moral panics (Cohen, 1972), παρατηρούμε τα ίδια χαρακτηριστικά ενός ηθικού πανικού στα ελληνικά ΜΜΕ: ανησυχία (αναγνώριση μιας απειλής), επιθετικότητα (περιχαράκωση των νέων ως απειλή), κοινή συναίνεση («κάτι πρέπει να γίνει»), έλλειψη αναλογικότητας (εντυπωσιοθηρική περιγραφή του κινδύνου) και αστάθεια (απότομη εμφάνιση και εξαφάνιση του θέματος από την επικαιρότητα).
Ακόμα περισσότερο, η στοχοποίηση των νέων έχει τρία εξαιρετικά σημαντικά στοιχεία για έναν «επιτυχή ηθικό πανικό». Πρώτον, ένα στόχο που εύκολα καταγγέλλεται, με μικρή ισχύ και χωρίς πρόσβαση στον πολιτικό διάλογο (στα ΜΜΕ στην περίπτωσή μας). Δεύτερον, ένα θύμα το με το οποίο κόσμος μπορεί να ταυτιστεί (στην περίπτωσή μας οι νέοι είναι και θύτες και θύμα, πράγμα καθόλου ασυνήθιστο). Τρίτον, μια κοινή συναίνεση πως ο κίνδυνος (στην περίπτωσή μας η παραβατικότητα) δεν είναι μεμονωμένος αλλά δομικός εκτός και αν παρθούν μέτρα.
Κατακλείδα
Κανείς δε μπορεί να αρνηθεί την ύπαρξη της νεανικής παραβατικότητας. Ούτε μπορεί να αρνηθεί πως αλλάζουν σταδιακά τα χαρακτηριστικά της, τα εργαλεία της και η αισθητική της. Πρόκειται για τα χαρακτηριστικά, τα εργαλεία και την αισθητική μια γενιάς που μεγαλώνει μέσα σε συνεχή οικονομική κρίση, απειλή πολέμου και έλλειψη μέλλοντος για τον εργαζόμενο κόσμο.
Αυτό που μέσα από αυτήν την έρευνα αρνούμαστε, είναι την ειλικρίνεια της ευαισθησίας των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης για το θέμα αυτό. Με δελτία και άρθρα που θυμίζουν απλό ποτ πουρί του τελευταίου διαστήματος, το ενδιαφέρον εμφανίζεται και εξαφανίζεται σε απόλυτη σύμπλευση με οικονομικά και πολιτικά κριτήρια. Ας μην ξεχνάμε πως η προπαγάνδα σε ελληνικά δεδομένα δε θέλει πολλή τέχνη: πολλά ειδησεογραφικά sites απλά αναπαράγουν ειδήσεις (άρα εύκολα δημιουργείται το ζητούμενο κλίμα ως χιονοστιβάδα) και πως αρκεί ένα «αυτή την εβδομάδα γεμίζουμε τρύπες στην ύλη» με το δελτίο του τμήματος ανηλίκων της Αστυνομίας για να ξεκινήσει η χιονοστιβάδα.
Η προπαγάνδα και η παραπληροφόρηση ξεκινούν πάντα από τα πάνω και το ζητούμενο για εμάς είναι να μπορούμε να καταλάβουμε «γιατί η κορυφή θέλει να νιώσω με ένα συγκεκριμένο τρόπο σήμερα;».
Τέλος, μελετώντας το θέμα, το αναπόδραστο συμπέρασμα είναι πως οι ηθικοί πανικοί είναι ένα πανάρχαιο εργαλείο το οποίο χρησιμοποιείται «από τα πάνω προς τα κάτω». Και πως πάντα έχει συγκεκριμένους στόχους, καθώς η δημιουργία ηθικού πανικού είναι μια δαπανηρή και κοπιαστική διαδικασία, στην οποία κανείς δε μπαίνει για ψύλλου πήδημα.
