Ο συλλογικός τόμος «Η ενημέρωση (ξανα)πάει στο μέτωπο – Τα Μέσα και οι πολεμικές συγκρούσεις στην Ουκρανία και τη Γάζα», σε επιμέλεια Γιώργου Πλειού και Μιχάλη Ταστσόγλου (εκδόσεις Τόπος), περιλαμβάνει πρωτότυπες έρευνες για τον ρόλο των ΜΜΕ, του διαδικτύου, της προπαγάνδας και της λογοκρισίας στους δύο σύγχρονους πολέμους. Ανάμεσά τους, η μελέτη των επιμελητών για την ελληνική τηλεοπτική κάλυψη του πολέμου του Ισραήλ στη Γάζα αναδεικνύει τη μονομερή παρουσίαση των γεγονότων, την κυριαρχία της φιλοϊσραηλινής ρητορικής, την απόκρυψη των εναλλακτικών φωνών και των διεθνών αντιδράσεων. Ο τόμος διατίθεται με ανοικτή πρόσβαση.
Η έρευνα των Γιώργου Πλειού και Μιχάλη Ταστσόγλου, που περιλαμβάνεται στο συλλογικό Τόμο «Η ενημέρωση (ξανα)πάει στο μέτωπο – Τα Μέσα και οι πολεμικές συγκρούσεις στην Ουκρανία και τη Γάζα», καταδεικνύει ότι τα ελληνικά τηλεοπτικά μέσα ενημέρωσης υιοθέτησαν κατά το μεγαλύτερο μέρος, την οπτική του Ισραήλ στην κάλυψη του ισραηλινού πολέμου στη Γάζα. Κυριάρχησε η μονομερής ενημέρωση, βασισμένη σε ισραηλινές πηγές, με ελάχιστη ή μηδενική ανάδειξη των θέσεων των Παλαιστινίων, των διεθνών διαδηλώσεων κατά της γενοκτονίας ή των εσωτερικών επικρίσεων στην πολιτική του Νετανιάχου.
Όλοι σχεδόν οι σταθμοί (ΕΡΤ, Mega, Open, AΝΤ1, ΣΚΑΪ, Alpha, Star) χρησιμοποίησαν επαναλαμβανόμενα τον όρο «τρομοκρατία» για τη Χαμάς, υιοθετώντας τη ρητορική ΗΠΑ–Ισραήλ, ενώ σπανίως γινόταν αναφορά στα πολιτικά ή ιστορικά αίτια της σύγκρουσης.
Η έρευνα καταδεικνύει μια συνολική μονομέρεια στη θεματολογία της τηλεοπτικής κάλυψης, με έμφαση στις στρατιωτικές επιχειρήσεις του Ισραήλ, στις απώλειες Ισραηλινών αμάχων και στη δικαιολόγηση της ισραηλινής βίας, μέσω συνεχών αναφορών στην επίθεση της 7ης Οκτωβρίου. Οι παλαιστινιακές θέσεις παρουσιάζονται αποσπασματικά ή αποσιωπώνται εντελώς, ενώ οι εμφανίσεις εκπροσώπων της Χαμάς είναι εξαιρετικά σπάνιες και οι διεθνείς αντιδράσεις υπέρ της Παλαιστίνης σχεδόν απουσιάζουν.
Η ρητορική των ρεπορτάζ δομείται σε μεγάλο βαθμό με όρους όπως «τρομοκράτες», «ισλαμιστές» και «εξτρεμιστές», οι οποίοι ενισχύουν ένα πολεμικό και απονομιμοποιητικό πλαίσιο. Παράλληλα, η στάση των δημοσιογράφων και παρουσιαστών απέναντι στο Ισραήλ είναι συνήθως ουδέτερη ή ανοιχτά υποστηρικτική, με την κριτική προς το ισραηλινό κράτος να απουσιάζει σχεδόν πλήρως. Η ανθρωπιστική διάσταση της κρίσης αποπολιτικοποιείται, καθώς τα θύματα παρουσιάζονται με ουδέτερους όρους και χωρίς σύνδεση με τις πολιτικές ευθύνες ή το ιστορικό πλαίσιο της σύγκρουσης.
Ειδικότερα, η ανάλυση των ειδήσεων στους επτά τηλεοπτικούς σταθμούς πανελλαδικής εμβέλειας για την περίοδο μελέτης (Οκτώβριος – Νοεμβριος 2023), ανέδειξε σημαντικές διαφοροποιήσεις ως προς τη θεματολογία.
Η ΕΡΤ για παράδειγμα, αφιέρωσε μεγάλο μέρος της κάλυψης στον πόλεμο και τις προετοιμασίες του, με περιορισμένες αναφορές στις διεθνείς κινητοποιήσεις και έμφαση στη ρητορική της «τρομοκρατίας» και φαινομένων αντισημιτισμού. Το Mega επικεντρώθηκε στους βομβαρδισμούς, δίνοντας έμφαση στα θύματα Ισραηλινών αμάχων και αναπαράγοντας θέσεις του ισραηλινού στρατού, ενώ ο AΝΤ1 διατήρησε σχετικά ισορροπημένη στάση, με σημαντικό αριθμό ειδήσεων για μάχες και βομβαρδισμούς, περιορισμένη χρήση πολεμικής ορολογίας και αναφορές σε φαινόμενα ισλαμοφοβίας και αντισημιτισμού.
Το Open πρόβαλε εκτενώς διεθνείς δηλώσεις και φιλοξένησε τις περισσότερες εμφανίσεις εκπροσώπων της Χαμάς, ωστόσο το γενικότερο πλαίσιο παρουσίασης ήταν αντι-ισλαμικό και ευνοϊκό προς το Ισραήλ. Ο Alpha πρόβαλε λιγότερες ειδήσεις για τον πόλεμο, με έμφαση στους βομβαρδισμούς και υιοθέτηση του σχήματος «σύγκρουση των πολιτισμών». Ο ΣΚΑΪ ξεχώρισε για τη σαφή φιλοϊσραηλινή γραμμή, προβάλλοντας τις θέσεις του Ισραήλ και τις στρατιωτικές επιχειρήσεις, ιδιαίτερα κατά τις πρώτες εβδομάδες. Τέλος, το Star έδωσε ιδιαίτερη βαρύτητα στον πόλεμο τον Οκτώβριο, αλλά τον Νοέμβριο η σχετική κάλυψη περιορίστηκε αισθητά.
Σε όλους τους σταθμούς, η πλειονότητα των απεσταλμένων βρίσκονταν στο Ισραήλ, γεγονός που επηρέασε τη ροή πληροφοριών, ενώ η ορολογία που χρησιμοποιήθηκε –όπως «τρομοκράτες», «ισλαμιστές», «εξτρεμιστές»– συντάχθηκε κατά κύριο λόγο με το επικοινωνιακό οπλοστάσιο ΗΠΑ και Ισραήλ.
Η έρευνα τονίζει ότι η κυρίαρχη δημοσιογραφική προσέγγιση ήταν πολεμική, αποσπασματική και ενταγμένη σε δυτικά ερμηνευτικά σχήματα, όπως το «δικαίωμα του Ισραήλ στην αυτοάμυνα» και η «σύγκρουση των πολιτισμών», αποκρύπτοντας τις ιστορικές πολιτικές αιτίες του προβλήματος.
Από την εισαγωγή του βιβλίου:
«Θα λέγαμε ότι ήταν προφανές πως με τους δυο αυτούς πολέμους η ανθρωπότητα εισέρχεται σε νέα περίοδο, κάτι που επιβεβαίωσαν με ακόμα μεγαλύτερη σαφήνεια οι εξελίξεις κατά την περίοδο μετά την διεξαγωγή του συνεδρίου, όπως η αλλαγή στάσης των ΗΠΑ στον Ρωσο-Ουκρανικό πόλεμο, η ανάπτυξη αντιθέσεων μεταξύ ΗΠΑ-Ευρώπης, η γρήγορη κατάρρευση του καθεστώτος Άσαντ στη Συρία, η εμπλοκή της Τουρκίας και η αλλαγή στάσης της Ρωσίας σε αυτό κ.ά. Γίνεται εμφανές ότι θα υπάρξει ντόμινο εξελίξεων σε παγκόσμιο και περιφερειακό επίπεδο. Ο παρών τόμος συνιστά μια ελάχιστη προσπάθεια να διερευνηθεί και κατανοηθεί ο ρόλος των Μέσων και εν γένει της επικοινωνίας σε αυτούς τους δυο πολέμους που ξέσπασαν στην αρχή αυτής της δεκαετίας και συνιστούν τόσο αποτέλεσμα όσο και παράγοντα αναδιάταξης του χάρτη των διεθνών πολιτικών, οικονομιών κ.ά. σχέσεων σε πλανητική κλίμακα».
Η πρόσβαση στον τόμο είναι ανοιχτή (open access) μέσα από τη σελίδα των εκδόσεων Τόπος.
Περιεχόμενα:
- Νικόλας Βαφειάδης: Tα µέσα κοινωνικής δικτύωσης στα µέτωπα της Ουκρανίας και της Μέσης Ανατολής
- Δημήτρης Λιάτσος: Η «χαµένη τιµή» της δηµοσιογραφίας
- Ματίνα Παπαχριστούδη: Οµοιότητες και διαφορές στα µέτωπα Ουκρανίας-Γάζας/Νέες και παλιές τεχνικές χειραγώγησης
- Μιχάλης Χατζηκωνσταντίνου: Μεταξύ µιλιταρισµού και εσωτερικοποίησης. Η αρθρογραφία των ελληνικών ιστοσελίδων άµυνας και διπλωµατίας εν µέσω διεθνών συρράξεων
•Λαμπρινή Παπαδοπούλου, Αναστασία Κατσαουνίδου, Ιωάννης Αγγέλου: Πολεµικοί ανταποκριτές, τραύµα και υποστηρικτικοί µηχανισµοί στις αίθουσες σύνταξης. Ιστορίες από το πεδίο - Aναστάσιος Ρομπόρας: Η κοινωνιολογική ανάλυση του πολέµου µέσω της χρήσης των κοινωνικών δικτύων
- Έβα Αγγελίδη: Παραποιηµένες ειδήσεις και προπαγάνδα στον Ρωσο-Ουκρανικό πόλεµο: Οι πρακτικές της ουκρανικής πλευρά
- Δημήτριος Βαγιάνος, Θωμάς Παπάτσας, Νικόλαος Κουτσουπιάς: Μελέτη δικτύων αλληλεπίδρασης κατά τη στρατηγική επικοινωνιακή χρήση των µέσων κοινωνικής δικτύωσης κάθε πλευράς στον Ρωσο-Ουκρανικό πόλεµο
- Αθανάσιος Σαμαράς, Αθηνά Λημνιούδη: Η θεωρία της συνταύτισης στη διεθνή πολιτική επικοινωνία: η περίπτωση του Προέδρου της Ουκρανίας Ζελένσκι – µία πιλοτική ανάλυση
- Νίκος Ναγόπουλος: Παλαιστινιακό: «Από το ποτάµι µέχρι τη θάλασσα». Συνδηλώσεις και σκηνοθεσίες ενός κοινού αφηγήµατος σε αγώνα επικράτησης στα διεθνή µέσα κοινωνικής δικτύωσης
- Γιώργος Πλειός, Μιχάλης Τατσόγλου: Η κάλυψη του πολέµου στη Γάζα: Ποιοτική ανάλυση περιεχοµένου στους ελληνικούς τηλεοπτικούς σταθμούς
- Δήμητρα Μαρέτα: Καλύπτοντας τον πόλεµο στην Παλαιστίνη: Όταν ο φυλετισµός θέτει το πλαίσιο
- Aχιλλέας Καραδημητρίου, Μιχάλης Τατσόγλου: Ο Λόγος των ΜΜΕ για το µέτωπο της Παλαιστίνης: Ενορχήστρωση, µύθοι και συνύφανση είδησης και σχολίου
- Δημήτρης Τσερεμέγκλης- Ηλιόπουλος: Πολεµική προπαγάνδα και στρατηγική επικοινωνία του Ισραήλ στην Ελλάδα: Κριτική Ανάλυση Λόγου σε συνεντεύξεις του Νόαµ Κατς
- Γιάννης Πλειός- Βάλια Καϊμάκη: Η καταγραφή των γεγονότων στη Γάζα από τα ελληνικά ΜΜΕ την περίοδο 7/10/23-7/05/2024 µέσω αλγορίθµων
- Δημήτρης Βαγιάνος, Αντωνία Παπακωνσταντίνου: Η Επιρροή των Μέσων Κοινωνικής ∆ικτύωσης στην Κοινή Γνώµη κατά τη διάρκεια ∆ιεθνών Συγκρούσεων: H περίπτωση της Ισραηλινο-Παλαιστινιακής σύγκρουσης.
