Δεκάδες τραγούδια, ταινίες και βιβλία επιχείρησαν στο πέρασμα των αιώνων να περιγράψουν το κυνήγι του χρυσού. Ιστορίες, συνήθως, βυθισμένες στο αίμα, τον πόλεμο και την αποικιοκρατία.
«Θα σκουπίσω τα βουνά και θα αποξηράνω τα ποτάμια… σταμάτα λοιπόν να κλαις αδερφέ μου, γιατί θα γυρίσω με τις τσέπες γεμάτες χρυσάφι» έλεγε ένα παλιό αμερικανικό τραγούδι από το 1849. Είναι η εποχή που η Καλιφόρνια γνωρίζει ίσως το μεγαλύτερο μεταναστευτικό ρεύμα από χρυσοθήρες στην ιστορία της ανθρωπότητας. Περίπου 300.000 άνθρωποι καταφθάνουν από διάφορες περιοχές των σημερινών ΗΠΑ, από τη Νότια Αμερική την Ευρώπη, την Αυστραλία αλλά ακόμη και την Κίνα.
Οι περίφημοι «49άρηδες», που παίρνουν το όνομά τους από την χρονολογία που ξεκινά το κυνήγι του χρυσού, θα δημιουργήσουν τη δική τους κουλτούρα και τη δική τους μουσική. Είναι τα τραγούδια από τις λεγόμενες «Μέρες του 49» τα οποία θα συγκεντρώσει και θα ταξινομήσει αρκετές δεκαετίες αργότερα ο τραγουδιστής Τζόν Α. Στόουν – γνωστός στην αμερικανική φολκ σκηνή με το παρατσούκλι «Old Put».
Για ένα αντίστοιχο «κυνήγι θησαυρού» θα γυρίσει και ο Τσάρλι Τσάπλιν τον Χρυσοθήρα το 1925. Αυτή τη φορά διηγείται τον πυρετό του χρυσού του Κλοντάικ παρουσιάζοντας όμως τους χρυσοθήρες ταυτόχρονα σαν θύτες και θύματα της ιστορίας.
Η τέχνη που αναφέρεται στο κυνήγι του κίτρινου ορυκτού είναι παλιά όσο και οι μεγάλοι πόλεμοι του χρυσού της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Οι επισκέπτες της Ρώμης έχουν ακόμη και σήμερα την ευκαιρία να θαυμάσουν την περίφημη στήλη του Τραΐανού, με την οποία η ρωμαϊκή γερουσία τίμησε το 113 μ.Χ. τον αυτοκράτορα, γιατί κατάφερε να φέρει στην αυτοκρατορία το χρυσάφι της Δακίας (σημερινή Ρουμανία). Ο αυτοκράτορας Κλαύδιος είχε προλάβει να στείλει τέσσερις ρωμαϊκές λεγεώνες για να καταλάβουν την, πλούσια σε κοιτάσματα χρυσού, Βρετανία, η οποία όταν έγινε και αυτή αυτοκρατορία έστειλε τις δικές τις στρατιές στην Αφρική. Οι Βρετανοί στρατιώτες, τραγουδώντας το Goodbye Dolly Gray του Γουίλ Κομπ, ετοιμάζονταν για τις μάχες με τους Ολλανδούς εποίκους για την κυριαρχία στα κοιτάσματα χρυσού του Γουιτγουότερσραντ, στη σημερινή Νότια Αφρική.
Όταν η νεότητα του χρυσού παύει να είναι αυτό που ήταν…
Και όταν οι πράξεις του ανθρώπου αναγκάζουν το χώμα να ανοίξει
Άσε με να χαθώ μέσα του.
Midlake – Acts of man
Στο πέρασμα του χρόνου και τις πολεμικές επιχειρήσεις, όμως, ο περίφημος «πυρετός του χρυσού» της Καλιφόρνιας εξακολουθεί να αποτελεί το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα για τις καταστροφικές συνέπειες της δράσης των χρυσοθηρών.
Οι «49άρηδες» του 19ου αιώνα μπορεί να εργάζονταν μεμονωμένα ή σε μικρές ομάδες τα αποτελέσματα της δράσης τους όμως θυμίζουν τις καταστροφικές συνέπειες που έχει η σημερινή εξόρυξη χρυσού από τις πολυεθνικές του κλάδου. Οι πρώτοι χρυσοθήρες που φθάνουν στην Καλιφόρνια μαζεύουν τους σβόλους χρυσού κυριολεκτικά από το έδαφος, μέσα σε λίγους μήνες όμως τα πράγματα δυσκόλεψαν.
Οι νέες τεχνικές εξόρυξης, στις οποίες χρησιμοποιούνται μεγάλες ποσότητες από χαλίκι και τοξικές ουσίες κατέστρεφαν τη χλωρίδα και την πανίδα της περιοχής προκαλώντας φαινόμενα λιμού στους γηγενείς Αμερικάνους. Οι ντόπιοι μάλιστα απομακρύνονταν από τις εστίες τους και με βίαια πογκρόμ, προκειμένου να βρεθεί χώρος εστίασης και καλλιέργειας για τους χρυσοθήρες.
Στις ελάχιστες περιπτώσεις που οι γηγενείς κατάφεραν να οργανωθούν και να απαντήσουν με βία στη βία που δέχονταν αποδεκατίστηκαν με φρικτούς τρόπους – οι πράξεις τους αποτελούσαν την «τρομοκρατία» της εποχής και καταδικάζονταν από το πολιτικό σκηνικό της εποχής. Ομάδες χρυσοθηρών έσφαζαν κατά εκατοντάδες τους κατοίκους της περιοχής που τολμούσαν να αντισταθούν, έκαιγαν τις καλύβες τους και βίαζαν γυναικόπαιδα από τις οικογένειές τους.
Καθώς οι περισσότεροι από τους χρυσοθήρες προέρχονταν από μακρινές περιοχές αισθάνονταν ότι δεν υπόκεινται σε καμία νομοθεσία – με τους σημερινούς όρους θα λέγαμε ότι εργάζονταν σε μια Ειδική Οικονομική Ζώνη, απολαμβάνοντας ασυλία από την τοπική νομοθεσία. Ακόμη όμως και όταν οι τοπικές αρχές αποφάσισαν να νομοθετήσουν, με πρόσχημα την προστασία των Ινδιάνων της περιοχής, ουσιαστικά θεσμοθέτησαν και νομιμοποίησαν το εμπόριο σκλάβων, αλλά και την αναγκαστική εκπόρνευση χιλιάδων νεαρών κοριτσιών. Η πολιτεία μάλιστα προσέφερε ως αμοιβή έως και 25.000 δολάρια σε παρακρατικές ομάδες που έφερναν τα σκαλπ ανδρών γυναικών και παιδιών από τις κοινότητες των Ινδιάνων.
Τα μπλουζ των χρυσοθηρών
Σε αρκετές περιπτώσεις, η χρυσοθηρία, μαζί με την καταστροφή του περιβάλλοντος, την απομάκρυνση ή εξόντωση των γηγενών, αλλά και τη συνολική διάρρηξη του κοινωνικού ιστού, αποτελούσε συχνά και μια ευκαιρία για την εκάστοτε κυβέρνηση να αυξήσει τον αυταρχισμό αλλά και τους κατασταλτικούς και σωφρονιστικούς μηχανισμούς. Οι περίφημες φυλακές του Φόλσομ, το μεγαλύτερο «σωφρονιστικό» κατάστημα στην Καλιφόρνια, κατασκευάστηκαν το 1880 για να «φιλοξενήσουν» τους αποτυχημένους χρυσοθήρες που δεν βρήκαν το δικό τους Ελ Ντοράντο. Έκτοτε αποτέλεσαν για δεκαετίες παράδειγμα απάνθρωπων συνθηκών κράτησης – όπως αποτυπώθηκαν και στην ταινία Inside the Walls of Folsom Prison του 1951.
Για τους απόγονους αυτών των χρυσοθηρών θα τραγουδήσει σχεδόν έναν αιώνα αργότερα ο Τζόνι Κας τα περίφημα «Μπλουζ της φυλακής Φόλσομ» συνδυάζοντας δυο παραδόσεις της αμερικανικής φολκ σκηνής: τα λεγόμενα τραγούδια της φυλακής και τα τραγούδια των τρένων.
Το κυνήγι του χρυσού αποδεκάτισε τους αυτόχθονες της Αμερικής, αλλά συνέχισε να αποτελεί για τουλάχιστον έναν αιώνα το καρκίνωμα της αμερικανικής κοινωνίας.
INFO
Διαβάστε:
Η ιστορία του λαού των Ηνωμένων Πολιτειών, εκδόσεις Αιώρα.
Ο Χαουαρντ Ζιν περιγράφει τη γενοκτονία των γηγενών Αμερικάνων, μεταξύ άλλων και από τους χρυσοθήρες της Καλιφόρνιας.
Δείτε:
Ο Χρυσθήρας (1925)
Ο Τσάρλι Τσάπλιν αναζητά το δικό του Ελ Ντοράντο ανάμεσα στους 100.000 χρυσοθήρες που κατευθύνονταν προς το θρυλικό Κλοντάικ του Καναδά.
Ακούστε:
The Days of ’49: Songs of the Gold Rush
Διασκευές τραγουδιών από τον πυρετό του χρυσού του 1849 ηχογραφημένες έναν αιώνα αργότερα από τον Λόγκαν Ίνγκλις.
Άρης Χατζηστεφάνου
Εφημερίδα των Συντακτών Φεβρουάριος 2013
