Άρης Χατζηστεφάνου | Η Εφημερίδα των Συντακτών 24/02/2023
H αγγελία που έβαλε η Λίζι Μάγκι στην εφημερίδα ήταν λιτή και περιεκτική: «Νεαρή Αμερικανίδα σκλάβα ζητά σύζυγο για να περάσει στην κατοχή του». Ως μια από τις πιο ριζοσπαστικές φωνές του φεμινιστικού κινήματος στα τέλη του 19ου η Λίζι ήθελε με αυτόν τον τρόπο να στείλει ένα μήνυμα για τη θέση των γυναικών αλλά και των μαύρων στην αμερικανική κοινωνία – και φυσικά δεν εξεπλάγη όταν άρχισε να λαμβάνει προτάσεις από επίδοξους συζύγους που δεν είχαν καταλάβει τον σαρκαστικό χαρακτήρα της αγγελίας.
Η Λίζι Μάγκι αναζητούσε συνεχώς νέους τρόπους για να προωθεί τα πολιτικά και κοινωνικά της μηνύματα και το 1903 σκέφτηκε ότι θα μπορούσε να το πετύχει δημιουργώντας ένα νέο επιτραπέζιο παιχνίδι με το οποίο θα ασκούσε κριτική στις οικονομικές ανισότητες που παρήγε ο αμερικανικός καπιταλισμός. Για την ακρίβεια με το παιχνίδι ήθελε να προωθήσει τις «σοσιαλίζουσες» ιδέες του Αμερικανού οικονομολόγου Χένρι Τζορτζ ο οποίος υποστήριζε ότι η οικονομική αξία που προέρχεται από τη γη και τους φυσικούς πόρους πρέπει να ανήκει εξίσου σε όλα τα μέλη της κοινωνίας. Το επιτραπέζιο της Λίζι Μάγκι ονομαζόταν The Landlord’s game (Το παιχνίδι του γαιοκτήμονα) και είχε δύο διαφορετικά σετ κανόνων: το «μονοπωλιακό» που θυμίζει εξαιρετικά τη Μονόπολη που γνωρίζουμε σήμερα και το «αντι-μονοπωλιακό» στο οποίο οι παίκτες επιβραβεύονταν για την παραγωγή αξίας που μοιραζόταν στο κοινωνικό σύνολο.
Στις επόμενες δεκαετίες όχι μόνο επικράτησε η μονοπωλιακή εκδοχή του παιχνιδιού αλλά, όπως σημείωνε πρόσφατα ο Στίβεν Ιβ, δημιουργός του ντοκιμαντέρ «Ruthless: Monopoly’s Secret History», το παιχνίδι «μετατράπηκε σε μια ιεροτελεστία με την οποία κάθε γενιά μυεί τα παιδιά της στις έννοιες του χρήματος, της ιδιωτικής περιουσίας και του real estate».
Στο πέρασμα του χρόνου βέβαια η αποτυχία της Λίζι Μάγκι δεν απέτρεψε δεκάδες άλλους δημιουργούς επιτραπέζιων παιχνιδιών να εμφυσήσουν αντικαπιταλιστικά, αντιαποικιακά ή ακόμη και… ιακωβίνικα μηνύματα στα παιχνίδια τους. Στο Guillotine, παραδείγματος χάριν, κερδίζει ο παίκτης που θα αποκεφαλίσει τους περισσότερους ευγενείς, στο Class Struggle (Πάλη των τάξεων) πρέπει να ενώσεις τον λαό και να νικήσεις τους καπιταλιστές εφαρμόζοντας τις αρχές του μαρξισμού. Το Junta σατιρίζει τα λατινοαμερικανικά πραξικοπήματα καθώς οι παίκτες ανεβάζουν ή ρίχνουν προέδρους χωρών, συχνά με τη βοήθεια ξένων δυνάμεων, ενώ παράλληλα προσπαθούν να συγκεντρώσουν τα χρήματά τους σε κάποια ελβετική τράπεζα. Αντίθετα, το επιτραπέζιο Block by Block εμπνέεται από μαζικά κινήματα των τελευταίων δεκαετιών και καλεί τους παίκτες να συγκρουστούν με τις κρατικές δυνάμεις καταστολής.
Το πρόβλημα με αυτά τα παιχνίδια (πέραν του ότι είναι σχεδόν άγνωστα στο ευρύ κοινό) είναι πως τις περισσότερες φορές απλώς ντύνουν με έναν προοδευτικό ή επαναστατικό μανδύα απλουστευτικά παιχνίδια που θα μπορούσαν να αφορούν οποιοδήποτε άλλο θέμα. Πολλές φορές ο ριζοσπαστισμός περιορίζεται στις εικόνες που καλύπτουν το κουτί του παιχνιδιού και δεν έχουν καμία σχέση με τους κανόνες και τη στρατηγική που πρέπει να ακολουθήσεις για να κερδίσεις. Και δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετικά αφού συνήθως οι κανόνες είναι πολύ πιο απλοί ακόμη και σε σχέση με τη Μονόπολη.
Αντίθετα, στον χώρο των λεγόμενων RPG (Role Playing Games – Παιχνίδια Ρόλων) έχουν κάνει τα τελευταία χρόνια την εμφάνισή τους δημιουργοί που αμφισβητούν ανοιχτά το κυρίαρχο οικονομικό σύστημα και εμπλουτίζουν τα παιχνίδια με αναφορές στην αποαποικιοποίηση, την καταστροφή του περιβάλλοντος κ.ο.κ.
Στα παραδοσιακά παιχνίδια ρόλων, υπήρχε ένας κεντρικός αφηγητής, ο οποίος ασκούσε και καθήκοντα διαιτητή, ενώ οι παίκτες ενσάρκωναν ήρωες που συμμετέχουν σε διάφορες περιπέτειες. Τα RPG επιτρέπουν τη δημιουργία σύνθετων χαρακτήρων αλλά και ολόκληρων κόσμων οι οποίοι δεν χρειάζεται να ακολουθούν κανέναν από τους κανόνες της σύγχρονης κοινωνικής, οικονομικής και πολιτικής ζωής. Μέχρι σήμερα όμως αυτό σήμαινε συνήθως ότι αντλούσαν θεματολογία από μεσαιωνικές ιστορίες και φανταστικά βασίλεια. Όπως εξηγούσε όμως στο The Conversation η δημιουργός RPG παιχνιδιών Kaelan Doyle Myerscough, αρκετά από τα νέα παιχνίδια ρόλων καλούν τους παίκτες να φανταστούν ριζικά διαφορετικές μορφές οργάνωσης της κοινωνίας. Στο επίκεντρο αυτών των RPG δεν βρίσκονται πλέον ηρωικές μορφές πολεμιστών αλλά σύνθετα ιστορικά γεγονότα τα οποία καθορίζουν την εξέλιξη του παιχνιδιού.
Ίσως τα εναλλακτικά RPG να εκπληρώνουν το όραμα της Λίζι Μάγκι για επιτραπέζια παιχνίδια οι παίκτες των οποίων προσπαθούν να κατανοήσουν και να αντιμετωπίσουν φαινόμενα όπως οι δομικές ανισότητες και ο θεσμικός ρατσισμός. Ας ελπίσουμε μόνο να μην αφομοιωθούν από το σύστημα που αμφισβητούν, όπως συνέβη με τη Μονόπολη.
