Η κυβέρνηση -ο πρωθυπουργός που σφιχταγκαλιάζεται με αιμοσταγείς δικτάτορες όπως ο Σίσι της Αιγύπτου ή δολοφόνους όπως ο Νετανιάχου- προσπαθεί χρησιμοποιώντας το κίνημα αλληλεγγύης να ξελασπώσει, αλλά τα περιθώρια ελιγμών που έχει είναι ελάχιστα.
Του Γιώργου Λιερού
Μια αντιευρωπαϊκή δυναμική εκδηλώνεται -εκ των πραγμάτων, ανεξάρτητα από προθέσεις- μέσα από το κίνημα αλληλεγγύης στους πρόσφυγες που απλώθηκε τους τελευταίους μήνες σε oλόκληρη την Ελλάδα. Ακόμα μια φορά εκεί που κανένας δεν το περίμενε, σε μια συγκυρία που όλα φαίνονταν να έχουν χαθεί, μια αυθόρμητη και με πλειοψηφικά χαρακτηριστικά λαϊκή κινητοποίηση έρχεται ν’ αλλάξει τα δεδομένα. Ενώ η μια μετά την άλλη ευρωπαϊκές κοινωνίες στρέφονται προς την άκρα Δεξιά, στην ερειπωμένη από την κρίση Ελλάδα η μεγάλη μερίδα του πληθυσμού έρχεται να αγκαλιάσει και να συνδράμει όπως μπορεί, όχι με λόγια αλλά από το ίδιο της το υστέρημα, τους πρόσφυγες. Αυτό το κίνημα αλληλεγγύης αποτελεί ένα συμβάν το οποίο όσον αφορά τα πολιτικά αποτελέσματα είναι εξίσου σημαντικό με το κίνημα των πλατειών και το δημοψήφισμα του Ιουνίου. Πού είναι η άκρα Δεξιά η οποία θα έπρεπε να θριαμβεύει μετά την επονείδιστη συνθηκολόγηση της αριστερής κυβέρνησης, τον περασμένο Ιούνιο; Δεν είναι μόνο το ότι διασκεδάζονται τα στερεότυπα που μια καλά δουλεμένη προπαγάνδα δημιούργησε τα τελευταία χρόνια εναντίον των ανθρώπων αυτής της χώρας ή ότι με αναβαθμισμένο το κύρος του ο λαός μας θα μπορούσε να αξιωθεί μια δραστήρια διεθνιστική αλληλεγγύη η οποία θα μπορούσε να αποτελέσει μια αφετηρία για την ανατροπή του σημερινού αρνητικού διεθνούς συσχετισμού δυνάμεων. Η πιο σημαντική πολιτική και κοινωνική συνέπεια του κινήματος αλληλεγγύης είναι ότι δι’ αυτού η ελληνική κοινωνία ανακτά την αξιοπρέπεια και την αυτοπεποίθησή της και το κάνει βεβαιώνοντας την «υπεροχή» της απέναντι στην Ευρώπη, ξαναπιάνοντας το νήμα με τον «αντιστασιακό χαρακτήρα» της ιστορία της. Μετά το άγος των τριών δεκαετιών της ευρωπαϊκής Ελλάδας πρόκειται για μια πραγματική διαδικασία εξαγνισμού.
Η κυβέρνηση -ο πρωθυπουργός που σφιχταγκαλιάζεται με αιμοσταγείς δικτάτορες όπως ο Σίσι της Αιγύπτου ή δολοφόνους όπως ο Νετανιάχου- προσπαθεί χρησιμοποιώντας το κίνημα αλληλεγγύης να ξελασπώσει, αλλά τα περιθώρια ελιγμών που έχει είναι ελάχιστα. Αυτή η μόλις ανακτημένη αξιοπρέπεια και αυτοπεποίθηση δεν μπορεί να έχει καμιά τύχη σαν «η συνείδηση μιας Ε.Ε. που χάνεται» ή υπερασπιζόμενη «με πάθος αρχές και αξίες που χαρακτήριζαν την Ε.Ε. μέχρι σήμερα», δηλαδή μέσα σε ένα πλαίσιο για το προσφυγικό ζήτημα σαν αυτό που προτείνει η αντιπρόεδρος της Βουλής και πρώην υπουργός Μεταναστευτικής πολιτικής Τ. Χριστοδουλοπούλου. Τι χάνεται ακριβώς στην Ε.Ε.; Ποιες είναι αυτές οι αρχές και αξίες για τις οποίες μιλάει;
*
Η Ε.Ε. αποτελεί μέρος της διαδικασίας της παγκοσμιοποίησης η άλλη όψη της οποίας είναι η κατάτμηση σε ζώνες, όπως την εννοεί ο Α. Μπαντιού. Το έθνος-κράτος και η πόλη, τόποι που συνδέονται προνομιακά με τον προηγούμενο τρόπο παραγωγής, σήμερα εξαρθρώνονται και τεμαχίζονται σε ζώνες. Στους δύο ακραίους πόλους του διαχωρισμού βρίσκονται από τη μια τα μητροπολιτικά κέντρα της παγκόσμιας αγοράς και οι περιφραγμένες πόλεις τους και από την άλλη τα γκέτο των αμερικανικών πόλεων, τα υποβαθμισμένα ευρωπαϊκά προάστια, οι παραγκουπόλεις της Ασίας, της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής, οι «ειδικές οικονομικές ζώνες», τα αποτυχημένα κράτη, οι χώρες-σκουπίδια, οι ανομικές ζώνες. Ανάμεσα στις δυο άκρες του φάσματος υφίστανται πολυάριθμα ενδιάμεσα επίπεδα σε συνεχή ανταγωνισμό για να βελτιώσουν τη θέση τους ή να αποφύγουν την υποβάθμισή τους στις ιεραρχίες του παγκόσμιου καπιταλισμού· ιεραρχίες που σχηματίζονται με αλλεπάλληλα διαβήματα αποκλεισμού στην αφετηρία των οποίων βρίσκεται η οργανωμένη και από τα πάνω παραγωγή του χάους, η επιβολή της ανομικής κατάρρευσης, η κατάσταση εξαίρεσης.
*
Οι μεταναστευτικές ροές και τα κύματα προσφύγων, η πρόσφατη άνοδος της άκρας Δεξιάς και οι προοπτικές της Ελλάδας σαν αποτυχημένου κράτους, είναι επεισόδια ή καταστάσεις που έχουν οργανική σχέση με την λεγόμενη ευρωπαϊκή ενοποίηση όπως έχει δρομολογηθεί εδώ και δεκαετίες. Να σημειώσουμε σχετικά ότι:
– Οι μεταναστευτικές και προσφυγικές ροές είναι ένα θεμελιώδες χαρακτηριστικό της παγκοσμιοποίησης κατανοημένης ως κατάτμηση σε ζώνες. Ο νομαδισμός του σύγχρονου προλεταριάτου δεν αναιρεί τις ανισομετρίες οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης ή τις βασικές διεθνείς σχέσεις εξουσίας, δεν ακυρώνει εν γένει τα σύνορα ούτε συνάδει οπωσδήποτε με τη συμφιλίωση των λαών. Σήμερα μαίνεται ο πόλεμος για τις ταυτότητες (εθνικές, εθνοτικές, θρησκευτικές) και με μεγαλύτερη μάλιστα ένταση στα υπόγεια της κοινωνίας· το κράτος ασκεί την εξουσία του ακριβώς μέσα από αυτήν την πολυδιάσπαση. Πλέον οι φραγμοί των εθνικών συνόρων συμπληρώνονται με εκείνους που υπάρχουν στο εσωτερικό των ίδιων των μεγαπόλεων. Οι αποικιοκρατούμενοι δεν βρίσκονται πια στις μακρινές ηπείρους, αλλά μέσα στις ίδιες τις μητροπόλεις ενώ το σώμα των πολιτών διαλύεται σε δίκτυα της κοινωνίας των ιδιωτών (τα οποία συχνά έχουν εθνοτικά χαρακτηριστικά) και ενοποιούνται διά της αποφασιστικής μεσολάβησης της αγοράς.
– Η κ. Χριστοδουλοπούλου μπορεί να κοιμάται ήσυχη· είναι αδύνατη η επιστροφή στην Ευρώπη των εθνών. Το περασμένο φθινόπωρο η ένωση των Γερμανών βιομηχάνων ανακοίνωσε ότι για να διατηρηθεί ο δυναμισμός της γερμανικής οικονομίας χρειάζεται ετήσια η εισδοχή 700.000 μεταναστών. Από την άλλη μεριά η αξιοσημείωτη διεισδυτικότητα της δημαγωγίας της άκρας Δεξιάς στις λαϊκές τάξεις στηρίζεται στο γεγονός ότι οι τελευταίες γνωρίζουν καλά τη στενή σχέση που έχει το έθνος-κράτος με το κοινωνικό κράτος ή το κράτος πρόνοιας. Εναντίον του ακροδεξιού λαϊκισμού έχουν συναντηθεί τα πιο δυναμικά τμήματα του παγκοσμιοποιημένου κεφαλαίου με τον πολιτισμικό φιλελευθερισμό της Αριστεράς (σε κείμενα υπογραφών υπέρ της υποδοχής των προσφύγων εξαίρεται η «υποδειγματική πρωτοβουλία της Γερμανίας», ενώ εμβληματικές φυσιογνωμίες της αριστερής ευρωπαϊκής διανόησης πλέκουν το εγκώμιο της Μέρκελ). Αυτή η διάταξη των πολιτικών και κοινωνικών δυνάμεων είναι αδιάψευστο δείγμα της βαθιάς πολιτισμικής παρακμής της Ευρώπης (παρακμή την οποία θα ήταν σφάλμα να ταυτίσουμε με την κρίση του καπιταλισμού). Μια σοβαρή περεταίρω ενίσχυση του ακροδεξιού λαϊκισμού απλώς θα επιταχύνει την ήδη δρομολογημένη υποβάθμιση του ευρωπαϊκού καπιταλισμού στο παγκόσμιο γίγνεσθαι. Μια πιο περιορισμένη, όμως, παρουσία των ακροδεξιών θα μπορούσε να είναι πολλαπλά χρήσιμη στο ευρωπαϊκό κεφάλαιο. Οι ακροδεξιές ηγεσίες, άλλωστε, έχουν μάλλον εθνοτικές παρά εθνικές φιλοδοξίες, δεν διεκδικούν ένα αυτόνομο ιστορικό πεπρωμένο, αλλά υπερασπίζονται θέσεις ή διεκδικούν βελτιώσεις στην ιεραρχία του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού. Δεν αμφισβητούν τον οικονομικό φιλελευθερισμό και συχνά αντλούν επιχειρήματα εναντίον των μεταναστών από τον πολιτισμικό φιλελευθερισμό (η ισλαμοφοβία εμπνέεται κυρίως από τον πολιτισμικό φιλελευθερισμό και πολύ λιγότερο από τη χριστιανική θρησκεία). Η υποδαύλιση των ταυτοτικών συγκρούσεων σήμερα, η γκετοποίηση των μεταναστών κ.λπ. δεν ενοποιεί αλλά κατατεμαχίζει τα έθνη-κράτη, εμβαθύνει την κατάτμηση σε ζώνες.
– Η προσφυγική κρίση και η αξιολόγηση (τα μνημόνια, το χρέος κ.λπ.) όχι απλώς συνδέονται, αλλά είναι όψεις της ίδιας διαδικασίας. Το επίδικο των μνημονίων δεν ήταν μόνο τα μεγέθη της απόλυτης και της σχετικής υπεραξίας -όπως μας διαβεβαίωναν οι «ταξικές» αναλύσεις της πλάκας που, δυστυχώς, επικράτησαν μεταξύ ενός μέρους των αριστερών οικονομολόγων- αλλά, όπως πολύ σωστά έλεγε ο Μπαντιού, η νέα ιμπεριαλιστική πρακτική της συνειδητής εισαγωγής του χάους, της αποδιοργάνωσης και της ανομίας πλέον και σε επιλεγμένες περιοχές της Ευρώπης αρχίζοντας από την Ελλάδα. Μια ολόκληρη χώρα, ειδική οικονομική ζώνη, ένα αποτυχημένο κράτος, μια επιλεκτική άρση του ευρωπαϊκού κεκτημένου για να διασφαλιστεί η κανονική και εύρυθμη λειτουργία της Ε.Ε. ως όλου. Η ευρωπαϊκή πολιτική δεν στερείται συνέπειας όταν αντιμετωπίζοντας την προσφυγική κρίση έρχεται να επιβάλει στην Ελλάδα να γίνει ένα απέραντο hot spot με «φυσιολογική» συνέπεια την ακροδεξιά βία, την εγκληματική οικονομία κ.λπ.
*
Αυτή ακριβώς την έκβαση των πραγμάτων απέτρεψε το κίνημα αλληλεγγύης στους πρόσφυγες αποκτώντας πλειοψηφικά -ηγεμονικά- χαρακτηριστικά μέσα στην κοινωνία. Πρόκειται για μια σπουδαία ανατροπή που την πέτυχε μια μερίδα του πληθυσμού κινούμενη στην πραγματικότητα με την νοημοσύνη του σμήνους και όχι ακολουθώντας το σχέδιο κάποιας πρωτοπορίας. Ωστόσο, η κατάσταση παραμένει εξαιρετικά δύσκολη. Τις ελπίδες για μια καινούργια καλύτερη ζωή μπορεί να δώσει μια χώρα με κατεστραμμένη την οικονομία της σε ανθρώπους που πήραν το δρόμο της προσφυγιάς, έχοντας ήδη υποστεί μια ακόμα μεγαλύτερη καταστροφή στη χώρα προέλευσής τους, έχοντας ήδη δει τις προσδοκίες τους για τον τόπο τους να ματαιώνονται με τον χειρότερο τρόπο; Ποιος είναι ο χαρακτήρας που πρέπει να πάρει το κίνημα αλληλεγγύης αν τελικά οι πρόσφυγες αναγκαστούν να μείνουν στην Ελλάδα; Πόσο ικανοί είμαστε οι μόνιμοι κάτοικοι (Έλληνες και μετανάστες) να ξεκινήσουμε μια πολιτικο-κοινωνική διαδικασία χειραφέτησης που να κερδίσει και να μετατρέψει σε οργανικό της μέρος τους πρόσφυγες; Μια τέτοια προοπτική δεν μπορεί να δώσει ούτε η κοσμοπολίτικη Αριστερά των δικαιωμάτων, ούτε η Αριστερά που ζει ακόμα στην εποχή των εθνικών κρατών, των κεϊνσιανών πολιτικών και του κράτους πρόνοιας. Και, γενικότερα, είναι ακόμη η Ευρώπη, αν ποτέ ήταν, ο ευρύτερος πολιτικο-πολιτισμικός χώρος στη συγκρότηση του οποίου συμβάλλοντας θα πάρουμε τη θέση μας στον κόσμο; Μήπως αυτός ο χώρος είναι η Μεσόγειος και η Νότια Ευρώπη ή μήπως είναι όλη αυτή η περιοχή από τις ακτές της Ανατολικής Μεσογείου μέχρι την Κασπία και τις παραδουνάβιες χώρες (η Βαλκανική, η Μικρά Ασία και ο Καύκασος); Τα δύσκολα είναι μπροστά μας. Αν παρ’ ελπίδα τα καταφέρουμε, θα μπορέσουν να πουν για μας: «Και οι έσχατοι έσονται πρώτοι».
