Η Ιαπωνία φαίνεται να αποτελεί έναν ξεχωριστό πλανήτη σε ό,τι αφορά την αντιμετώπιση της πανδημίας. Καθώς οι επιστήμονες απορούν με το ιδιαίτερα χαμηλό ποσοστό θανάτων, σε λίγες ημέρες ή εβδομάδες θα γνωρίζουμε αν αποτέλεσε παράδειγμα προς μίμηση ή αποφυγή.
Ανταπόκριση Τόκιο – Αρης Χατζηστεφάνου
Το απόγευμα της Τρίτης τηλεοπτικά συνεργεία και δεκάδες φωτορεπόρτερ συνωστίζονταν στην περίφημη διάβαση Σιμπούγια στο κέντρο του Τόκιο. Καθημερινά περνούν από εδώ περισσότερα από δύο εκατομμύρια άνθρωποι, ενώ τις ώρες αιχμής περίπου 2.500 άτομα διασχίζουν τον δρόμο κάθε φορά που ανάβει το πράσινο φανάρι των πεζών.
Τα τηλεοπτικά συνεργεία είχαν στρέψει τις κάμερες προς τις γιγαντοοθόνες περιμετρικά της διάβασης και περίμεναν το διάγγελμα με το οποίο ο πρωθυπουργός Σίνζο Άμπε θα κήρυσσε αρκετές περιοχές της χώρας σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης.
Η «είδηση» όμως δεν βρισκόταν στις γιγαντο-οθόνες αλλά ακριβώς από κάτω… στους ειδικά διαμορφωμένους χώρους για καπνιστές, όπου δεκάδες άτομα συνωστίζονταν για να πάρουν μια τελευταία τζούρα πριν επιστρέψουν σπίτι. Καθώς το να σε δουν να καπνίζεις ενώ περπατάς στον δρόμο θεωρείται κοινωνικά απαράδεκτο (ενώ μπορείς να το κάνεις σε εστιατόρια και μπαρ), οι καπνιστές προτιμούσαν να στοιβάζονται σε ελάχιστα τετραγωνικά μέτρα εν μέσω της χειρότερης πανδημίας που έχει γνωρίσει η ανθρωπότητα εδώ και εκατό χρόνια.
Το «θεαθήναι» είναι ίσως η λέξη που χαρακτηρίζει καλύτερα τη στάση της κυβέρνησης αλλά και της ιαπωνικής κοινωνίας εν γένει αυτές τις ημέρες. Για όσο διάστημα πίστευαν ότι οι Ολυμπιακοί Αγώνες θα πραγματοποιηθούν κανονικά οι αναφορές στον κορονοϊό ήταν ελάχιστες. Τα κρούσματα άρχισαν να αυξάνονται, ως εκ θαύματος, μία ημέρα μετά την ανακοίνωση της αναβολής των Αγώνων. Και πάλι όμως τα μέτρα που ελήφθησαν ήταν ελάχιστα σε σύγκριση με ό,τι συνέβαινε στην Ευρώπη, την Κίνα και τη Νότια Κορέα.
Ακόμη και η κήρυξη κατάστασης έκτακτης ανάγκης έγινε περισσότερο για να διευκολύνει τον κρατικό (βλ. γραφειοκρατικό) μηχανισμό να συντονίζει άμεσα τις ενέργειές του παρά για να καθορίσει τη συμπεριφορά των πολιτών. Το ιαπωνικό Σύνταγμα μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο δίνει ελάχιστες δυνατότητες στο κράτος να ελέγχει τις κινήσεις των πολιτών και πολύ λιγότερο να τους κρατήσει κλεισμένους στο σπίτι. Η αυστηρότερη «ποινή» που έχουν στη διάθεσή τους οι κυβερνήτες των επαρχιών της χώρας είναι να δημοσιοποιήσουν τα ονόματα των παραβατών – κάτι βέβαια που θεωρείται τόσο ατιμωτικό ώστε πολλοί Ιάπωνες θα προτιμούσαν ένα βαρύ χρηματικό πρόστιμο, αν όχι μια ποινή φυλάκισης.
Συμπτωματικά ή όχι, η κήρυξη αρκετών περιοχών σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης αποφασίστηκε λίγα 24ωρα αφότου η πρεσβεία των ΗΠΑ στο Τόκιο εξέδωσε μια διπλωματικά άκομψη ανακοίνωση στην οποία εξηγούσε ότι «η απόφαση της ιαπωνικής κυβέρνησης να μην πραγματοποιεί αρκετούς ελέγχους για τον κορονοϊό καθιστά δύσκολη την εκτίμηση της εξάπλωσης του ιού».
Σε περίπτωση έξαρσης των κρουσμάτων, συνέχιζε η ανακοίνωση, οι Αμερικανοί πολίτες «δεν θα μπορούν να λάβουν την ιατρική φροντίδα στην οποία έχουν συνηθίσει στην Ιαπωνία». Προφανώς, το να αμφισβητούν οι ΗΠΑ το σύστημα υγείας της Ιαπωνίας, τη στιγμή που στη Νέα Υόρκη σκέφτονται να σκάψουν ομαδικούς τάφους σε πάρκα για να θάψουν τους νεκρούς τους, αποτελεί τουλάχιστον ύβρη.
Η ανακοίνωση της πρεσβείας όμως χτύπησε την πιο ευαίσθητη χορδή του ιαπωνικού κράτους, την εικόνα του προς τον έξω κόσμο. Και το κράτος αντέδρασε όπως μόνο ένας Ιάπωνας γραφειοκράτης θα μπορούσε να σκεφτεί: σύμφωνα με διαρροές στον Τύπο, το υπουργείο Εξωτερικών θα αρχίσει να χρησιμοποιεί εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης για να εντοπίζει επικριτικά σχόλια στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και να μπορεί να παρεμβαίνει για να αποκαθιστά την «αλήθεια». Προτεραιότητα, είπαν κάποιοι, δεν ήταν να βελτιωθεί η κατάσταση αλλά η έξωθεν καλή μαρτυρία.
Παρ’ όλα αυτά και ενώ η χώρα γνώρισε αυτή την εβδομάδα τη μεγαλύτερη έξαρση κρουσμάτων (500 την Τετάρτη), ο αριθμός των θυμάτων παραμένει εξαιρετικά χαμηλός συγκρινόμενος με τις περισσότερες χώρες της Ευρώπης και τις ΗΠΑ. Με περίπου 100 νεκρούς η Ιαπωνία είχε μόλις 0,8 θανάτους ανά εκατομμύριο κατοίκων, τη στιγμή που η Ελλάδα είχε 8, η Ιταλία 302 και Ισπανία 330. Προφανώς η θεωρία των ελλιπών ελέγχων δεν μπορεί να εξηγήσει τον χαμηλό αριθμό θυμάτων, ο οποίος προβληματίζει θετικά αρκετούς επιστήμονες. Το ισχυρό σύστημα υγείας και οι κανόνες υγιεινής ίσως προσφέρουν μια καλύτερη αλλά όχι επαρκή εξήγηση για το ιαπωνικό «θαύμα».
Ενώ πάντως οι δράσεις για την υγεία του πληθυσμού αμφισβητούνται από πολλούς παρατηρητές, η κυβέρνηση φαίνεται να έχει μια πιο συντεταγμένη πολιτική για την προστασία της οικονομίας. Σχεδόν ταυτόχρονα με την κατάσταση έκτακτης ανάγκης ανακοινώθηκε πακέτο σχεδόν ενός τρισεκατομμυρίου δολαρίων για την ενίσχυση της οικονομίας, το οποίο αντιστοιχεί στο 20% του ΑΕΠ.
Μεταξύ άλλων προβλέπεται και αυτό που οι οικονομολόγοι αποκαλούν «λεφτά από το ελικόπτερο», δηλαδή να πιστωθούν οι λογαριασμοί των πιο αδύναμων νοικοκυριών με 300.000 γιεν (περίπου 2.500 ευρώ). Πρόκειται για μια μορφή «ποσοτικής χαλάρωσης» η οποία δεν κατευθύνεται σε τράπεζες και επιχειρήσεις αλλά απευθείας στους πολίτες, οι οποίοι υποτίθεται ότι θα ξοδέψουν άμεσα τα χρήματα τονώνοντας την οικονομία.
Η Ιαπωνία όμως γνώρισε με τον πιο σκληρό τρόπο, από τη δεκαετία του ’90, ότι τα προγράμματα ποσοτικής χαλάρωσης δεν οδηγούν στην ανάπτυξη αλλά συχνά καταλήγουν σε κερδοσκοπικά παιχνίδια, σε κλειστούς τραπεζικούς λογαριασμούς ή «κάτω από το στρώμα».
Η Χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου οδεύει είτε προς τη θεαματική διάσωση είτε προς τη σκληρή πρόσκρουση με την πραγματικότητα. Σε κάθε περίπτωση, χρήζει διαρκούς παρακολούθησης.
