του Ανδρέα Κοσιάρη
Ευθείες συνδέσεις μεταξύ του ποσοστού φτώχειας στον πληθυσμό διάφορων περιοχών των ΗΠΑ και της θνησιμότητας από Covid-19 βρήκε μεγάλης κλίμακας μελέτη που δημοσιεύτηκε από την οργάνωση Poor People’s Campaign σε συνεργασία με το Δίκτυο Λύσεων Βιώσιμης Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών (UN Sustainable Development Solutions Network – SDSN) υπό την προεδρία του οικονομολόγου Τζέφρι Σακς.
Η μελέτη, που τιτλοφορείται «Μια Πανδημία των Φτωχών» («A Poor People’s Pandemic»), αναλύει εξονυχιστικά τις διασυνδέσεις της Covid-19 με τη φτώχεια και τα φυλετικά ζητήματα. Ελλείψει αναλυτικών στοιχείων για το εισόδημα των σχεδόν 1 εκατομμυρίου θυμάτων της Covid-19 στις ΗΠΑ, η ανάλυση της μελέτης εστίασε στα διαθέσιμα στοιχεία για το εισόδημα σε περισσότερες από 3.200 κομητείες στην Αμερική. Τα συγκλονιστικά συμπεράσματα δείχνουν ότι οι κομητείες με το χαμηλότερο διάμεσο εισόδημα είχαν μέχρι και πέντε φορές μεγαλύτερη θνησιμότητα από τις κομητείες με το υψηλότερο διάμεσο εισόδημα.
Όπως δηλώνουν οι συγγραφείς της μελέτης, «Η πανδημία της Covid-19 επιδείνωσε τις προϋπάρχουσες κοινωνικές και οικονομικές διαφορές που κακοφορμίζουν εδώ και καιρό στις ΗΠΑ. Η ευρέως άνιση διανομή πλούτου, εισοδήματος και πόρων πριν την πανδημία δημιούργησε τις συνθήκες για πολλά από τα αρνητικά αποτελέσματα που συνδέονται με τον ιό».
Με άλλα λόγια, οι γιγαντιαίες ταξικές διαφορές στις ΗΠΑ, επηρέασαν τη δυνατότητα των φτωχότερων ανθρώπων — δηλαδή των εργαζομένων χαμηλών εισοδημάτων, των ανέργων, των «απαραίτητων εργαζομένων», των ανασφάλιστων κ.α. — να ανταπεξέλθουν στη νόσο.
Η μελέτη χώρισε τις κομητείες των ΗΠΑ σε περίπου ισοβαρή στον πληθυσμό δεκατημόρια, αναλόγως του διάμεσου εισοδήματος των νοικοκυριών. Στο δεκατημόριο με τις κομητείες που είχαν το χαμηλότερο διάμεσο εισόδημα, η θνησιμότητα από Covid-19 ήταν διπλάσια από ό,τι σε αυτό με το υψηλότερο διάμεσο εισόδημα.
Ένας άλλος διαχωρισμός έγινε ανάλογα με το ποσοστό των κατοίκων που ζουν σε φτώχεια, με τη φτώχεια να ορίζεται από τους συγγραφείς της μελέτης σε 200% του επίσημου ορίου φτώχειας. Όπως εξηγούν οι συγγραφείς, για το 2019 το επίσημο όριο φτώχειας για τις ΗΠΑ ήταν ετήσιο εισόδημα 13.300 δολαρίων για νοικοκυριό ενός ατόμου και 25.926 δολαρίων για νοικοκυριό δύο ενηλίκων και δύο παιδιών. Διπλασιάζοντας για τις ανάγκες της μελέτης αυτό το όριο, οι συγγραφείς μπόρεσαν να συνυπολογίσουν τους «φτωχούς» και τους «χαμηλού εισοδήματος» πληθυσμούς.
Χωρίζοντας λοιπόν τις κομητείες με κριτήριο το ποσοστό πληθυσμού κάτω από αυτό το όριο, το δεκατημόριο με τα υψηλότερα ποσοστά φτωχών είχε 1,5 φορά υψηλότερη θνησιμότητα από το δεκατημόριο με τα χαμηλότερα ποσοστά φτωχών. Ιδιαίτερη σημασία για αυτό το στατιστικό έχει ότι ακόμα οι κομητείες με τα χαμηλότερα ποσοστά φτωχών που συμπεριλήφθηκαν στη μελέτη, είχαν τουλάχιστον 8% του πληθυσμού τους να ζει κάτω από αυτό το όριο.
Οι φάσεις της πανδημίας και τα εισοδήματα
Σύμφωνα με τα συμπεράσματα της μελέτης, η πιο θανατηφόρα περίοδος της πανδημίας στις ΗΠΑ ήταν κατά το τρίτο κύμα, δηλαδή τον χειμώνα του 2020 προς 2021, όπου συγκεντρώνεται το 37,08% του συνόλου των θανάτων. Πρόκειται για την περίοδο αμέσως πριν την ευρεία διάθεση εμβολίων, με τις ΗΠΑ να περνούν μία τεταμένη μετεκλογική περίοδο και όπου τα μέτρα για τη μείωση της μετάδοσης είχαν αρχίσει να φθίνουν με πολιτικές αποφάσεις σε πολλά μέρη της χώρας.
Το ενδιαφέρον είναι ότι δεύτερη πιο θανατηφόρα περίοδος είναι η περίοδος της «ήπιας» Όμικρον, όπου συγκεντρώνεται το 18,56% του συνόλου των θανάτων, ευθύ αποτέλεσμα της άρσης σχεδόν κάθε μέτρου προστασίας σε ολόκληρη τη χώρα.
Αποκαλυπτική είναι η εικόνα του παρακάτω γραφήματος, όπου μπορούμε να δούμε την οικονομική διαστρωμάτωση των θανάτων στις διάφορες χρονικές περιόδους της πανδημίας. Βλέπουμε πως, με εξαίρεση το πρώτο κύμα, όπου οι κομητείες με το υψηλότερο διάμεσο εισόδημα είχαν περισσότερους θανάτους, σε κάθε άλλη χρονική στιγμή ο αριθμός των θανάτων ακολουθεί την εισοδηματική διαστρωμάτωση — τα χαμηλά εισοδήματα έχουν ακόμα και υπερδιπλάσιους αριθμούς θανάτων από τα υψηλότερα.
Με ακόμα περισσότερη λεπτομέρεια, στο παρακάτω γράφημα βλέπουμε τους θανάτους ανά δεκατημόριο κομητειών χωρισμένων από αυτές με τα χαμηλότερα διάμεσα εισοδήματα σε αυτές με τα υψηλότερα, και ανά χρονική περίοδο της πανδημίας. Τα στοιχεία δείχνουν ότι κατά το τρίτο κύμα, οι κομητείες με το χαμηλότερο διάμεσο εισόδημα είχαν 4,5 φορές υψηλότερη θνησιμότητα από αυτές με το υψηλότερο. Κατά το κύμα της Δέλτα ήταν πέντε φορές μεγαλύτερη, ενώ ακόμα και κατά το κύμα της Όμικρον (που ουσιαστικά δεν έχει ακόμα τελειώσει), οι κομητείες χαμηλότερου εισοδήματος έχουν τρεις φορές μεγαλύτερη θνησιμότητα από αυτές με το υψηλότερο.
Οι συγγραφείς σημειώνουν ότι οι διαφορές σε εμβολιαστική κάλυψη δεν επαρκούν για να εξηγήσουν τις διαφορές σε θνησιμότητα. Όπως λένε, σε σχεδόν όλα τα δεκατημόρια η εμβολιαστική κάλυψη κυμαίνεται από σχεδόν πλήρη κάλυψη (85% και άνω) σε σχεδόν καθόλου κάλυψη (κάτω από το 5%). Και ενώ σε γενικές γραμμές οι κομητείες υψηλότερων εισοδημάτων είχαν υψηλότερη εμβολιαστική κάλυψη, αυτή η διαφορά δεν μπορεί να εξηγήσει το πλήρες εύρος διαφορών στις ύστερες φάσεις της πανδημίας.
Πανδημία και φυλετικά ζητήματα
Ένα ακόμα ενδιαφέρον τμήμα της μελέτης, είναι ο συσχετισμός της θνησιμότητας από Covid-19 και της φτώχειας με τη φυλή.
Όπως σημειώνουν οι συγγραφείς, τα ζητήματα αυτά στις ΗΠΑ είχαν ξεκινήσει πολύ πριν την πανδημία. Μεταξύ 2018 και 2020, οι ΗΠΑ είχαν οκτώ φορές μεγαλύτερη μείωση προσδόκιμου ζωής από τον μέσο όρο μείωσης σε παρόμοιες χώρες (1,87 έτη έναντι 0,22 έτη). Και η μείωση αυτή ήταν δυσανάλογη σε πληθυσμούς εθνικών μειονοτήτων: 3,88 έτη για Λατινοαμερικανικής καταγωγής πληθυσμούς (Hispanic), 3,25 έτη για μη Λατινοαμερικανούς Μαύρους πληθυσμούς, έναντι 1,36 ετών για μη Λατινοαμερικανούς Λευκούς πληθυσμούς.
Ο συστημικός ρατσισμός, που στις ΗΠΑ ανακατεύεται με τον ταξικό πόλεμο και περιορίζει μεγαλύτερα ποσοστά μειονοτικών πληθυσμών σε φτώχεια, επικίνδυνη εργασία και χρόνιο αποκλεισμό από την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, οδήγησε σε μεγαλύτερα ποσοστά θνησιμότητας από Covid-19 σε αυτούς τους πληθυσμούς. Παράλληλα, αυξήθηκαν και τα ποσοστά θνησιμότητας μειονοτικών πληθυσμών από άλλα αίτια πλην της Covid-19.
Σε μία αντίστοιχη διαστρωμάτωση των κομητειών αναλόγως του ποσοστού Μαύρων κατοίκων, οι κομητείες με το υψηλότερο ποσοστό είχαν 32 περισσότερους θανάτους ανά 100.000 κατοίκους από ό,τι αυτές με το χαμηλότερο ποσοστό μαύρων κατοίκων.
Όπως έχουμε τονίσει και παλιότερα, η μεγαλύτερη θνησιμότητα σε μειονοτικούς πληθυσμούς στις ΗΠΑ δεν συνδέεται με κάποια εγγενή χαρακτηριστικά των πληθυσμών αυτών. Όπως τονίζει και η μελέτη, οι φτωχότερες κομητείες, που είχαν και γενικά την υψηλότερη θνησιμότητα, έχουν συχνά και τους μεγαλύτερους πληθυσμούς Μαύρων Αμερικανών. Συγκεκριμένα, σχεδόν το 73% των κομητειών με το χαμηλότερο διάμεσο εισόδημα και σχεδόν το 76% των κομητειών με το υψηλότερο ποσοστό κατοίκων κάτω από το όριο φτώχειας, συγκεντρώνονται στα Νοτιοδυτικά και Νοτιοανατολικά της χώρας, περιοχές με τις μεγαλύτερες συγκεντρώσεις Μαύρων.
Ο ιός δεν κοιτάει το εισόδημα, αλλά το εισόδημα κρίνει την έκβαση
Οι συγγραφείς της μελέτης συμπεραίνουν ότι η φτώχεια είναι «βαθιά ενσωματωμένη» στη γεωγραφία της πανδημίας στις ΗΠΑ. Έπειτα από το πρώτο κύμα, η πανδημία της Covid-19 έγινε σε μεγάλο βαθμό μία «πανδημία των φτωχών», καθώς μπορεί ο ίδιος ο ιός να μην κάνει διακρίσεις, όμως οι κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες των ανθρώπων που χτυπά καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό την ένταση και την έκβαση της ασθένειας.
Η προϋπάρχουσα ανισότητα, στα εισοδήματα, την πρόσβαση σε ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, τη στέγαση, την πρόσβαση σε νερό και άλλες υπηρεσίες κοινής ωφέλειας, τη διατροφή κ.α., μεταφράζεται σε ανισότητα αποτελεσμάτων, με σημαντικότερη την ανισότητα στον θάνατο.
Το τι θα μπορούσε να βρει μια αντίστοιχη μελέτη για την Ελλάδα, μπορούμε μόνο να το υποθέσουμε. Δεδομένων των διαφορών, αλλά και των ομοιοτήτων στην κοινωνική οργάνωση στις δύο χώρες, μπορούμε με κάποια βεβαιότητα να δηλώσουμε ότι ενώ το κυβερνητικό έγκλημα στην αντιμετώπιση της πανδημίας αφορά ολόκληρη τη χώρα, τα φτωχότερα στρώματα του πληθυσμού στην Ελλάδα το ένιωσαν «στο πετσί τους» περισσότερο από τα πλουσιότερα.
