Δεν αρκεί ένας οδηγός να βρίσκεται σε κατάσταση μέθης για να συμβεί ατύχημα. Αλλά αν το ατύχημα συμβεί, όλοι ξέρουν γιατί. Κάτι τέτοιο έγινε και τις τελευταίες εβδομάδες στην Χιλή. Πριν από τις 18 Οκτωβρίου, ήταν αδύνατο να προβλέψει κανείς την κοινωνική έκρηξη και τη βαθιά κρίση στην οποία θα έμπαινε η χώρα. Όμως, με το που εκατομμύρια άνθρωποι κατέβηκαν στους δρόμους, οι λόγοι της κινητοποίησης ήταν ξεκάθαροι σε όλους: το νεοφιλελεύθερο οικονομικό μοντέλο και το κράτος που το είχε συντηρήσει είχαν χρεοκοπήσει• η κοινωνική δυσαρέσκεια πήγαζε από την εμπορευματοποίηση των κοινωνικών δικαιωμάτων, την απονομιμοποίηση των πολιτικών θεσμών και τον αποκλεισμό μεγάλων τμημάτων της κοινωνίας από τη διανομή του πλούτου που παράγει η εργασία. Στο εσωτερικό του τρακαρισμένου αυτοκινήτου, όλοι είδαμε τον οδηγό σε κατάσταση μέθης.
Το νεοφιλελεύθερο μοντέλο της Χιλής κατέρρευσε για έναν φαινομενικά ασήμαντο λόγο: την αύξηση του εισιτηρίου στο μετρό του Σαντιάγο. Σε αυτήν εναντιώθηκαν οι μαθητές λυκείου, που άρχισαν να περνούν πάνω από τις θύρες εισόδου για να μην πληρώσουν εισιτήριο. Η κυβέρνηση αντέδρασε με καταστολή και κυρίως με περιφρόνηση για την νεανική κινητοποίηση. Μέχρι που εκείνο το αναπάντεχο απόγευμα της 18ης Οκτωβρίου, προκλήθηκε η έκρηξη. Το μετρό έπαψε να λειτουργεί, αφήνοντας εκατομμύρια εργαζομένους χωρίς μέσο μεταφοράς, και έδωσε έτσι το έναυσμα για αυθόρμητη διαμαρτυρία σε διάφορα σημεία της πόλης. Την νύχτα, η δυσαρέσκεια μετατράπηκε σε βία, και αρκετοί σταθμοί του μετρό στην περιφέρεια του Σαντιάγο πήραν φωτιά. Τις επόμενες μέρες οι κάτοικοι του Σαντιάγο και των άλλων πόλεων τις έζησαν σαν μία επανάσταση: εκατομμύρια πολίτες σε όλη τη χώρα – ακόμη και σε εύπορες γειτονιές της πρωτεύουσας – βγήκαν στους δρόμους για να διαδηλώσουν την οργή τους απέναντι στις ελίτ που εθελοτυφλούσαν και στις δομικές ανισότητες του «χιλιανού μοντέλου».
Η κυβέρνηση του δεξιού και επιχειρηματία Σεμπαστιάν Πινιέρα διέπραξε μία σειρά από λάθη που τροφοδότησαν τη διαμαρτυρία. Ίσως το χειρότερο ήταν οι δηλώσεις του σε εθνικό τηλεοπτικό δίκτυο ότι η Χιλή ήταν σε πόλεμο, ενώ την ίδια στιγμή ο Πινιέρα έδινε την εντολή στον στρατό να καταστείλει τις κινητοποιήσεις. Για πολλούς Χιλιανούς, η παρουσία του στρατού στον δρόμο ήταν μια επιστροφή στην δικτατορία του Αουγκούστο Πινοσέτ (1973-1990). Η δικτατορία, με το Σύνταγμα του 1980, ήταν αυτή που έθεσε τις βάσεις της σημερινής Χιλής, ενώ παράλληλα παραβίαζε μαζικά και συστηματικά τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η άμεση και βίαιη σχέση μεταξύ κοινωνικής δυσαρέσκειας και στρατιωτικής καταστολής προκάλεσε ακόμη μεγαλύτερη οργή, και από τότε οι εκφράσεις βίας στις διαδηλώσεις και η βάναυση συμπεριφορά της αστυνομίας γίνονται όλο και πιο έντονες.
Η μαζικότητα των κινητοποιήσεων υποχρέωσε το πολιτικό σύστημα να αποδεχτεί τη θέσπιση ενός νέου συντάγματος που να αναπροσδιορίζει τη σχέση κράτους και κοινωνίας. Μια συνταγματική συμφωνία προβλέπει τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος τον Απρίλιο του 2020. Η κατάσταση, όμως, παραμένει ρευστή. Ένα τμήμα της Αριστεράς δεν πιστεύει στην συνταγματική συμφωνία. Η Δεξιά προσπαθεί να περιορίσει όσο μπορεί την δημοκρατική συμμετοχή και να ανακτήσει έτσι τον έλεγχο της συντακτικής διαδικασίας. Στο μεταξύ, η βία αυξάνεται. Διεθνείς οργανισμοί όπως το Human Rights Watch ή η Διεθνής Αμνηστία κατήγγειλαν την εγκληματική δράση της αστυνομίας, που περιλαμβάνει βασανιστήρια, βιασμούς, ακρωτηριασμούς και μόνιμους τραυματισμούς πολιτών. Επίσης, έχει επιβεβαιωθεί ότι σε πολλές πόλεις η αστυνομία άφησε να εξελιχθούν ανενόχλητοι εμπρησμοί και λεηλασίες. Ανά πάσα στιγμή, ο στρατός μπορεί να παρέμβει πάλι, επιβεβαιώνοντας την αυταρχική στροφή της κυβέρνησης Πινιέρα.
Το βήμα της χιλιανής άνοιξης, αυτού του αυθόρμητου ξεσπάσματος ενάντια στην απληστία του κεφαλαίου, είναι σήμερα μετέωρο.
Marcelo Casals – Ιστορικός και Χιλιανός πολίτης
Την μετάφραση στα ελληνικά έκανε η πανεπιστημιακός Ευγενία Παλιεράκη
