turkish woman

Η Κλυταιμνήστρα στη σύγχρονη Τουρκία

Απόσπασμα από το βιβλίο “Τουρκία Ανατολικά της ΕΕ”  του Άρη Χατζηστεφάνου

“Στο τουρκικό λεξιλόγιο μπορείς να εντοπίσεις δεκάδες λέξεις που περιγράφουν λεπτές αποχρώσεις της τιμής: Η λέξη şeref, η οποία συνδέεται με τη δόξα που απορρέει από τα ανδρικά κατορθώματα. Οι λέξεις ar και yüzsüz, που περιγράφουν την ικανότητα του ατόμου να αισθανθεί ντροπή, να νιώσει δηλαδή την έλλειψη της τιμής. Οι λέξεις nam, san και gurur, οι οποίες αναφέρονται στην αναγνώριση της τιμής από άλλους. Για τα εγκλήματα τιμής, η λέξη-κλειδί είναι το namus, η σεξουαλική και ηθική τιμή, την οποία καλούνται να διαφυλάξουν οι γυναίκες. Η απώλεια του namus μπορεί να οδηγήσει στο θάνατο όχι μόνο τις γυναίκες που έχασαν την τιμή τους αλλά και αυτές που δεν τις βοήθησαν να την προφυλάξουν. To 1999, o Σαλίχ Εσμέρ σκότωσε την αδερφή του, Σεμρά, επειδή είχε συναντήσει έναν άγνωστο άντρα. Στη συνέχεια, γύρισε σπίτι και σκότωσε τη μητέρα του, η οποία, όπως είπε, δεν φρόντισε να διαφυλάξει την τιμή της κόρης της.

Ωστόσο, ακόμα και η έννοια της τιμής δεν αρκεί για να εξηγήσει γιατί ένας πατέρας αποφασίζει να σκοτώσει την ανήλικη κόρη του που έπεσε θύμα βιασμού, και όχι το βιαστή της. Αρκετές ακόμα κοινωνίες (όπως η ελληνική) έχουν οπλίσει τα χέρια εκτελεστών. Εκτός όμως από τις περιπτώσεις κατά τις οποίες το έγκλημα γινόταν εν βρασμώ ψυχής, το όπλο στρεφόταν συνήθως εναντίον του δράστη και όχι εναντίον του θύματος. Ο εκτελεστής συνήθως δεν σκότωνε την όμαιμη αδερφή του (ή την κόρη του) αλλά τον εραστή της, ο οποίος προερχόταν από άλλη οικογένεια.

Η ιστορία αυτή θυμίζει την Ορέστεια του Αισχύλου, όπως τουλάχιστον την ανέλυσε ο Ελβετός νομικός και συγγραφέας Γιόχαν Γιάκομπ Μπαχόφεν: Η Κλυταιμνήστρα, για χάρη του εραστή της, Αίγισθου, σκότωσε τον άντρα της, τον Αγαμέμνονα. Ο Ορέστης όμως, εκδικούμενος το φόνο του πατέρα του, αποφασίζει να σκοτώσει τη μητέρα του. Η πράξη του αυτή θα τον φέρει αντιμέτωπο με τις Ερινύες (τις δαιμονικές προστάτριες του μητριαρχικού δικαίου, όπως λέει ο Μπαχόφεν), που δεν μπορούν να συγχωρήσουν τη μητροκτονία. Μπορούν όμως κάλλιστα να δικαιολογήσουν το έγκλημα της Κλυταιμνήστρας, γιατί ο άνθρωπος που σκότωσε δεν ήταν από αίμα συγγενής της («ούκ ήν όμαιμος φωτός όν κατέκτανεν»). Για τον Μπαχόφεν, η τελική αθώωση του Ορέστη, μετά την παρέμβαση του Απόλλωνα και της Αθηνάς, σηματοδοτεί το τέλος της μητριαρχίας και την επικράτηση της πατριαρχίας.

Ακριβώς αυτή η έννοια της πατριαρχίας μπορεί να εξηγήσει τα εγκλήματα τιμής στην Τουρκία. Να επιτύχει δηλαδή εκεί που αποτυγχάνουν όσες θεωρίες επιχειρούν να τα συνδέσουν με το Ισλάμ, με τους Κούρδους ή με την έννοια της τιμής. Στην Τουρκία, οι Ερινύες του Μπαχόφεν είναι απούσες –υποταγμένες στο πατριαρχικό δίκαιο του Απόλλωνα και της Αθήνας. Τα εγκλήματα τιμής στην Τουρκία δεν μπορούν να γίνουν κατανοητά ξέχωρα από τη γενικότερη κατάσταση των δικαιωμάτων της γυναίκας και τις διακρίσεις που αντιμετωπίζουν. Διακρίσεις που ξεκινούν από τα μικρότερα κουρδικά χωριά της νοτιοανατολικής Τουρκίας και φτάνουν να αντικατοπτρίζονται στις αποφάσεις των δικαστηρίων.

Το 2004, η Ραμπία Ακσίν άκουσε στην αίθουσα του δικαστηρίου να ανακοινώνεται η ποινή της για τη δολοφονία του άντρα της: 24ετής κάθειρξη χωρίς κανένα ελαφρυντικό. Και όμως, όλα τα ελαφρυντικά βρίσκονταν μπροστά στα μάτια των δικαστών. Η Ραμπία είχε αναγκαστεί να παντρευτεί σε ηλικία 14 ετών και εγκατέλειπε συχνά το σπίτι της για να γλιτώσει από το σχεδόν καθημερινό ξυλοδαρμό απ’ το σύζυγό της. Όταν εκείνος την εντόπισε στο πατρικό της σπίτι, ακολούθησε συμπλοκή, στη διάρκεια της οποίας η Ραμπία αναγκάστηκε να τον σκοτώσει για να σώσει τη ζωή της. Το δικαστήριο απέρριψε όλα τα ελαφρυντικά στοιχεία και επέβαλε την ανώτατη προβλεπόμενη ποινή. Τρεις εβδομάδες νωρίτερα, το ίδιο δικαστήριο είχε δεχτεί να μειώσει σε έξι χρόνια και οχτώ μήνες την ποινή ενός συζύγου που δολοφόνησε τη γυναίκα του για απιστία. Είκοσι τέσσερα χρόνια για τη νόμιμη άμυνα μιας γυναίκας και περίπου οκτώμισι για μια εν ψυχρώ δολοφονία από έναν άντρα. Ο νόμος, πάντως, ήταν και στις δύο περιπτώσεις ο ίδιος –κληρονομία της ισότητας ανδρών και γυναικών, την οποία επέβαλε ο Ατατούρκ όταν επιχειρούσε να οικοδομήσει το αστικό του κράτος.
Παρά το γεγονός ότι ο νέος ποινικός κώδικας που υιοθέτησε η Τουρκία περιέχει περαιτέρω βελτιώσεις για την ισότητα των δύο φύλων, η απονομή δικαιοσύνης επηρεάζεται συχνά από τους άγραφους νόμους της πατριαρχικής τουρκικής κοινωνίας. Τα εγκλήματα τιμής αποτελούν απλώς την κορυφή στο παγόβουνο της καταπάτησης στοιχειωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η οποία συντελείται σε βάρος των γυναικών.

Πρόσφατες έρευνες τουρκικών πανεπιστημίων που πραγματοποιήθηκαν σε περιοχές της νοτιοανατολικής Τουρκίας αποκάλυψαν αυτό το καλά κρυμμένο μυστικό. Σε πόλεις όπως το Μπατμάν ή το Ντιγιάρμπακιρ, μία στις τρεις γυναίκες δεν μπορεί να βγει από το σπίτι ούτε για ψώνια, αν δεν συνοδεύεται από κάποιο μέλος της οικογένειάς της. Οχτώ στις δέκα κοπέλες του Μπατμάν θα πεθάνουν χωρίς να έχουν ταξιδέψει έξω από τα περίχωρα της πόλης. Θα περάσουν το μεγαλύτερο τμήμα της ζωής τους στους τέσσερις τοίχους του σπιτιού τους, υπηρετώντας τον πατέρα, το σύζυγο, τον αδερφό και το γιο τους. Ύστερα από αιώνες καταπίεσης, οι γυναίκες της νοτιοανατολικής Τουρκίας έχουν φτάσει στο σημείο όχι μόνο να ανέχονται αυτή την μεταχείριση, αλλά και να τη δικαιολογούν. Έρευνα που πραγματοποίησε το Πανεπιστήμιο Χατζέτεπε της Άγκυρας αποκάλυψε ότι ,στις αγροτικές περιοχές της χώρας, το 57% των γυναικών δηλώνει ότι ο σύζυγός τους έχει κάθε δικαίωμα να τις δείρει, εάν υποπέσουν στα παρακάτω ατοπήματα: Αν του αντιμιλήσουν, αν κάψουν το φαγητό, αν σπαταλήσουν χρήματα, αν αμελήσουν τα παιδιά και αν αρνηθούν να κάνουν σεξ.

Αυτή η πατριαρχική δομή της τουρκικής κοινωνίας δεν μπορεί φυσικά να αποδοθεί μόνο στο Ισλάμ, όπως και σε καμία θρησκεία, όσο ρητά κι αν επιβεβαιώνει την «ανωτερότητα» των αντρών («Αι γυναίκες τοις ιδίοις ανδράσιν υποτάσσεσθαι ως τω Κυρίω», έλεγε ο Απόστολος Παύλος στην επιστολή προς Εφεσίους). Για να θυμηθούμε τα νεανικά μας διαβάσματα περί της «καταγωγής της οικογένειας», θα λέγαμε ότι η προσπάθεια των αντρών να ελέγξουν τη γυναικεία σεξουαλικότητα και τη διαδικασία αναπαραγωγής φαίνεται να σχετίζεται άμεσα με την κατοχή των μέσων παραγωγής. Στις περιοχές της νοτιοανατολικής Τουρκίας, οι άντρες λαμβάνουν τη μερίδα του λέοντος από την οικογενειακή κληρονομιά. Τα περισσότερα περιουσιακά στοιχεία περνούν στα αγόρια, ενώ είναι εξαιρετικά σπάνιες οι περιπτώσεις που μια γυναίκα μπορεί να κληρονομήσει τα κτήματα των γονιών της. Σε άλλες περιοχές της χώρας, οι γυναίκες παίρνουν απλώς τα χέρσα οικόπεδα που δεν μπορούν να τους προσφέρουν οποιοδήποτε εισόδημα. Το αποτέλεσμα είναι ότι οι γυναίκες στερούνται την οικονομική ανεξαρτησία που θα μπορούσε να τους προσφέρει η κατοχή περιουσιακών στοιχείων. Πάνω σε αυτές τις σχέσεις οικονομικής υποταγής οικοδομούνται και οι κοινωνικές σχέσεις εξάρτησης.

Όπως και σε κάθε πατριαρχική κοινωνία, ο άντρας, στο μικρόκοσμό του, είναι κυρίαρχος των μέσων παραγωγής. Όταν καταφέρει έστω και την ελάχιστη «συσσώρευση κεφαλαίου», θέλει να εξασφαλίσει τη μεταφορά του στους απογόνους του. Και ο μόνος τρόπος για να ελέγξει την πατρότητα του παιδιού, είναι να ελέγξει την ίδια τη σεξουαλικότητα της γυναίκας του. Σε αυτή τη διαδικασία, η γυναίκα μετατρέπεται σε σκλάβο των επιθυμιών του. Μια απλή μηχανή αναπαραγωγής. Με τα λόγια του Ένγκελς, θα λέγαμε ότι «ο γάμος μετατρέπεται για τη γυναίκα σε ένα είδος πορνείας. Με τη μόνη διαφορά ότι οι κανονικές εταίρες προσφέρουν το κορμί τους σε κάθε πελάτη, όπως ένας εργάτης προσφέρει την εργασία του, ενώ οι υπόλοιπες γυναίκες το παραδίδουν ολοκληρωτικά στη σκλαβιά» ”

To βιβλίο Τουρκία: Ανατολικά της ΕΕ, του Άρη Χατζηστεφάνου επανακυκλοφορεί από την Infowar Productions και την ιστοσελίδα info-war.gr. Μπορείτε να το κατεβάσετε σε μορφή pdf, mobi και epub.

Μπορείτε να κατεβάσετε δωρεάν το βιβλίο. Αν όμως σας άρεσε πολύ ή αν θέλετε να στηρίξετε την προσπάθεια του Info-war.gr μπορείτε να το κάνετε επιλέγοντας ένα από τα παρακάτω ποσά.


Επιλέξτε ποσό



inffowar logo

Βοήθησε το INFO-WAR να συνεχίσει την ανεξάρτητη δημοσιογραφία

Για περισσότερες επιλογές πατήστε εδώ