του Νικηφόρου Καλαφάτη | Jacobin Greece
Το κακό δεν είναι ότι η ζωή είναι σκατά, αλλά ότι σε αναγκάζουν να τα φας και περιμένουν κιόλας να είσαι ευγνώμων γι’ αυτό.
– Υποδιοικητής Μάρκος
11 Δεκεμβρίου 2024
Με βρίσκετε στο mercado του Σαν Κριστόμπαλ στο κέντρο. Έχω πείσει τον συνάδελφο στη κουζίνα και πλέον φίλο μου Εμάνουελ να με ξεναγήσει καθώς η οικογένεια του δουλεύει 3 γενιές εδώ. Η γιαγιά του (ιθαγενής Τσοτσίλ) ήταν μία από αυτούς που ξεκίνησαν να πουλάνε σε αυτό το χώρο κοντά 50 χρόνια πριν.
Σήμερα έχει πάγκο εδώ τόσο η μητέρα του Εμάνουελ, την οποία και καθημερινά εκείνος βοηθάει δουλεύοντας πριν έρθει στο εστιατόριο, όσο και η γιαγιά του και δύο του ξαδέρφια. Κινείται στο χώρο λες και είμαστε στο σαλόνι του και εγώ που έχω πελαγώσει από τα ερεθίσματα, του ζητάω να στρίβει λιγότερο απότομα μέσα στις στοές για να μην τον χάνω.
Κάποια στιγμή φτάνουμε στο πουέστο (όπως λέγεται στα ισπανικά ο πάγκος της αγοράς) της γιαγιάς του και ενός ξαδέρφου που το διαχειρίζονται πλέον μαζί κι εκεί βρίσκω χρόνο να ξαποστάσω.
– Γειά σου Μετίκ. («Γιαγιά» στη γλώσσα των ιθαγενών Τσοτσίλ. Η λέξη ωστόσο υποδηλώνει και μια ευγένεια και σεβασμό πέρα από την οικογενειακή σχέση.)
– Γειά σου Εμάνουελ.
– Είναι εδώ ο φίλος μου ο Νικηφόρος που δεν είναι από το Μεξικό και ήθελα να στον γνωρίσω να του πεις καμιά ιστορία από τα παλιά. (Αυτό είναι ψέμα. Εγώ ήμουν που πέθαινα να την γνωρίσω.)
Με το που τελειώνει την φράση του ο Εμάνουελ κι έχω καταλάβει ότι με παρουσίασε, εγώ όλος χαρά και αυτοπεποίθηση ψελλίζω με μία ελληνικότατη προφορά ένα «Λιοτέ Χουν Μετίκ» («Γειά σας, Χάρηκα πολύ» στα Τσοτίλ) που κάνει τον φίλο μου να σκάσει στα γέλια. Ωστόσο η Μετίκ εκτιμάει την προσπάθεια και μου χαμογελάει λέγοντας μου κάτι που προφανώς δεν καταλαβαίνω. Εγώ χαμογελάω πίσω ευγενικά με μια καταφατική έκφραση σαν να συμφωνώ. Κι επειδή ούτε ο Εμάνουελ ξέρει καλά Τσοτσίλ έρχεται ο ξάδερφος του να μας σώσει ώστε να καταφέρουμε να επικοινωνήσουμε.
– Τι θέλεις να μάθεις;
– Για την ζωή σας εδώ; Για το Μερκάδο; Για τον Σαν Κριστόμπαλ; Για τους Τσοτσίλ; Για τα παλιά τα χρόνια;
Ο ξάδερφος με κοιτάει απειλητικά με ένα ύφος που το νιώθω να μου φωνάζει «Δουλεύουμε τώρα! Και η δουλειά μου δεν είναι μεταφραστής» οπότε μαζεύομαι γρήγορα και δίνουμε ραντεβού για κάποια άλλη μέρα. Ο Εμάνουελ που έχει καταλάβει που το πάω όταν απομακρυνόμαστε λίγο μου λέει:
– Επειδή ξέρω ποιο είναι το πρώτο που θες να την ρωτήσεις θα στο πω εγώ ευθέως που όταν την ξανασυναντήσεις να την ρωτήσεις πιο πολύ για την ιστορία και την κουλτούρα που σου αρέσουν και να μην την ζορίσεις κιόλας. Εντάξει;
– Ναι. Σ’ ακούω.
– Πριν τα μέσα του 90 πέθαιναν από ιώσεις κι ό,τι άλλο πιο απλό μπορείς να φανταστείς. Όλοι οι παππούδες και οι γιαγιάδες μου (ο Εμάνουελ προέρχεται από πατέρα Τζετάλ -άλλη φυλή ιθαγενών- και μητέρα Τσοτσίλ) έχουν χάσει παραπάνω από έναν άνθρωπο από «φυσικά αίτια» όπως πνευμονίες πχ. Αυτή η γιαγιά μου έχει χάσει μέχρι και αδερφό και φίλους. Ήταν χάλια Νικηφόρε. Ήταν πραγματικά ξεχασμένοι από τον Θεό. Και δούλευαν οριακά σαν σκλάβοι για καυσίκες (μεγαλογαιοκτήμονες/τοπικοί άρχοντες) όπως ο Αμπσαλόν Καστεγιάνος Ντομίνγκες∗. Δεν θυμάσαι τι σου είπε ο Σάλβα προχθές; Το ’94 που πήγαινε λύκειο στην Πόλη του Μεξικού δεν ήξεραν κυριολεκτικά τίποτα τα παιδιά για την Τσιάπας και πόσο μάλλον για τους ιθαγενείς. Ούτε καν το Σαν Κριστόμπαλ δεν είχαν ακούσει σαν όνομα πόλης. Δεν νοιαζόταν κανείς για τους ανθρώπους εδώ και τι γινόταν.
Ο Εμάνουελ με τη μητέρα του πίσω από το πουέστο τους.
17 Νοεμβρίου 1983 – Κάπου στα βάθη της ζούγκλα Λα Καντόνα
– Είμαστε όλοι εδώ;
– Ναι. Δύο, τέσσερις, έξι. Όλοι εδώ.
– Και εμείς και τα 30κιλά πράγματα του καθένα και της καθεμίας για να ξεκινήσουμε να στήνουμε την βάση μας.
– Εδώ ξεκινάμε επίσημα λοιπόν.
– Ας βάλουμε πρώτα την σημαία.
Μία τέτοια σημαία έβαλαν σε ένα κοντάρι να ανεμίζει αυτοί οι ΕΞΙ Μεξικανοί στα βάθη της ζούγκλας Λακαντόνα, στο πρώτο σημείο που είχαν επιλέξει να ξεκινήσουν την ίδρυση και την εγκατάσταση του EZLN((Ejército Zapatista de Liberación Nacional – «Στρατός των Ζαπατίστα για την Εθνική Απελευθέρωση»).).
23:59, 31 Δεκεμβρίου 1993 – Τι κάνει λέει το Μεξικό;
«3,2,1… Ευτυχισμένο το 1994. Το Μεξικό πάει μπροστά. Το Μεξικό αλλάζει. Το Μεξικό μπαίνει στον 1ο κόσμο. Καλή χρονιά. Μια νέα καλύτερη μέρα, καλύτερη ζωή ξεκινάει από σήμερα το βράδυ για όλους τους Μεξικανούς και τις Μεξικάνες».
Η συμφωνία NAFTA(Συμφωνία Ελεύθερου Εμπορίου Βόρειας Αμερικής) μεταξύ Η.Π.Α., Καναδά και Μεξικού τιθόταν σε ισχύ την 1η Ιανουαρίου 1994. Συμφωνία η οποία απελευθέρωνε το εμπόριο με τρόπο που άνοιγε το δρόμο του νεοφιλελευθερισμού στο Μεξικό και των ιδιωτικοποιήσεων. Πιο συγκεκριμένα τροποποιούσε σημαντικά το περίφημο άρθρο 27 του Μεξικάνικου Συντάγματος. Αυτό το άρθρο αποτελούσε μία από τις μεγάλες νίκες της Μεξικάνικης επανάστασης στις αρχές του 20ου αιώνα και το οποίο μεταξύ άλλων όριζε: Εθνική ιδιοκτησία της γης και των φυσικών πόρων. Περιορισμοί στην ιδιοκτησία γης από ξένους. Αναδιανομή της γης (Ejidos). Θεμελίωνε την έννοια της συλλογικής ιδιοκτησίας γης μέσα από τα “ejidos”, δηλαδή τις κοινότητες γης που παραχωρούνταν σε χωρικούς/ιθαγενείς για συλλογική χρήση. Οι ejidos δεν μπορούσαν να πωληθούν, να μισθωθούν ή να κατασχεθούν, ώστε να προστατεύονται οι αγρότες/ιθαγενείς από την απώλεια της γης τους.
Το 1994, μία από τις σημαντικότερες τροποποιήσεις του Άρθρο 27 ήταν η δυνατότητα ιδιωτικοποίησης της γης των ejidos, προκειμένου να ενθαρρυνθούν οι επενδύσεις από το εξωτερικό και να ενταχθεί το Μεξικό στη «νέα οικονομική πραγματικότητα» που διαμορφωνόταν στο πλαίσιο της NAFTA. Στερώντας πρακτικά από τους χωρικούς και τους ιθαγενείς την γη στην οποία διέμεναν, την οποία δούλευαν με τα χεριά τους και η οποία ήταν τόσο ο τρόπος επισιτισμού τους όσο και βάσει της κουλτούρας τους ήταν και είναι κάτι πολύ μεγαλύτερο και πολύ πιο ιερό, η μητέρα τους. Μία μητέρα, στα όρια της θεότητας, την οποία σέβονται, προσέχουν και αγαπούν όσο τίποτα άλλο καθώς θεωρούν ότι είναι ένα με αυτήν∗∗.
06:12, 1 Ιανουαρίου 1994 – Το τηλέφωνo χτυπάει στο προεδρικό μέγαρο του Μεξικού
– Παρακαλώ.
– Ο κος Σαλίνας∗∗∗;
– Μάλιστα.
– Ο πρόεδρος;
– Ο ίδιος. Από που κι ως που με καλείται τέτοια ώρα;
– Κύριε Πρόεδρε, χιλιάδες αντάρτες έχουν εισβάλει σε τέσσερις πόλεις της Τσιάπας.
– Τι; Πως; Ποιοι; Δεν είναι δυνατόν! Τέτοια μέρα, τέτοια ώρα;
– Δεν έχουμε ιδέα κύριε πρόεδρε. Κανείς δεν έχει καταλάβει τι γίνεται. Οι πηγές λένε ότι οι σημαίες τους γράφουν EZLN (Ejército Zapatista de Liberación Nacional – «Στρατός των Ζαπατίστα για την Εθνική Απελευθέρωση»).
– Στείλτε τον στρατό να τους διαλύσει και λοιδορήστε τους. Πείτε ότι δεν είναι Μεξικανοί και τους στηρίζουν ξένες δυνάμεις που θέλουν το κακό της χώρας και οι διοικητές τους είναι όλοι πράκτορες.
04:34, 1 Ιανουαρίου 1994 – Ένα διαφορετικό φως μέσα στη νύχτα
Η Πατρίσια γυρνάει στο σπίτι της, στο κέντρο του Σαν Κριστόμπαλ Ντε Λας Κάσας, με τον άνδρα της Χουάν και τα δύο παιδιά τους. Είχαν πάει να γιορτάσουν την αλλαγή του έτους με φίλους και την ευρύτερη οικογένεια και εμείς τους πετυχαίνουμε τώρα ενώ παρκάρουν το αυτοκίνητο τους έξω από το σπίτι τους.
Ο δρόμος Δρ. Φελίπε Φλόρες (σήμερα) στον οποίο έμενε η Πατρίσια το 1994 και κατά σύμπτωση έμενα και δούλευα κι εγώ το 2024.
– Έχει θέση εδώ Χουάν. Βάλ’το εδώ.
– Τα παιδιά κοιμούνται; Πάρε τη μικρή αν μπορείς από τώρα μέσα γιατί μετά δεν θα ανοίγει η πόρτα της.
– Ναι έχεις δίκιο. Βγαίνω… Τι είναι αυτός ο θόρυβος και αυτό το φως; Τι γίνεται;
– Δεν ξέρω κι εγώ το βλέπω και το ακούω από πριν αλλά υπέθεσα ότι ίσως είναι κάποια γιορτή. Τέλος πάντων πάρε τη μικρή και θα πάω εγώ με τον Χουάν Κάρλος να δω.
– Προσοχή στο παιδί εε.
– Ναι αγάπη μου, μην ανησυχείς. Τέτοια μέρα και τέτοια ώρα δεν θα γίνεται και τίποτα τρομερό.
Περίπου είκοσι λεπτά αργότερα.
– Πάτι, Πάτι άνοιξε, έλα γρήγορα!
– Τι κάνεις; Γιατί χτυπάς έτσι την πόρτα και φωνάζεις; Θα ξυπνήσεις το παιδί; Τι έγινε;
– Η πόλη Πάτι. Η πόλη έχει γεμίσει αντάρτες. Με όπλα παντού. Φτιάχνουν οδοστρώματα και στήνονται σε σημεία. Είναι παντού σου λέω.
– Κάτσε με τα παιδιά σε παρακαλώ. Πάω να δω.
«Βγήκα έξω και προχωρούσα με τον πιο ενθουσιώδες βηματισμό που είχα ποτέ. Με δυσκολία συγκρατούσα τα πόδια μου να μην αρχίσουν να τρέχουν. Η καρδιά μου νόμιζα ότι θα διαλύσει το στήθος μου από τον χτύπο και το μυαλό μου θα εκραγεί και τότε…είδα το φως. Όχι τόσο το τεχνικό από τους φακούς τους γιατί είχε ήδη αρχίσει να ξημερώνει, όσο το φως που θα φώτιζε ένα νέο μονοπάτι. Το φως που θα έλουζε τις καρδιές των ανθρώπων όλης της χωράς και ακόμα παραπέρα, αλλά, ειδικά των Τσιαπανέκων όπως ο ήλιος δεν το είχε κάνει ποτέ. Και ας ενοχλούσε και ας δυσκόλευε τα παράσιτα, τα βακτήρια και τους τυφλοπόντικες που ζούσαν και ακόμα ζουν τριγύρω.
Το πρώτο πράγμα που είδα ήταν κόσμος στα μαύρα με μαντήλια και όπλα, στημένοι σε διάφορα σημεία της πόλης και μια γενικότερη αναταραχή. Φοβήθηκα για μια στιγμή πάρα πολύ. Ο Χουάν μπορεί να είχε ενθουσιαστεί και να με είχε ενθουσιάσει κι εμένα αλλά εκείνη τη στιγμή αντιλήφθηκα ότι πραγματικά δεν είχαμε ιδέα τι και ποιοι ήταν αυτοί οι άνθρωποι που κανείς δεν περίμενε. Θα μπορούσε να είναι οποιαδήποτε ένοπλη ομάδα με οποιοδήποτε σκοπό.
O EZLN καταλαμβάνει το Σαν Κριστόμπαλ ντε Λας Κάσας. Οι τοίχοι γράφουν: «Ζήτω ο ΕZLN» & «Τα παιδιά του λαού ήταν εδώ»
Το δεύτερο πράγμα που είδα και, κατευθείαν με καθησύχασε και ξαναφούντωσε τον ενθουσιασμό μου ήταν μόλις έφτασα στην κεντρική πλατεία. Εκεί υπήρχε ένα μεγάλο φαρμακείο. Οι αντάρτες το είχαν ανοίξει και μοίραζαν τα φάρμακα στον κόσμο που τα είχε ανάγκη. Και μετά, για πρώτη φόρα…»
Σταματάει, κοκκαλώνει για λίγα δευτερόλεπτα, σηκώνεται από την καρέκλα και πιάνει μερικά χαρτομάντηλα από την βιβλιοθήκη που ήταν πίσω της. Όταν ξανακάθεται στην καρέκλα της έχει ήδη βουρκώσει και η φωνή της θα συνέχιζε με παύσεις, κοφτές ανάσες και σπασμωδικά αναφιλητά.
«…Πρώτη φορά είδα…γυναίκες. Γυναίκες με όπλα. Γυναίκες, με όπλα δίπλα σε άντρες στρατιώτες. Μέχρι τότε οι γυναίκες στο Μεξικό θεωρούνταν μόνο για το σπίτι, δούλες και κυρές και…τώρα…με όπλα, αντάρτισσες, δίπλα στους άντρες να κατακτούν πόλεις. Και ξέρεις… ποιος διοικούσε αυτόν τον στρατό… που μπήκε και πήρε την πόλη… και το δημαρχείο του Σαν Κριστόμπαλ;»
Δε μπορεί να συνεχίσει. Η ένταση και η συγκίνηση δεν την αφήνουν. Τα μάτια της πλημυρίζουν δάκρυα και το χαμόγελό της είναι λες και εκτείνεται σε όλο το πρόσωπό της. Νιώθω ότι μέσα στα μάτια της βλέπω κι εγώ ο ίδιος τη σκηνή. Η Διοικήτρια Άννα Μαρία ήταν που οδήγησε έναν στρατό περίπου χιλίων ανδρών και εκατοντάδων γυναικών να καταλάβουν το δημαρχείο του Σαν Κριστόμπαλ Ντε Λας Κάσας εκείνο το πρωί. Ήταν γυναίκα! 29 χρονών! Στο Μεξικό! Το 94! Και διοικούσε ένα στρατό ανταρτών! Κατά βάση ανδρών!
Στην πρώτη φωτογραφία είναι μία αντάρτισσα Ζαπατίστα. Η δεύτερη είναι από το δημαρχείο του Σαν Κριστόμπαλ που κατέλαβαν οι Ζαπατίστας νωρίς το πρωί. Ο τοίχος γράφει Ο «Γκοντίνες Μπράβο λέει πως δεν υπάρχουν αντάρτες»∗∗∗∗ , στην επομένη είναι ο Υποδιοικητής Μάρκος.
Μετά από κάποια λεπτά και μια αγκαλιά, συνέχισε:
«Μετά από μερικές ώρες κι αφότου οι Ζαπατίστας είχαν ήδη καταλάβει το δημαρχείο έφτασε στην πόλη ο αρχηγός όλου του EZLN που θα ήταν και το δημόσιο πρόσωπο των Ζαπατίστας για τα επόμενα 20 χρόνια, ο περίφημος Υποδιοικητής Μάρκος ή αλλιώς Ελ Καπιτάν.
Τότε θα μαθαίναμε πρώτη φορά ποιοι πραγματικά ήταν οι Ζαπατίστας. Όταν διάβασαν δημόσια την 1η Διακήρυξη της ζούγκλας Λα Καντόνα. Όταν θα ακουγόταν για πρώτη φορά το Ya Basta! (Φτάνει πιά) που παραπάνω από σύνθημα θα γινόταν μία δήλωση αξιοπρέπειας, αντίστασης και ελπίδας. Όταν επίσης θα ακούγαμε όλοι εμβρόντητοι ότι κήρυτταν τον πόλεμο στο Μεξικανικό Στρατό με σκοπό τα 11 αιτήματά τους: Εργασία, Γη, Στέγη, Τροφή, Υγεία, Εκπαίδευση, Ανεξαρτησία, Ελευθερία, Δημοκρατία, Δικαιοσύνη, Ειρήνη.
Όπως καταλαβαίνεις, ήταν η πιο όμορφη πρωτοχρονιά!»
Και κάπου εδώ θα πρέπει να σας αφήσω. Μετά από 5 χρόνια κλειστοί-χωρίς επίσημη δια ζώσης επαφή με την κοινωνία- λόγω της πανδημίας και του «πολέμου των καρτέλ» στην περιοχή, οι Ζαπατίστας ξανανοίγουν για εκδηλώσεις, ομιλίες και συζητήσεις. Πρέπει να βιαστώ για να πάρω το επόμενο κολεκτίβο∗∗∗∗∗ για το CIDECI όπου θα πραγματοποιηθούν οι πρώτες δύο μέρες των ιβέντς. Ναι υπάρχουν ακόμα και συνεχίζουν, 31 χρόνια μετά, να αποδεικνύουν ότι άλλοι κόσμοι είναι εφικτοί. Τα λέμε με το νέο έτος.
Ευχές για μια «όμορφη» πρωτοχρονιά!
Συνεχίζεται…
Από τα βουνά του Νοτιοανατολικού Μεξικού
