Με τις πρόσφατες παρεμβάσεις του στη Γάζα ο Βρετανός Banksy ανεβάζει για άλλη μια φορά τον πήχη των καλλιτεχνικών παρεμβάσεων σε περιοχές κρίσης. Πού βρίσκεται όμως η Ελλάδα στον παγκόσμιο χάρτη του πολιτικού γκράφιτι;
Πέρασε μέσα από τα τούνελ της Χαμάς. Περπάτησε στα χαλάσματα των ισραηλινών βομβαρδισμών. Γνώρισε τα παιδιά που μεγαλώνουν με τους ήχους των μαχητικών αεροπλάνων που πετούν πάνω από τα σχολεία τους. Ο Banksy, ο περίφημος «τρομοκράτης του γκράφιτι» έφτασε μέχρι τη Γάζα. Πατώντας στα ίχνη του περίφημου Τζο Σάκο, ίσως του πρώτου πολεμικού ανταποκριτή-δημιουργού κόμικς, μετέφερε την τέχνη του σε μια αποκλεισμένη πόλη, η οποία αποτελεί το φόντο ενός διαρκούς εγκλήματος κατά της ανθρωπότητας.
Δεν ήταν φυσικά η πρώτη φορά που ο Banksy έφτανε στα κατεχόμενα ή αποκλεισμένα παλαιστινιακά εδάφη. Τα τεράστια γκράφιτι που φιλοτέχνησε στο ισραηλινό «τείχος του αίσχους» αποτέλεσαν σταθμό στις καλλιτεχνικές παρεμβάσεις για τα δικαιώματα των Παλαιστινίων. Παλαιότερα, τα έργα για τους κρατούμενους του Γκουαντάναμο, τα οποία δημιούργησε (στην πραγματικότητα απόθεσε) μέσα στην Ντίσνεϊλαντ της Καλιφόρνιας είχαν δημιουργήσει για πρώτη φορά το προφίλ του καλλιτέχνη-τρομοκράτη.
«Και στην Ελλάδα; Ποιος θα είναι ο δικός μας Banksy;» ακούγεται όλο και συχνότερα το ερώτημα – το οποίο μάλιστα φαίνεται να υπονοεί πως όταν ξένοι καλλιτέχνες διακινδυνεύουν την ασφάλειά τους για την τέχνη τους, οι δικοί μας απλώς μουτζουρώνουν τους τοίχους του Πολυτεχνείου.
Η συγκεκριμένη παρατήρηση δεν θα μπορούσε να είναι πιο άδικη. Μπορεί οι δικοί μας γκραφιτάδες να μην ταξιδεύουν στα πέρατα της Γης (αν και το έχουν κάνει κι αυτό), το επίπεδο της πολιτικοποίησής τους όμως τους τοποθετεί ίσως στην πρώτη θέση της παγκόσμιας κατάταξης. Πριν από μερικά χρόνια ο σκηνοθέτης Κώστας Καλλέργης παρουσίασε τέσσερις από τους βασικότερους δημιουργούς του είδους στο εξαιρετικό μίνι ντοκιμαντέρ του Wake Up Call. Ο MaPet, o Absent, o Pol και ο Bleeps, ο καθένας με τη δική του τεχνοτροπία στο γκράφιτι και το στένσιλ, σχολιάζουν την καθημερινότητα με καθαρή πολιτική ματιά. Τα έργα τους, όπως και πολλών άλλων, χαρακτηρίζουν πλέον το αστικό τοπίο της Αθήνας. Τα μεγάλα αντιφασιστικά έργα του MaPet, το «Hello Χ-ίτη» του Absent για τον Καρατζαφέρη και οι σχεδόν γελοιογραφικές απεικονίσεις του Pol για τον Μιχαλολιάκο, τον Κασιδιάρη ή τον Σφακιανάκη (ο αετός πριν πεθάνει μου είπε πως είσαι φασισταριό μεγάλο) έδιναν καθημερινά απαντήσεις στην άνοδο του φασισμού, όταν τα κυρίαρχα ΜΜΕ προωθούσαν ανοιχτά το έργο των ναζιστών της Χρυσής Αυγής.
Είχαμε την ευκαιρία να γνωρίσουμε τον Pol στα γυρίσματα του ντοκιμαντέρ ΦΑΣΙΣΜΟΣ Α.Ε. και πριν προλάβουμε να το συνειδητοποιήσουμε βρεθήκαμε να καταγράφουμε τη δουλειά του σε ένα σκοτεινό στενό στο Μεταξουργείο. Τα στένσιλ είχαν κοπεί τις προηγούμενες ημέρες, τα σπρέι είχαν αγοραστεί και οι «τσιλιαδόροι» είχαν ειδοποιηθεί να βρίσκονται στις θέσεις τους για κάθε απρόσμενη επίθεση της αστυνομίας ή ακόμη και χρυσαυγιτών. Ο ίδιος μας επιβεβαίωσε μάλιστα μια πληροφορία που μέχρι τότε κυκλοφορούσε σαν αστικός μύθος μεταξύ των γκραφιτάδων: Σε μια από τις νυχτερινές εξορμήσεις του είχε δεχτεί επίθεση από «άτυχους» φασίστες, οι οποίοι δεν γνώριζαν ότι εκτός από τις καλλιτεχνικές και πολιτικές του ανησυχίες είναι και άριστος γνώστης… πολεμικών τεχνών.
Τον παρακολουθούσαμε επί ώρες με την κάμερα να δημιουργεί ένα γιγαντιαίο στένσιλ το οποίο συνόψιζε όσα θέλαμε και εμείς να πούμε για τη διασύνδεση του φασισμού με τις οικονομικές ελίτ κάθε εποχής. Μια τεράστια μέδουσα με φιδίσια μαλλιά που κατέληγαν σε κάποιο ιστορικό πρόσωπο. Ξεκίνησε με τους πατριάρχες του φασισμού και του ναζισμού -τον Χίτλερ και τον Μουσολίνι- αλλά έφτασε γρήγορα στον Μεταξά, τον δικτάτορα Παπαδόπουλο και από εκεί με ένα ιστορικό άλμα άρχισε να σχηματίζει τη μορφή του Βορίδη και ύστερα τα πρόσωπα δύο γνωστών επιχειρηματιών που καθόρισαν την πορεία της χώρας τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες. Οι τρεις επανεμφανίσεις του φασισμού στα χρόνια του Μεσοπολέμου, της χούντας και του μνημονίου, χώρεσαν σε έναν τοίχο. Οσα εμείς χρειαστήκαμε μήνες μοντάζ και ατελείωτες ώρες συνεντεύξεων για να περιγράψουμε, στήθηκαν μπροστά στα μάτια μας σε μια νύχτα.
Οι Ελληνες Banksy είναι εδώ και ο λόγος τους είναι βαθιά πιο πολιτικός. Και αν μερικές φορές ενοχλούν τον καθωσπρεπισμό των ατενίστας και «μουντζουρώνουν» τη νοσοκομειακή αισθητική του λευκού τοίχου (κατάλοιπο της εκσυγχρονιστικής Ελλάδας που μας οδήγησε ώς εδώ) σημαίνει ότι είναι ακόμη ζωντανοί.
Info:
► Δείτε
The Wake Up Call (2012)
Το μίνι ντοκιμαντέρ του Κώστα Καλλέργη αποτελεί την αλφαβήτα για το πολιτικό γκράφιτι στην Ελλάδα της κρίσης.
► After Banksy
Η εφημερίδα Guardian παρουσιάζει την απάντηση μιας ομάδας νεαρών Παλαιστινίων από τη Γάζα στην καλλιτεχνική παρέμβαση του Banksy… μια ξενάγηση με παρκούρ στα ισραηλινά εγκλήματα πολέμου. Αναζητήστε το και στο info-war.gr
Άρης Χατζηστεφάνου για την Εφημερίδα των Συντακτών 14/3/2015