του Έκτορα-Ξαβιέ Δελαστίκ
Στις 7 Μαΐου πήρε τρίτη παράταση η προετοιμασία της αίθουσας για τη δίκη των Τεμπών για τη δημιουργία περίφραξης. Όπως έγινε γνωστό τις τελευταίες ημέρες, η εν λόγω περίφραξη θα είναι φράχτης με συρματοπλέγματα «τύπου NATO». Γι’ αυτό το λόγο θα μιλήσουμε για τους φράχτες, την ιστορική τους σημασία και τις πολιτικές καριέρες που περιχαράκωσαν, από το Λούκυ Λουκ μέχρι τη δίκη των Τεμπών.
Το σιδηρόφραχτο πανεπιστήμιο των Τεμπών
Στην αρχή του καλοκαιριού του 2024, εν μέσω συνεχών αποκαλύψεων για την εμπλοκή πολιτικών προσώπων στο βεβιασμένο μπάζωμα του χώρου των Τεμπών, αποφασίστηκε η δίκη να γίνει στο συγκρότημα «Γαιόπολις» του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας στη Λάρισα. Με ταχύτατες διαδικασίας εγκρίθηκε στις 7/6/2024 κονδύλι 1.1 εκατ. ευρώ για τη διαμόρφωση μέρους της δικαστικής αίθουσας, και την επόμενη ημέρα προκηρύχθηκε διαγωνισμός μεταξύ προεπιλεγμένων εταιριών, ο οποίος κατέληξε σε σύμβαση στις 26/9/2024.
Στις 7/5/2025, το έργο παίρνει για τρίτη φορά παράταση, με μια ιδιαίτερη αιτιολογία: η Αστυνομική Διεύθυνση Θεσσαλίας την «κατασκευή σταθερής περίφραξης» γύρω από το χώρο, αίτημα που τελικά εγκρίθηκε. Όπως πληροφορούμαστε από τον τοπικό Τύπο, η αστυνομία είχε ζητήσει από το Μάρτιο την περίφραξη του χώρου της δίκης με συρματόπλεγμα τύπου NATO. Το Υπουργείο Δικαιοσύνης είχε φανεί διστακτικό λόγω της πρόκλησης που αποτελεί μια τέτοια κίνηση, γρήγορα όμως έδωσε το πράσινο φως για ένα φράχτη 2.5 μέτρων με συρματόπλεγμα στην κορυφή.
Σε αυτό το σημείο θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για το συμβολισμό ενός Πανεπιστημίου που αποφασίζει όχι απλά να κλείσει τις πόρτες του στο λαό (όπως θα έκανε π.χ. ένα ιδιωτικό εκπαιδευτήριο), αλλά να τις περιφράξει. Αντί αυτού όμως θα ξεκινήσουμε από την πρώτη μαζική χρήση του συρματοπλέγματος στη σύγχρονη ιστορία, η οποία εν μέρει μεταμόρφωσε την έννοια της ιδιοκτησίας.
«Άγρια Δύση»: η μάχη των αποίκων γύρω από την ιδιοκτησία της γης
Το αναγνωστικό κοινό παλιών κόμιξ θα θυμάται το επεισόδιο «Σύρματα στα Λιβάδια» (Des barbelés sur la prairie) του Λούκυ Λουκ. Το θέμα του επεισοδίου είναι η διαμάχη μεταξύ αγροτών που ήθελαν να προστατεύσουν τις σοδειές τους με αγκαθωτό σύρμα και ζωοκτητών που το απαγόρευαν δια ροπάλου. Πίσω από το κλασικό γλυκανάλατο τέλος της «εθνικής συμφιλίωσης» που αποτελεί τη βασική συνταγή του Λούκυ Λουκ περιγράφεται μια πολύ σημαντική ιστορική διαμάχη στις Η.Π.Α. του 19ου αιώνα.
Μπορούμε να εντοπίσουμε στις Η.Π.Α. του 1876 την ανάπτυξη της σύγχρονης μορφής του αγκαθωτού συρματοπλέγματος. Λίγα χρόνια νωρίτερα, το 1862, είχε νομοθετηθεί μια μορφή χρησικτησίας για τους αποίκους των μεσοδυτικών περιοχών των Η.Π.Α. (Homestead Act): κάθε άντρας, γυναίκα, απελεύθερος σκλάβος, είχε το δικαίωμα να εγκατασταθεί αυθαίρετα σε ένα κομμάτι γης, να το δουλέψει για 5 χρόνια και να αποκτήσει έτσι την ιδιοκτησία του. Φυσικά, τρόποι να περιφραχθεί η γη υπάρχουν πολλοί (ξύλινοι ή πέτρινοι φράχτες, αγκαθωτοί θάμνοι).
Βρισκόμαστε όμως στην εποχή της «κτηνοτροφίας ελευθέρας βοσκής», η οποία βασιζόταν στο ότι τα κοπάδια μπορούσαν να κινούνται και να τρέφονται ελεύθερα, ακολουθώντας μέχρις ενός σημείου τις φυσιολογικές μεταναστεύσεις κοπαδιών. Η περίφραξη των αγρών με αγκαθωτό συρματόπλεγμα είχε τρία κύρια αποτελέσματα. Πρώτον, την εκρηκτική αύξηση των αποίκων στις μεσοδυτικές περιοχές που μέχρι στιγμής δεν είχε καταφέρει το Homestead Act. Δεύτερον, τεράστιες οικολογικές αλλαγές, καθώς πολλοί πληθυσμοί ζώων επηρεάστηκαν από τους εκτενείς φράχτες, με πιο εμφανή ίσως την κατάρρευση του πληθυσμού του βίσωνα.
Τρίτον και σημαντικότερο, μπορεί να πει κανείς πως στο συρματόπλεγμα οφείλεται η σύγχρονη μορφή της ιδιοκτησίας γης από τους πολίτες στις Η.Π.Α. και όχι μόνο. Η μαζικότητα που απέκτησε το Homestead Act σήμανε το τέλος της εποχής όπου η γη ήταν χωρίς ιδιοκτησία ή ιδιοκτησία του κρατικού μηχανισμού με έναν αφηρημένο τρόπο. Στη θέση αυτού δημιουργήθηκε το καθεστώς κατά το οποίο κάθε σπιθαμή γης έχει σαφή ιδιοκτήτη και η ιδιοκτησία αυτή διέπεται από σαφείς και περίπλοκους νόμους.
Επίσης μπορούμε να πούμε πως έτσι έκλεισε η ύπαρξη του επαγγέλματος των καουμπόηδων, καθώς άλλαξε απολύτως και η έννοια της κτηνοτροφίας στις Η.Π.Α., προσαρμοζόμενη στα νέα δεδομένα, με περιφραγμένα πλέον κοπάδια σε ένα μεγάλο ποσοστό.
Από τη βιομηχανία κρέατος, στην κρεατομηχανή
Από την εφεύρεσή του, το αγκαθωτό σύρμα χρησιμοποιήθηκε για να διαχωρίσει: Ιδιοκτήτες από μη ιδιοκτήτες, αποίκους από αυτόχθονες, ζώα από σοδειές. Πριν όμως πάμε στην προφανή επέκταση αυτής της σκέψης, πρέπει να περάσουμε από το σφαγείο του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Ως μία εφεύρεση που είχε ήδη κλείσει κάποιες δεκαετίες ζωής, είχε υιοθετηθεί ευρύτατα και παραγόταν με χαμηλό κόστος, βρήκε εφαρμογή στα πεδία των μαχών. Μία από τις πολλές χρήσεις ήταν το να αναγκάσει τους στρατιώτες να περάσουν από εκτεθειμένα σημεία, στα οποία ήταν εύκολη λεία για τα (νεοδημιουργηθέντα τότε) πολυβόλα. Αυτές οι εφευρέσεις ήταν από τους λόγους για τους οποίους ο Α’ Παγκόσμιος πόλεμος έμεινε στην ιστορία ως ένα πραγματικό σφαγείο, παρά το γεγονός ότι ο Β’ είχε πολλαπλάσια θύματα.
Τα συρματοπλέγματα ως fashion statement
Ο λόγος που περάσαμε από τα πεδία του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου πριν πάμε στη χρήση του συρματοπλέγματος στα σύνορα χωρών είναι ακριβώς επειδή η πολεμική γλώσσα είναι κοινή σε αυτές τις δύο χρήσεις. Ένα πρόσφατο ελληνικό παράδειγμα αποτελεί η λεγόμενη «κρίση του Έβρου» του 2020. Η γλώσσα που χρησιμοποιήθηκε τότε επελέγη με μεγάλη προσοχή ώστε να προκαλεί επιθετικό πανικό και δολοφονικό ντελίριο στο ακροδεξιό ακροατήριο, το οποίο διψούσε για ένα εθνικοπατριωτικό αφήγημα εν μέσω μιας διαφαινόμενης πληθωριστικής κρίσης μετά από χρόνια μνημονιακής ταπείνωσης του πληθυσμού.
Η τότε Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κ. Σακελλαροπούλου προχώρησε σε μια αδιανόητη για τα μέχρι τότε δεδομένα του αστικοδημοκρατικού κόσμου φωτογράφιση με φόντο το συνοριακό φράχτη του Έβρου. Ο συμβολισμός ήταν απόλυτα σαφής και όχι μόνο για τον κόσμο που άκουγε Asian Dub Foundation το 2002. Η χρήση του συνθήματος «φράχτες και τείχη ενάντια στους μετανάστες» ήταν βασικότατο προεκλογικό σύνθημα του Ντόναλντ Τραμπ από το 2014. Έκτοτε, η εικόνα του συρματοπλέγματος αποτελεί απαραίτητο συμπλήρωμα πολιτικών προσώπων που θέλουν να χαϊδέψουν ακροδεξιά αντανακλαστικά, φτάνοντας μέχρι και σε αστειότητες όπως ρεπορτάζ για το φράχτη του Έβρου ως… τουριστικό αξιοθέατο. Ακόμα κι έτσι όμως, ελάχιστα πολιτικά πρόσωπα καταδέχονται να βρεθούν στο ίδιο πλάνο με συνοριακούς φράχτες και να φαίνονται έτσι σα δεσμοφύλακες των κατατρεγμένων.
Παλαιστίνη, η μεγαλύτερη υπαίθρια φυλακή
Ακριβώς αυτή η εικόνα μας φέρνει στην επόμενη χρήση του συρματοπλέγματος: τον αποκλεισμό των Παλαιστινίων με τη χρήση ενός φαραωνικού τείχους, το οποίο μετέτρεψε τη Δυτική Όχθη σε μια υπαίθρια φυλακή. O καθηγητής Άρνον Σόφερ (Arnon Soffer) χάραξε την πρώτη μορφή του χάρτη του τείχους τη δεκαετία του ‘80 και παραμένει εξαιρετικά σαφής ως προς το ότι σχεδόν η τελευταία του προτεραιότητα στο σχεδιασμό ήταν η ασφάλεια. Περιγράφει ως πρώτη και σημαντικότερη παράμετρο τον εθνικό διαχωρισμό Παλαιστινίων και Εβραίων. Τα κίνητρα λοιπό του Τείχους της Ντροπής είναι εξαιρετικά σαφή, καθώς στο φιλικό περιβάλλον της Jerusalem Post έχει αρκετές φορές ξεδιπλώσει τη σκέψη του, η οποία αποτελεί ένα μνημείο γενοκτονικής ρητορείας.
Η ίδια η χρήση του Τείχους είναι μια βαθύτατα βρετανική στη σύλληψή της ιδέα, καθώς επί της ουσίας δημιούργησε δύο οικονομίες στην Παλαιστίνη: εργαζόμενους στα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη και εργαζόμενους στα εδάφη του Ισραήλ. Όπως πολύ γλαφυρά περιγράφεται στο ντοκιμαντέρ «Καμία Άλλη Γη» (No Other Land), αυτό δίνει τη δυνατότητα στις κατοχικές δυνάμεις να επιτρέπουν ή να απαγορεύουν την πρόσβαση στην εργασία, την υγεία και άλλες μέρη της κοινωνικής ζωής κατά το δοκούν. Με αυτόν τον τρόπο διατηρούνταν η διαδικασία οικονομικής εξόντωσης του παλαιστινιακού λαού, μέχρι να αποφασιστεί από την κυβέρνηση του Ισραήλ και η φυσική του εξόντωση.
Οι φράχτες είναι ταξικοί
Το τελευταίο μέρος που θα κρατήσουμε από το Ισραήλ είναι οι παράνομοι εποικισμοί που χτίζει μετά την εθνοκάθαρση παλαιστινιακών περιοχών (για τους οποίους χρησιμοποιείται ο όρος «κιμπούτς» – kibbutz). Αυτή η κατηγορία οικισμών είναι επίσης οχυρωμένη, τόσο για λόγους ασφαλείας ως παράνομος οικισμός σε κατεχόμενο έδαφος, όσο και για όρους καθαρού ρατσισμού κατά τα πρότυπα του Τείχους. Αποτελεί όμως το ακραίο παράδειγμα ενός τύπου χρήσης των φραχτών και συρματοπλεγμάτων ο οποίος μας γυρίζει στις Η.Π.Α., το δομικό ρατσισμό και την ταξική του διάσταση.
Οι διάσημες «περιφραγμένες κοινότητες» (gated communities) των Η.Π.Α. μοιάζουν να αποτελούν ένα ευθύ κατάλοιπο των ρατσιστικών νόμων που ακολούθησαν την κατάργηση της δουλείας. Αντιθέτως όμως, η έκρηξη του αριθμού τους φαίνεται να έλαβε χώρα μετά το 1960 [23]. Αποτελούν κοινότητες με περίφραξη, οι οποίες έχουν ιδιωτικά δίκτυα μεταφορών, ύδρευσης, φύλαξης, ιδιωτικούς δρόμους κ.ο.κ.
Αυτό που ενώνει τις πολύ διαφορετικές μεταξύ τους περιφραγμένες κοινότητες είναι η εξαιρετικά σαφής ταξική τους σύνθεση. Οι Ενώσεις Ιδιοκτητών μπορούν να απαγορεύσουν σε όποιον δεν εγκρίνουν (κατά βάση φτωχούς) να αγοράσουν σπίτι εκεί, ενώ οι φύλακές τους έχουν το δικαίωμα να απαγορεύουν την είσοδο σε όποιο άτομο μοιάζει «ανεπιθύμητο». Αυτού του τύπου η φύλαξη έχει καταλήξει και σε δολοφονίες ατόμων που έμοιαζαν «ανεπιθύμητα» – θυμόμαστε τη δολοφονία του ανήλικου Τρέιβον Μάρτιν ο οποίος δολοφονήθηκε επειδή ήταν νέος, μαύρος και επισκέφθηκε ένα φίλο του σε μια τέτοια κοινότητα.
Η εκρηκτική αύξηση του αριθμού των κατοίκων τέτοιων κοινοτήτων τη δεκαετία του ‘90 από 4 σε 16 εκατομμύρια αφορά συγκεκριμένα τα μικροαστικά στρώματα λευκών ιδιοκτητών. Ίσως το πιο γλαφυρό στιγμιότυπο έλαβε χώρα στις 28/6/2020, σε μία περιφραγμένη κοινότητα του St. Louis του Μιζούρι. Διαδηλωτές κατευθύνθηκαν προς το σπίτι της δημάρχου της περιοχής για να διαδηλώσουν, περνώντας από έναν ιδιωτικό δρόμο. Ένα ζεύγος δικηγόρων που έμενε πλάι στο δρόμο αυτό βγήκε στον κήπο του και απείλησε για αρκετά λεπτά τους διαδηλωτές με όπλα.
Η βαθύτερη ουσία αυτού του περιστατικού βρίσκεται στο γεγονός ότι η προεκλογική καμπάνια των Ρεπουμπλικανών αποφάσισε πως τα δύο αυτά άτομα έπρεπε να ηρωοποιηθούν και να έχουν προβεβλημένη θέση στην εθνική συνδιάσκεψη των Ρεπουμπλικανών του 2020. Σε ένα πρώτο επίπεδο, έκαναν έκκληση ενάντια σε οποιοδήποτε νόμο θα επέτρεπε σε φτωχούς να μείνουν κοντά στις περιφραγμένες κοινότητες, δηλαδή ένα πολύ σαφές «ταξικό απαρτχάιντ». Το βαθύτερο σύνθημα ήταν πως για τα μικροαστικά στρώματα οι διαδηλωτές είναι εκ προοιμίου εγκληματίες και δουλειά της κυβέρνησης είναι να προστατεύσει τους «τίμιους πολίτες» από την ίδια την ύπαρξη διαδηλωτών.
Κατακλείδα
Με το τέλος της περιήγησής μας να αφορά την αντιμετώπιση διαδηλωτών που ζητούν δικαιοσύνη, επιστρέφουμε στην αρχή της ιστορίας μας. Τη δίκη των Τεμπών, για την οποία πάλι θα υπάρχουν και οφείλουμε να υπάρχουν διαδηλώσεις που θα ζητούν δικαιοσύνη, όσο άνιση κι αν είναι η δικαστική μάχη. Και ακριβώς με την ίδια ηθική γραμμή που περιγράψαμε μέσα από μια σύντομη ιστορία των φραχτών, ένα Πανεπιστήμιο επιτρέπει την περίφραξη του δικαστηρίου με συρματοπλέγματα, ενάντια στον κόσμο που ζητά δικαιοσύνη, για μια όχι απλά ποινική, αλλά και πολιτική δίκη. Πολιτική επειδή αμφισβητείται για πρώτη ίσως φορά τόσο ανοιχτά το δικαίωμα πολιτικών προσώπων να ρισκάρουν εν γνώσει τους τις ζωές των φτωχών για πολιτικές και οικονομικές χάρες σε ιδιωτικές εταιρίες.
